تبعات انتخاب بایدن بر ترکیه

یکی از کشورهایی که سیاست داخلی و منطقه ­ای آن متاثر از نتایج انتخابات آمریکا است، ترکیه است. در دوران دولت ترامپ، اردوغان بر اساس جاه طلبی ­های منطقه ای و جهانی خود در مناطق مختلف ازجمله سوریه، یونان، عراق و… نفوذ و حتی مداخلات نظامی مستقیم کرد. این اقدامات از سوی دولت ترامپ با مخالفت مواجه نشد. به دنبال شکست ترامپ، سیاست­ های دولت ترکیه در سطح منطقه و جهان با موانع جدی مواجه شده است. دولت ترکیه که ایران را یکی از مهم ترین رقیب های منطقه ای خود می داند دنبال آن است که از جهات مختلف بر نفوذ و اقتدار منطقه ای خود بیفزاید. پیروزی بایدن روابط دولت ترکیه و آمریکا در مسائل منطقه ای و جهانی را تحت تاثیر قرار می دهد.

ضرورت و اهداف پژوهش

دولت ترکیه یکی از کشورهایی است که نقش و منزلت فراوانی برای خود در سطح منطقه و جهان متصور است. دولت ترکیه ازیک طرف خود را میراث­ دار دولت عثمانی و آموزه های اسلامی مطرح می کند و از طرف دیگر با ارتباط و تعامل گسترده با دنیای غرب و مبنا قراردادن الگوی سکولاریسم دراین کشور، می کوشد الگو حکمرانی جدیدی را مطرح کرده و  بستر را برای توسعه و پیشرفت اقتصادی  کشورش فراهم کند.

با پیروزی حزب عدالت و توسعه مداخلات تجدیدنظر طلبانه­ ی این کشور در مناطق مختلفی چون سوریه، عراق، لیبی و… صورت گرفته است.  اوج تحرکات منطقه ای این دولت را در دوران ترامپ  بود که با دست باز اقدامات مختلفی در سطح منطقه و جهان انجام داد. تجدیدنظر طلبی ترکیه در سیاست خارجی در برخی موارد تضاد های استراتژیک با جمهوری اسلامی را افزایش داده و در برخی موارد فرصت هایی برای همکاری دو کشور را فراهم کرد. از آن جا که این کشور در همسایگی ایران قرار دارد نوع ارتباط و تعامل این کشور با کشورهای منطقه و جهان به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر تحولات سیاسی ـ اجتماعی ایران موثر خواهد بود؛ ازاین روی ضروری است تحلیل نتایج انتخابات آمریکا و پیروزی بایدن بر تحولات دولت ترکیه مورد بررسی قرار گیرد.

تغییر و تحولات در حاکمیت سیاسی آمریکا و تاثیر آن بر نظام سیاسی ترکیه

طی یکی دو دهه­ ی اخیر دوران به واسطه خلا سیاسی شکل گرفته در نظم بین المللی و منطقه ای، ترکیه کوشید تا نقش خود در تحولات بین المللی و منطقه ای را افزایش دهد. این رویکرد در برخی موارد منجر به ایجاد اختلاف با متحدان غربی این کشور شد. همکاری با روسیه در موضوعات مختلف منطقه ای و خرید سامانه دفاع موشکی اس ۴۰۰ ازجمله اقدامات بحث برانگیز ترکیه در سال های اخیر بود که خلا سیاسی ایجاد شده در سال های اخیر فرصت تحقق آن ها را تا حد زیادی فراهم کرده بود.

در دوران حضور ترامپ در کاخ سفید و تغیر و تحولات فراوان در سیاست خارجی و سیاست­ های منطقه ای آمریکا، بستر برای آزادی عمل بیشتر ترکیه در عرصه داخلی و خارجی فراهم شد. مواضع بایدن در دوران کمپین انتخاباتی نشان از آن داشت که او مماشات ترامپ با اردوغان را کنار خواهد گذاشت و هزینه رفتار های تهاجمی اردوغان در عرصه خارجی و یکه تازی های او در سیاست داخلی را افزایش خواهد داد. بایدن برخلاف ترامپ علاقه ای به برقراری روابط صمیمی با رهبران پوپولیست ندارد و نیز به دنبال احیای نظم لیبرال در عرصه بین المللی است که هیچ کدام از این موارد به نفع اردوغان نخواهد بود.

سناریو پردازی و آینده پژوهی تحولات ترکیه

موضوعات و مسائل مختلفی در روابط و ارتباطات سیاسی دو کشور ترکیه و آمریکا در سطح منطقه و بین الملل موثر است. ازجمله مهم ترین این مسائل باید مواردی چون خرید سامانه اس ۴۰۰ از روسیه، مداخله نظامی در سوریه، همکاری با روسیه، چین و ایران، اختلافات و تنش های سیاسی دولت ترکیه در شرق مدیترانه و نهایتا مداخله در تحولات کشور لیبی اشاره کرد.

بسیاری از تحلیل­گران روابط بین الملل براین عقیده اند که در دوران بایدن نظام بین المللی لیبرال تا حدودی تقویت خواهد شد و نهادهای بین المللی نیز تا حدودی قدرت خود را احیا خواهند کرد و همین امر خود هنجارهای محدود کننده ای را بر ترکیه و سیاست های منطقه ای آن تحمیل خواهد کرد. اختلاف نظرهای جدی میان بایدن و اردوغان در زمینه شرق مدیترانه، شمال سوریه و موضوع اس-۴۰۰ سناریوهای مختلفی را شکل خواهد داد. در نگاه میان مدت و با توجه به این که آمریکا مسئولیت های خود در قبال نظم لیبرال را احیا خواهد کرد و درنتیجه مایل به نزدیک تر شدن ترکیه به محور چین، روسیه و ایران نخواهد بود. درنتیجه احتمال می رود بایدن به سمت ترمیم روابط با ترکیه و وضع چارچوب و اصول همکاری های جدید با آن کشور سوق یابد. برای موضوعات و مسائل چالشی میان دو دولت می تواند سناریوهای آرمانی، محتمل و بدبینانه از تعاملات این کشور برای جمهوری اسلامی ایران متصور بود.

سناریوهای تجهیز ترکیه به سامانه اس۴۰۰

سناریوی آرمانی برای ایران بدین صورت خواهد بود که دولت ترکیه بر خرید این سلاح­ ها اصرار ورزد. این امر منجر به تضعیف جایگاه دولت ترکیه در ائتلاف ناتو و بلوک غرب منتهی می رود و به تبع آن اعمال تحریم­ های مختلف از سوی غربی علیه ترکیه منجر شود.

سناریوی ممکن و محتمل نیز بدین شرح خواهد بود که به دنبال افزایش فشارهای کشورهای غربی به سردستگی آمریکا، دولت ترکیه به سمت مصالحه با آمریکا پیش خواهد رفت؛ و نهایتا سناریوی بدبینانه بدین صورت رقم خواهد خورد که دولت ترکیه برای خرید این سامانه با آمریکا توافق خواهد کرد. این امر سبب احیای روابط امنیتی ترکیه با غرب و خرید انواع تسلیحات از آنها می­شود.

سناریوهای حضور و مداخله نظامی ترکیه در منطقه

در مورد حضور و مداخله نظامی در مناطق مختلف کشور سوریه نیز می توان سناریوهای مختلفی متصور شد. سناریوی آرمانی بدین صورت خواهد بود که دولت­های آمریکا و روسیه و آمریکا برای خروج ترکیه از سوریه فشار آورند. سناریوی ممکن و محتمل نیز بدین صورت خواهد بود که به دنبال هماهنگی دولت ترکیه با کشورهای روسیه و هماهنگی نسبی آمریکا در شمال سوریه حضور خواهد داشت. سناریوی بدبینانه نیز بدین صورت خواهد بود که دولت ترکیه با حمایت آمریکا در شمال سوریه و منطقه ادلب حضور داشته باشد.

سناریوهای همکاری ترکیه با چین، روسیه و ایران

در مورد مسئله همکاری کشور ترکیه با چین، روسیه و ایران نیز سناریوهای سه­ گانه بدین شرح خواهد بود که در سناریوی آرمانی شاهد گسترش تمایلات شرق­ گرایانه ترکیه خواهیم بود که منجر به همگرایی امنیتی و اقتصادی دولت ترکیه با کشورهای روسیه، ایران و چین می رود. سناریوی محتمل بدین صورت خواهد بود که در اثر فشارهای دولت آمریکا و غربی­ ها دولت ترکیه در ارتباط و تعاملات شرق­گرایانهُ خود محتاطانه برخورد خواهد کرد. در نهایت سناریوی بدبینانه هم بدین شرح خواهد بود که دولت ترکیه به همگرایی اقتصادی و امنیتی با جبهه­ ی غربی به صورت گسترده کشیده شود.

راه کارهای مطلوب جهت تاثیرگذاری جمهوری اسلامی ایران در تحولات ترکیه

در شرایطی که فشارهای محور غربی بر ترکیه برای هماهنگ سازی سیاست خارجی این کشور با هنجارهای غربی در منطقه افزایش پیدا کند و حکومت اردوغان نیز به سمت مقاومت در برابر این فشارها حرکت نماید، بدون تردید آسیب های جدی بر روابط این کشور با بلوک غرب وارد خواهد شد.چنین شرایطی فرصت مناسبی برای تعمیق روابط میان ایران، روسیه و چین با ترکیه خواهد بود.

انتظار می رود فرصت های بسیاری برای کشورمان در همکاری با آنکارا به منظور ایجاد نظمی غیر آمریکایی و غیر صهیونیستی در منطقه فراهم شود. بااین حال اختلاف نظرها میان ایران و ترکیه در زمینه مسائل مختلف منطقه ای همچنان تداوم خواهد داشت. دو کشور به منظور فراهم کردن امکان تداوم همکاری ها نیازمند تعریف فرمول هایی برای تبدیل نشدن رقابت ها و اختلاف نظرها به دشمنی خواهند بود. بااین حال اگر ترکیه در برابر فشارهای آمریکا تعظیم کند و در اجرای سیاست های محور غربی در منطقه همراهی نماید، جمهوری اسلامی باید ابزارهای موازنه بخش خود در برابر ترکیه را به کار اندازد.

سناریوی دیگری که می تواند مطرح باشد تداوم نسبی سیاست های منطقه ترکیه و درعین حال ترمیم نسبی روابط با غرب است که دراین صورت نیاز ترکیه به ایران کاهش یافته و نیز تعارض های سیاستی دو کشور در مسائل مختلف منطقه ای مانند سوریه تداوم می یابد.

جمع ­بندی

با پیروزی حزب عدالت و توسعه مداخلات تجدید نظر طلبانه­ ی این کشور در مناطق مختلفی چون سوریه، عراق، لیبی و… صورت گرفته است . اوج تحرکات منطقه ای ترکیه در دوران ترامپ مشاهده می شود که با دست باز اقدامات مختلفی در سطح منطقه و جهان انجام داد اما پیروزی بایدن این اتفاق را دگرگون می سازد. از آن جا که این کشور در همسایگی ایران قرار دارد نوع ارتباط و تعامل این کشور با کشورهای منطقه و جهان به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر تحولات سیاسی ـ اجتماعی ایران موثر خواهد بود. مواردی چون خرید سامانه اس ۴۰۰ از روسیه، مداخله نظامی در سوریه، همکاری با روسیه، چین و ایران، اختلافات و تنش های سیاسی دولت ترکیه در شرق مدیترانه و نهایتا مداخله در تحولات کشور لیبی ازجمله مواردی است که بر روابط دولت ترکیه و آمریکا و به دنبال آن تحولات منطقه و کشورهایی چون ایران، روسیه و چین موثر خواهد بود که سناریوهای بدبینانه، محتمل و آرمانی از ارتباطات دولت ترکیه و آمریکا درپی خواهد داشت که نیازمند است نهادهای تصمیم­ گیر و دستگاه دیپلماسی مدنظر قرار دهند.

این پژوهش در اندیشکده­ جریان توسط سجاد آتشبار در سال ۱۳۹۹ انجام شده است.