ظرفیت بازار دیجیتال عراق برای حضور استارتاپ های ایرانی

پس از شیوع کرونا، کسب و کارهای اینترنتی در بسیاری از کشورها، که زیرساخت های اینترنت را در حد مناسبی ایجاد کرده‌اند، رونق بیشتری پیدا کرده است. ایران نیز یکی از کشورهای پیشرو در این زمینه محسوب می‌شود. از طرف دیگر عراق از جمله کشورهای ثروتمندی است که ظرفیت بسیار خوبی برای فعالیت کسب و کارهای اینترنتی و استارتاپ ها دارد، اما به دلیل مشکلات گوناگون ناشی از جنگ و نابسامانی های داخلی، تاکنون شاهد ظهور استارتاپ های قدرتمند نبوده است. مطالعه و بررسی ظرفیت ها و چالش های بازار دیجیتال عراق می‌تواند کسب و کارهای اینترنتی ایرانی را در تصمیم‌گیری در رابطه با حضور و سرمایه گذاری در این کشور یاری کند.

عراق از ۲۰ سال پیش تاکنون رفته رفته به یک شریک راهبردی در اقتصاد ایران تبدیل شده است. این کشور با وجود منابع عظیم ثروت، نتوانسته است به نظام اقتصادی خود سر و سامان بدهد. زیرا طی سال‌های طولانی گرفتار جنگ و درگیری داخلی بوده است. فرهنگ مشترک، نژاد مشترک، تاریخ مشترک، مرز مشترک و انطباق نیازهای عراق با توانمندی های ایران، دلایلی است که این کشور را به بهترین و مهمترین بازار برای محصولات ایرانی تبدیل کرده است.

درآمدهای سرشار نفتی عراق فرصت بزرگ صادرات کالا و خدمات ایرانی

چهار منبع اصلی ثروت عراق عبارتند از ظرفیت بزرگ گردشگری، نفت، کشاورزی و ترانزیت که در حال حاضر تنها بخش نفت بار هزینه های این کشور را به دوش می‌کشد. عراق روزانه قریب به ۴ میلیون بشکه نفت صادر می‌کند و بیش از ۹۰ درصد از بودجه خود را از فروش نفت تامین می‌کند. تولید ناخالص داخلی عراق در سال ۲۰۱۸ برابر با ۲۲۴ میلیارد دلار بوده که ۴۵ درصد از آن مربوط به صنعت نفت این کشور است. عراقی ها به طور میانگین سالانه ۱۱۰۰۰ دلار درآمد دارند.

درآمد سرانه مردم عراق حتی پس از کاهش ارزش دینار در ماه گذشته باز هم به نسبت هزینه‌ ها در ایران بسیار بالا است. این مسئله مزیت نسبی بزرگی برای ایران در صادرات کالا و خدمات به عراق ایجاد کرده است. میزان حقوق ماهانه عراقی ها در سال ۲۰۲۰ بر حسب تومان در نمودار زیر نشان داده شده است.

ظرفیت شهرهای پرجمعیت عراق برای حضور استارتاپ های ایرانی

یکی از شرایط مهم برای موفقیت بسیاری از کسب و کارهای اینترنتی، تمرکز جمعیتی است. تاکسی‌های اینترنتی، فروشگاه‌های اینترنتی، نیازمندی‌ها و به طور کلی استارتاپ هایی که در نهایت به ارتباط فیزیکی نیز وابسته هستند، در مراکز پرجمعیت می‌توانند موفق عمل کنند.

عراق در حال حاضر بیش از ۴۰ میلیون نفر جمعیت دارد که ۷۳ درصد از آنان در شهرها ساکن هستند. بزرگترین شهر این کشور بغداد است که با بیش از ۷ میلیون نفر جمعیت یکی از بزرگترین شهرهای منطقه و جهان محسوب می‌شود. پس از بغداد، موصل، بصره و کرکوک بزرگترین شهرهای این کشور هستند که هر کدام بیش از ۱ میلیون نفر جمعیت دارند. ۱۰ شهر پرجمعیت عراق به همراه زبان و ظرفیت حضور استارتاپ های ایرانی در آنها، در جدول زیر نشان داده شده است.

میانگین سنی عراقی ها ۲۱ سال است و با احتساب رشد بالای جمعیت این کشور، چشم‌انداز روشنی برای حضور استارتاپ ها وجود دارد. طبق آمار برخی منابع بین المللی ۶۰ درصد عراقی ها در بخش خدمات، ۲۲ درصد در بخش صنعت و باقی در بخش کشاورزی مشغول به کار هستند.

حمل و نقل در عراق عمدتا از طریق جاده ها انجام می‌شود و موجودی خودرو در این کشور مناسب یک محیط استارتاپی است. در عراق به ازای هر ۱۰۰۰ نفر ۱۷۵ خودرو وجود دارد که در مقایسه با رقم ۲۱۴ در ایران نشانگر قابلیت رشد و توسعه شرکت های حمل و نقل اینترنتی است.

ضریب نفوذ بالای اینترنت در عراق

بر اساس آمارها، ضریب نفوذ اینترنت در عراق ۷۵ درصد است. این کشور در سال ۲۰۲۰ قریب به ۳۰ میلیون کاربر اینترنت داشته است که ۱۱ میلیون نفر از آنها طی یک سال گذشته به این جمع پیوسته‌اند. اتصال به اینترنت در عراق عمدتا از طریق تلفن همراه صورت می‌گیرد. طبق برآوردها ۸۰ درصد از کاربران از تلفن همراه برای اتصال به اینترنت استفاده می‌کنند.

گردش مالی ۳ میلیارد دلاری تجارت الکترونیک در عراق

۴۰ درصد از کاربران اینترنت در عراق اقدام به خرید و فروش اینترنتی می‌کنند؛ درعین حال خریداران عمدتا هزینه ها را به صورت نقدی و در محل پرداخت می‌کنند و تنها ۱۴ درصد به صورت برخط تسویه حساب می‌کنند. علت آن است که عراق از شبکه یکپارچه پرداخت مانند شتاب و شاپرک برخوردار نیست و مشترکین عراقی‌ ناچارند از ابزاری مانند کارت های اعتباری بین المللی مثل مستر کارت و ویزا کارت استفاده کنند که کارمزد بالایی دارد. علاوه بر ضعف زیرساخت های پرداخت، عدم اعتماد به کالا یا خدمات دریافتی تا قبل از مشاهده حضوری نیز از عوامل عدم اقبال عراقی ها به پرداخت برخط است.

آمارها نشان می‌دهد که حجم تجارت الکترونیک در عراق در سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۳ میلیارد دلار بوده است. بیشترین خرید اینترنتی مربوط به غذا و لوازم آرایشی است که پیش بینی می‌شود در سال ۲۰۲۱ به ۱.۲ میلیارد دلار برسد. همچنین مطابق پژوهش های سایت استتیستا انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۱ هر کاربر اینترنت در عراق به طور میانگین ۲۳۵ دلار خرید اینترنتی داشته باشد.

لزوم حمایت دولت از حضور استارتاپ های ایرانی در بازار دیجیتال عراق

کسب و کارهای اینترنتی و استارتاپ ها در ایران به حد بلوغ رسیده‌اند و می‌توانند بازار بسیار بزرگی در عراق برای خود فراهم کنند. در عین حال این مسئله نیازمند حمایت دولت و اتخاذ سیاست ها و برنامه هایی است که شرایط حضور آنها در بازار دیجیتال کشور همسایه را تسهیل کند.

پی نوشت: این یادداشت توسط روح اله مهدوی، پژوهشگر اندیشکده اقتصاد مقاومتی، تحریر شده است.