راهکارهای تامین مالی نیروگاه های سیکل ترکیبی

نیروگاه سیکل ترکیبی نیروگاهی است که شامل تعدادی توربین گاز و توربین بخار می باشد. سال ۱۳۹۸ برای نخستین بار در صنعت برق ایران بیش از ۲۵ درصد برق تولیدی نیروگاه های کشور از روش بخش بخار واحدهای سیکل ترکیبی و نیروگاه های تجدیدپذیر، تامین شد. آمار و ارقام در این سال نشان می دهد که از ۷۹.۴۵۹ میلیارد کیلووات ساعت انرژی تولیدی، حدود ۴۱.۹۴ میلیارد کیلووات ساعت آن با تبدیل واحدهای گازی به سیکل ترکیبی و بدون استفاده از سوخت اضافی تولید شده و نزدیک به ۱۱ میلیارد مترمکعب گاز صرفه جویی شده است. همچنین مطابق آمار شرکت توانیر تا پایان سال ۱۳۸۶ تعداد ۱۲ نیروگاه سیکل ترکیبی با ظرفیت تولید ۱۰۴۷۹ مگاوات در مدار قرار گرفته است. این تعداد معادل ۲۱.۹% از ظرفیت نصب شده کشور است.

ضرورت و اهداف پژوهش

طبق برنامه ششم توسعه، دولت موظف است در طی ۵ سال، ۲۵ هزار مگاوات ظرفیت نیروگاهی احداث کند. در این راستا، دولت درصدد مشارکت بخش غیردولتی در تولید برق با هدف انتقال بار تامین مالی پروژه های عمرانی حوزه نیروگاهی به بخش غیردولتی برآمد. ازآنجاکه سرمایه گذاری و بهره برداری از نیروگاه، مدل درآمدی مطلوبی ندارد، دولت در سال های ابتدایی با وعده اعطای مشوق هایی مانند وام ارزی صندوق توسعه، نظر سرمایه گذاران را برای اجرای پروژه های نیروگاهی جلب کرد، اما در نهایت، به دلایل متعددی مدعی بود که انجام سرمایه گذاری در بخش نیروگاهی غیرسودآور است. با این نگرش، میزان سرمایه گذاری در بخش نیروگاهی کاهش یافت تا درنهایت کشور در سال های اخیر با کمبود برق و خاموشی اجباری مواجه شود. برای حل این مشکل با درنظرگرفتن سبد انرژی کشور، احداث واحد بخار نیروگاه های گازی و تبدیل آنها به سیکل ترکیبی، با توجه عدم نیاز به مصرف سوخت بیشتر و افزایش راندمان نیروگاه گازی یکی از موثرترین راه حل ها ارزیابی می شود.

بررسی وضعیت نیروگاه های گازی در کشور

ایران به علت توانمندی در ساخت توربین های گازی نیروگاهی و برخورداری از منابع فسیلی، احداث نیروگاه های گازی و در ادامه تبدیل این نیروگاه ها به سیکل ترکیبی را در اولویت ساخت نیروگاه های خود قرار داده است. در حال حاضر ۲۳۷۴۸ مگاوات نیروگاه گازی در کشور وجود دارد. مالکیت این نیروگاه ها در اختیار ۳ گروه دولت، بخش خصوصی و صنایع است. تمامی ظرفیت نیروگاه های گازی شناسایی شده در کشور قابل تبدیل به نیروگاه های سیکل ترکیبی نیستند. همچنین برای احداث هر واحد بخار ۱۶۰ مگاواتی به سرمایه گذاری ۱۴۰ میلیون دلاری نیاز است. در نتیجه برای احداث ۴۷ واحد بخار پیش بینی شده به ۶.۵ میلیارد دلار سرمایه گذاری احتیاج است. برای واحدهای بخار نیروگاه های سیکل ترکیبی نیاز به مصرف سوخت جدید وجود ندارد و این واحدها حرارت موردنیاز را از گازهای خروجی توربین های گازی که دمای بالایی دارند، تامین می کنند. با احداث ۴۷ واحد بخار سیکل ترکیبی از افزایش مصرف سوخت برای تولید برق در سال های آینده کاسته می شود.

راهکارهای تامین مالی احداث نیروگاه ها

سرمایه گذاری به عنوان موتور محرک اقتصاد یک کشور شناخته می شود و میزان سرمایه گذاری در پروژه های زیربنایی به عنوان پایه ای برای رشد ظرفیتهای آتی و کمک به توسعه پایدار آن کشور محسوب می شود. با رشد تقاضای مصرف برق در ایران و بروز مشکلات در احداث واحدهای جدید نیروگاهی، ضرورت تنوع بخشی به روش های سرمایه گذاری و به کارگیری راهکارهای جدید تامین مالی در بخش تولید نیروی برق آشکار شده است. بررسی ها نشان می دهد، ابزارهای قابل استفاده برای سرمایه گذاری را در ساخت نیروگاه سیکل ترکیبی را در ۵ دسته کلی می توان تقسیم بندی کرد: ۱) سرمایه گذاری مستقیم ۲) وام ارزی صندوق توسعه ۳) تامین مالی خارجی ۴) اوراق بدهی ۵) ابزارهای بورسی که در ادامه به بررسی ۳ مورد از آن ها پرداخته می شود:

سرمایه گذاری مستقیم

در سال های اخیر، ۱۲ نیروگاه با سرمایه گذاری مستقیم تبدیل به سیکل ترکیبی شده اند. ازآنجا که سرمایه گذاری در نیروگاه توجیه اقتصادی نداشت، این سرمایه گذاری ها با وعده دولت مبنی بر پرداخت هزینه سوخت و صرفه جویی نیروگاه به سرمایه گذار تا زمان بازگشت سرمایه انجام شد. در طی این سالها، بازگشت سرمایه به طور کامل صورت نگرفت و بنابراین بنگاه های اقتصادی دیگر تمایل به احداث نیروگاه با سرمایه گذاری مستقیم ندارند.

ارزیابی تامین مالی خارجی

یکی از مهمترین منابع تامین مالی در پروژه های نیروگاهی در جهان، منابع خارجی به صورت سرمایه گذاری مستقیم خارجی و یا اعطای وام و تسهیلات به پروژه از منابع خارجی است. باتوجه به ریسک های سیاسی کشور، سرمایه گذار خارجی تمایلی به سرمایه گذاری در ایران ندارد. در فرایند تخصیص تسهیلات از منابع خارجی، معمولا در حدود ۸۵ درصد از تجهیزات پروژه از کشور تامین کننده اعتبار یا شرکت های مورد تایید آن تهیه می شود.

ارزیابی اوراق بدهی

بانک ها معمولاً ریسک پذیری پایینی دارند و سقف وام اعطایی آن ها محدود است و به رتبه اعتباری شخص متقاضی تسهیلات بستگی دارد. در این شرایط بنگاه های اقتصادی می توانند به جای استفاده از واسطه های مالی نظیر بانک، با انتشار اوراق بدهی مستقیما از بازارهای مالی، منابع موردنیاز خود را تأمین نمایند.

ارزیابی اقتصادی احداث واحد بخار سیکل ترکیبی و سناریوهای پیش رو

اولین شرط لازم برای اجرای هر پروژه، وجود توجیه اقتصادی و نرخ بازگشت سرمایه مناسب است. برای بالابردن سود هر پروژه و جذب سرمایه گذار، دولت ها با استفاده از ابزارهایی از قبیل مالیات، تعرفه های گمرکی، وام بانکی و… باعث افزایش جذابیت پروژه و ترغیب سرمایه گذاران می شوند.

راهکارهای افزایش بازدهی اقتصادی نیروگاه سیکل ترکیبی

ازآنجاکه برای افزایش بازدهی اقتصادی نیروگاه لازم است جریان درآمدی آن بهبود یابد، راهکارهایی که میتوان برای افزایش بازدهی اقتصادی نیروگاه استفاده کرد عبارت اند از:

• رفع موانع تولید تا زمان بازگشت سرمایه: ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید بیان می دارد که شرکت ملی نفت متعهد به بازپرداخت اصل سرمایه گذاری انجام شده در پروژه های منجر به صرفه جویی مصرف سوخت، از محل درآمدهای حاصل از فروش سوخت صرفه جویی شده است. در صورت اجرای این قانون، سرمایه گذاری در بخش احداث واحد بخار سیکل ترکیبی جذاب میشود، اما تاکنون این قانون به صورت محدود و ناقص اجرا شده است؛
• استفاده از سرمایه های خرد مردمی و کاهش سهم سرمایه گذاری مستقیم: سرمایه های خرد مردمی در صورت تجمیع می توانند ظرفیت قابل توجهی برای سرمایه گذاری در پروژه های کلان پیدا کنند. در صورت فراهم کردن شرایط برای استفاده از این سرمایه ها، سهم سرمایه گذاری مستقیم کاهش می یابد و تعداد شرکتهایی که می توانند در این پروژه ها سرمایه گذاری کنند نیز افزایش می یابد.

ارزیابی اقتصادی واحد بخار نیروگاه های سیکل ترکیبی از منظر بازگشت سرمایه

نرخ بازده داخلی، نرخی است که میزان سوددهی یک پروژه را مشخص می کند. افراد و شرکتها برای تصمیم گیری در مورد سرمایه گذاری در یک پروژه نرخ بازده داخلی را با شاخص هایی مانند نرخ سود بانکی، نرخ تورم و نرخ تنزیل مورد انتظار خود مقایسه می کنند و در صورت مطلوبیت اقدام به سرمایه گذاری می کنند. محاسبه ارزیابی اقتصادی نیروگاه با فرضیات زیر انجام گرفته است:

• هزینه یک واحد ۱۶۰ مگاواتی = ۱۴۰ میلیون دلار؛
• طول مدت ساخت واحد بخار نیروگاه سیکل ترکیبی = ۳ سال؛
• طول مدت قراردادهای خرید تضمینی برق = ۷ سال.

پیشنهاداتی به منظور جذب سرمایه گذاران

یکی از اصلی ترین روش های پاسخ به تقاضای فعلی برق، احداث واحد بخار نیروگاه های گازی و تبدیل آن ها به سیکل ترکیبی است. مشکل اصلی در تحقق این امر جذاب نبودن اقتصاد نیروگاهی برای سرمایه گذاران است. با توجه به اهمیت موضوع مذکور دو راهکار اساسی پیشنهاد شده است:

• بهبود جریان درآمدی نیروگاه: بهبود جریان درآمدی نیروگاه و افزایش جذابیت اقتصادی آن برای سرمایه گذاران از طریق افزایش نرخ خرید یا مدت زمان قراردادهای ECA، تضمین برخورداری از ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید تا زمان بازگشت سرمایه و فراهم کردن شرایط صادرات برق صورت می پذیرد؛
• بهبود روش های تامین مالی: ارزیابی روش های تامین مالی نیروگاه های سیکل ترکیبی شده، نشان از ناکارآمدی این روش ها دارد. با آسیب شناسی این روش ها استفاده از سرمایه های خرد مردمی در بستر بورس و در قالب ابزارهای ارائه شده در آن از قابلیت مناسبی برخوردار هستند. این روش نه تنها سرمایه های خرد مردمی را در مسیر تولید در کشور قرار میدهد، بلکه در افزایش بازدهی اقتصادی پروژه نیز موثر است.

جمع بندی

مطابق برنامه ششم توسعه، دولت موظف است در طی ۵ سال، ۲۵ هزار مگاوات ظرفیت نیروگاهی احداث کند. احداث سالانه ۵ هزار مگاوات ظرفیت به سرمایه گذاری حدود ۳ میلیارد دلاری در سال نیاز دارد. کشور ایران به علت توانمندی در ساخت توربین های گازی نیروگاهی و برخورداری از منابع فسیلی، احداث نیروگاه های گازی و در ادامه تبدیل این نیروگاه ها به سیکل ترکیبی را در اولویت ساخت نیروگاه های خود قرار داده است. برای عملی شدن هر پروژه ابتدا باید بازدهی اقتصاد آن را سنجید. ازآنجایی که برای افزایش بازدهی اقتصادی نیروگاه لازم است جریان درآمدی آن بهبود یابد، در این پژوهش راهکارهایی از قبیل بازپرداخت اصل سرمایه گذاری انجام شده در پروژه های منجر به صرفه جویی مصرف سوخت، از محل درآمدهای حاصل از فروش سوخت نیز پیشنهاد شده است.

این مطالعه در اندیشکده پیشرفت صنعتی ایران (پیشران) با همکاری علی بابارضایی کاشانی و سجاد حسین نیا در سال ۱۴۰۰ انجام شده ‌است.