کرونا و راهبردهای لازم در صادرات و واردات
بررسی جایگاه بهداشت عمومی در موافقت نامه های سازمان تجارت جهانی در شرایط وجود ویروس کرونا
ویروس کرونا که چند مدتی است کشورهای جهان را درگیر کرده تاثیر زیادی بر مصرف و تولید محصولات غذایی، کشاورزی، واردات و صادرات گذاشته است. امروزه مباحث مرتبط به حوزه سلامت و ایمنی مورد توجه همگان بوده و از این رو همواره نگرانی های پیرامون ایمنی، سلامت کالاها و محصولات مورد استفاده بسیار حایز اهمیت است. این نگرانی ها قانونگذاران کشورهای مختلف را وادار ساخته تا مقررات و ضوابطی را در صیانت از سلامت و ایمنی جامعه و شهروندان خود وضع نمایند.
ضرورت و اهداف پژوهش
صیانت از سلامت و ایمنی انسان ها، گیاهان و حیوانات یکی از مسئولیت های اصلی دولت ها بوده است و در راستای انجام چنین مسئولیتی، کشورها به وضع مقررات بهداشتی و ایمنی برای تولید کالاهای داخلی و ورود کالاهای خارجی به کشورشان روی می آورند.
با رشد تجارت بین الملل و تلاش جامعه بین المللی در رسیدن به تجارت آزاد، چنین موضوعی جنبه بین المللی پیدا کرده است. با این توضیح که از یکسو مقررات بهداشتی و ایمنی ملی، تاثیرات مستقیم و غیرمستقیم و رژیم تجارت جهانی دارند و از سوی دیگر حق غیرقابل انکار کشورها برای وضع ضوابط و اتخاذ اقداماتی جهت حفاظت از ایمنی و سلامت انسان حیوان و گیاه نمی بایست مورد خدشه قرار گیرد.
جایگاه بهداشت عمومی در موافقت نامه های سازمان تجارت جهانی
با توجه به اینکه سلامت جامعه بشری امری بسیار مهم است و از طرف دیگر تجارت آزاد نیز فواید انکارناپذیری دارد، باید بین آزادی تجارت و تأمین سلامت جامعه تعادل وجود داشته باشد تا مردم از فواید هر دو بهره مند شوند؛ بنابراین برای به حداقل رساندن تعارض های احتمالی بین تجارت و بهداشت و به حداکثر رساندن منافع ناشی از آن ها، نیاز به تعامل بیشتر بین سیاستگذاران تجاری و بهداشتی است. به این منظور لازم است جایگاه بهداشت عمومی در سازمان تجارت جهانی مورد بررسی قرار گیرد.
بر همین اساس در ابتدا مسائل مربوط به اهمیت بهداشت عمومی در سازمان تجارت جهانی را بررسی می کنیم و به صورت مختصر مواد مرتبط با بهداشت عمومی در هر یک از موافقت نامه های ذکر شده را که در بحران کرونا مورد استناد قرار می گیرد را مرور می کنیم:
-
موافقت‌نامه عمومی تعرفه و تجارت (گات):
مهمترین معاهده در زمینه تجارت کالا است و در ۳۸ ماده تنظیم شده است که در ماده ۲۰ گات، محدودیت وارداتی اعمال شده به دلایل مرتبط با سلامت لحاظ شده است و طبق آن به کشورها اجازه داده شده که زمانی که سلامت و بهداشت عمومی با خطر رو به رو شد، می توانند واردات کالا را محدود کنند.
-
موافقت نامه تجارت خدمات (گاتس):
هر معیاری که برای اقدام براساس ماده ۲۰ گات احتیاج است تا اقدام مورد اعتراض کشورهای دیگر قرار نگیرد، در ماده ۱۴ موافقت نامه گاتس هم حاکم است. باید به این نکته توجه کرد که موضوع موافقت نامه گات، «تجارت کالا» است در صورتی که موضوع موافقت نامه گاتس «تجارت خدمات» می باشد.
-
موافقت نامه جنبه های تجاری مرتبط با حقوق مالکیت فکری (تریپس):
هدف از انعقاد این موافقت نامه، ایجاد نظام حقوقی واحد و هماهنگ در حمایت از حقوق مالکیت فکری در سطح جهان با بیان حداقل حمایت های اجباری است. ماده ۱ موافقت نامه تریپس به کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه یافته بسیار توجه کرده و اجازه داده است که کشورها بر اساس قوانین خود واردات موازی را مجاز بدانند، که این امر دسترسی به داروها را تسهیل می کند.
-
موافقت نامه موانع فنی بر سر راه تجارت:
این موافقت نامه حق اعضا را برای تعیین استانداردهایی برای دستیابی به اهداف مشروع مانند حفاظت از سلامت انسانها و حفاظت از محیط زیست به رسمیت می شناسد. این موافقت نامه حاوی مقرراتی در زمینه برچسب زنی غذاها و نوشیدنی ها و داروها به بسته بندی و برچسب مواد شیمیایی خطرناک و مواد سمی و مقررات ایمنی مربوط به اسباب بازی و سایر روش های تولید موثر بر خصوصیات محصول و الزامات بسته بندی و برچسب زنی می باشد.
-
موافقت نامه اقدامات بهداشتی و بهداشت گیاهی:
این موافقت نامه در موارد ضروری برای اعضا، حق اتخاذ معیارها و استانداردهایی برای حفاظت از بهداشت و زندگی انسانها و حیوانات و گیاهان را به رسمیت شناخته است اما تعیین معیارها، استانداردها و موارد ضرورت تعیین آنها را به اعضا سپرده است. در بند ۱ ماده ۲ این توافق نامه به اعضا اجازه داده شده است تا استانداردها و معیارهای خودشان را برای واردات کالا اعمال کند اما این استانداردها و معیارها باید بر اساس موازین علمی پایه گذاری شده باشد، مگر در مورد اقدامات موقت مطابق با بند هفت ماده ۵ و همینطور این استانداردها و معیارها باید برای محافظت از زندگی انسان حیوان و گیاهان ضروری باشد و نباید موجب تبعیض نسبت به کشورهایی که شرایط یکسان دارند شود.
در این موافقت نامه، مبنای اصلی برای قرار دادن الزامات فنی، وجود توجیهات علمی است، در صورتی که در موافقت نامه موانع فنی بر سر راه تجارت، ممکن است الزامات فنی به دلایل دیگر مانند امنیت ملی آن کشور، اعمال شود هر چند که توجیه علمی هم می تواند یکی از دلایل آن باشد.
کرونا و شرکای اصلی تجاری ایران
عمده ترین شرکای تجاری ایران در سال ۹۸ کشورهای چین، عراق، امارات، ترکیه، افغانستان، هند و آلمان بوده اند و همه این کشورها (اگرچه با درجه شدت های متفاوت) در حال حاضر به ویروس کرونا آلوده شده اند. در این خصوص لازم است کالاها و به خصوص کالاهای بهداشتی، آرایشی و… از چند صافی عبور کنند تا از سلامت آنها مطمئن شویم.
جمع بندی
اگرچه در سازمان تجارت جهانی ایران هنوز عضو ناظر است اما لازم است در راهبردهای تجاری اتخاذ شده در بحران کرونا، توافقنامه های این سازمان را یه نحوی مد نظر قرار دهد که ضمن حفاظت از سلامت جامعه، خدشه ای به اعتبار تجاری ایران در تعامل با شرکای خود وارد نگردد. لذا پیشنهادات سیاستی ارائه شده بر این مبنا ارائه شده‌اند:
- پیشنهاد می شود با استناد به «موافقت نامه موانع فنی بر سر راه تجارت» کالاهای وارداتی ار مبادی کشورهای آلوده به کرونا نظیر چین، علاوه بر رعایت اصول بهداشتی، با برچسب احتیاط در بازار عرضه گردد. این رویکرد، احتمالاً می تواند در تشویق جامعه به مصرف کالاهای داخلی نیز مؤثر واقع گردد.
- در خصوص داروهای درمانی مرتبط با کرونا، پیشنهاد می شود به استناد ماده ۱ موافقت نامه (تریپس)، داروهای مورد نیاز کشور تا حد امکان از بازارهای موازی تامین شود.
- در خصوص تجارت خدمات، بر اساس موافقت نامه (گاتس) امکان اعمال محدودیت در حوزه های خدماتی نظیر گردشگری وجود دارد.
- با توجه به اینکه ویروس کرونا، دارای یک دوره عمر مشخص است؛ لذا مراکز قرنطینه کالایی هم برای کالاهای صادراتی و هم کالاهای وارداتی در سطح کشور توسعه یابد.
- پیشنهاد می شود در خصوص کالاهای صادراتی، برچسب توضیحات علمی و کارشناسی مستدل در تشریح کنترل بهداشتی کرونا و دوره قرنطینه اعمال شده درج گردد تا در مقابل استدلال محدودیتی کشورهای مقصد امکان دفاع وجود داشته باشد.
- لازم است جهت حفظ اعتبار تجاری، کنترل های صادراتی محصولات از حیث استانداردهای بهداشتی شدت یابد.
- با توجه به امکان قاچاق کالا و عبور از مراکز قرنطینه کالایی، برچسب سلامت با کد رهگیری مشخص در خصوص مواردی که دوره قرنطینه را طی نموده اند با ذکر جزئیات درج گردد.
این مطالعه توسط مرکز پژوهشی آرا در سال ۹۸ انجام شده است.
