بررسی مسائل و چالش های پیاده روی اربعین

هر ساله چندین تجمع و مراسم مذهبی در عراق با شرکت میلیون ها زائر از سراسر جهان برگزار می شود اما در دهه های اخیر تعداد زائرانی که در سالروز شهادت امام حسین (ع) و برای شرکت در مراسم اربعین به عراق و به ویژه کربلای معلی سفر می کنند، سال به سال افزایش چشمگیری داشته است؛ چرا که پیاده روی اربعین یکی از گردهمایی های جمعی سازمان یافته مذهبی است.  این گردهمایی ها مقوله ای اساسا اجتماعی و تغییر پذیر هستند. گردهمایی های مذهبی مانند پیاده رویی اربعین دارای تاثیرات مثبت بسیاری هستند و موجب ایجاد همبستگی اجتماعی، تقویت احساس ما بودن و هویت جمعی در سطح مختلف خانواده و کوچه و محله، جذب مشارکت گروه های  اجتماعی، گروه های مذهبی و… می شوند.

ضرورت و اهداف پژوهش

هر جامعه ای می تواند از طریق گردهمایی گروهی و مذهبی به ایجاد لحظات مثبت همگانی و تقویت احساسات جمعی کمک کند و پیاده روی اربعین یکی از مهم ترین تجمعات مذهبی دهه اخیر است. شواهد جمعی نشان می دهند اگر گردهمایی های بزرگ به خوبی مدیریت نشوند، می توانند مسائل و چالش هایی داشته باشند که حتی اهداف اصلی این گردهمایی ها را نیز تحت تاثیر قرار می دهند. بخش مهمی از این مشکلات ناشی از ازدحام جمعیت در مناطقی است که به طور معمول دارای چنین جمعیتی نیستند و از این رو منابع و برنامه ریزی های معمول نمی تواند پاسخگوی نیاز های به وجود آمده باشد. به همین دلیل مدیریت این گردهمایی ها و جماعات، امری ضروری است که در سال های اخیر نیز به شدت مورد توجه قرار گرفته است. به همین منظور در این پژوهش به بررسی مسائل و چالش های پیاده رویی اربعین و ارائه راهکارهایی جهت حل این موانع پرداخته شده است.

بررسی چالش های پیاده روی اربعین

اربعین به عنوان رویدادی شلوغ و سازمان یافته شناسایی شده است. ممکن است تصور شود که مدیریت رویداد های سازمان یافته آسان تر است اما آمار به نتیجه ای کاملا متضاد اشاره می کند؛ زیرا یکی از بزرگترین مرگ و میر ها در ازدحام حج سال ۱۳۹۴ و کوم میلای هند در سال ۱۳۹۱ رخ داده است. گزارش ها و آمار های تاریخی، بیانگر آن است که تعداد شرکت کنندگان در بسیاری از رویداد های تکراری و غیر تکراری تا حد قابل مدیریت کنترل نمی شود و از این رو فجایع رخ می دهد. در این پژوهش به بررسی چالش ها و مسائل در بخش های مختلف پیاده رویی اربعین پرداخته شده است و به این منظور با تعدادی از مسئولین اجرایی، صاحب نظران دانشگاهی و موکب داران مصاحبه انجام شده است که موارد زیر برخی از چالش های احصا شده از این مصاحبه ها هستند:

مسائل و چالش ها تا قبل از خروج از مرز ایران

• مناسب نبودن زیر ساخت راه ها در استان و عدم کفایت اتوبوس برای حمل و نقل؛
• آماده نبودن پایانه برکت شهر مرزی مهران؛
• وضعیت نامناسب جاده ایلام-مهران؛
• مشکل تامین آب در ایام اربعین؛
• مسائل بهداشتی.

مسائل و مشکلات در مرز عراق و پس از عبور از مرز ایران

• کمبود اتوبوس در مرز و افزایش عجیب قیمت کرایه اتوبوس؛
• کمبود گیت های ورود زائرین در عراق؛
• ضعف در زیر ساخت های عراق؛
• آلودگی آب و هوا و کمبود آب آشامیدنی نسبت به جمعیت ورودی.

مشکلات در طول پیاده روی

• آلودگی و عدم نظافت محل های اسکان؛
• مشکل در برقراری ارتباط های تلفنی و یا مجازی بین افراد، ضعف خدماتی اپراتور های مخابراتی متناسب با جمعیت و تعداد اندک سرویس های اینترنتی در سراسر مسیر؛
• عدم امنیت در برخی موکب ها یا دزدی وسائل زائران.

مسائل و مشکلات زیر ساختی

• نبود اسکان مناسب؛
• مشکل بهداشت عمومی و عدم کفایت سرویش بهداشتی یا کیفیت پایین آن ها؛
• معضل تامین یا اجاره زمین، آب شرب و برق برای موکب داران.

مسائل و مشکلات فرهنگی

• تفاوت و تعارض های فرهنگی، ناآگاهی برخی افراد از قوانین و سنت های جامعه میزبان و تاثیرات نامطلوب در اذهان زائران ایرانی و جامعه میزبان؛
• آشنا نبودن با زبان مشترک برای برقراری ارتباط میان زائرین و خدام، آشنا نبودن به زبان عربی و نبود مترجم و راهنما؛
• چند برابر شدن هزینه ها در ایام اربعین، هزینه اضافی روادید و بیمه زائر.

مسائل و مشکلات بازگشت و پس از پیاده روی

• جمع شدن مواکب عراقی روز بعد از اربعین و یا همان روز، طبق سنتی که دارند، و ایجاد مشکل برای برخی زائرانی که به علت ارزان بودن این سفر به عراق سفر کرده اند و لزوم در نظر گرفتن تمهیدات برای برگرداندن این زائران به شهرهایشان؛
• خستگی در حین و بعد از راهپیمایی و تاثیر آن بر روند زندگی و کار، معطلی در جاده ها و قبل از مرز و کمبود امکانات در طول سفر؛
• کنترل امنیتی مرز و طولانی شدن کنترل برای عبور و مرور هندی ها و افغانی ها و… .

ارائه راهکارهای پیشنهادی با رویکرد مدیریت جماعت

هنگامی که گروه بزرگی از افراد با هدفی مشترک در یک مکان جمع می شوند، علاوه بر اتفاقات و پیامدهای مثبت، ممکن است اتفاقات منفی نیز به وقوع بپیوندد. این موضوع موجب مطرح شدن مفهومی با عنوان “مدیریت جماعت” شده است. مدیریت جماعت مجموعه ای از اقدامات مشترک بین چندین نقش آفرین مختلف، به عنوان مثال، برنامه ریزان و مدیران رویداد، خدمات اضطراری، مقامات محلی، مقامات حمل و نقل، میزبانان و خود جمعیت است تا بتواند از چالش های موجود بکاهد و تجربه پیش آمده را تبدیل به تجربه ای مطبوع کند. از این رو راهکارهای حل چالش های پیاده روی اربعین با رویکرد مدیریت جماعت و با کمک از مصاحبه های انجام شده، احصا شدند که در ادامه به برخی از این راهکارها پرداخته شده است:

راهکارهایی جهت حل مسائل قبل از خروج از مرز ایران

• ایجاد سیستم های پزشکی از راه دور و خدمات درمانی برای زائران و توسعه سیستم های تریاژ؛
• هماهنگی موثر بین ماموران و پلیس مرزی، پلیس منطقه و نیروهای تخصصی دیگر برای استراتژی امنیتی و نظارت، ایمنی آب و… ؛
• احداث و ایجاد سرویس بهداشتی، حمام و محل های نظافت به صورت مکان های دائم یا موقت با استفاده از ساختمان ها و اماکن مناسب یا با استفاده از کابین های موقت و سیار.

راهکارهایی جهت حل مسائل و مشکلات در مرز عراق و پس از عبور از مرز ایران

• افزایش گیت ها و ایستگاه های کنترل و بازرسی در مجاری ورودی و خروجی؛
• برنامه ریزی و هماهنگی با اپراتور تلفن همراه برای ارائه خدمات در داخل خاک عراق؛
• به کارگیری اتوبوس های نهادهای دولتی.

راهکارهایی جهت حل مشکلات در طول پیاده روی      

• فرهنگ سازی، آموزش و اطلاع رسانی مناسب و کافی به زائران از طریق رسانه ها در خصوص وضعیت خاص پیاده رویی اربعین و توجه به الزامات ویژه این سفر؛
• افزایش تعداد مواکب خدمات رسانی ایرانی و توزیع کننده غذای متناسب با طبع ایرانیان؛
• آموزش زائران در مورد پیشگیری ضروری مرتبط با بیماری های عفونی و ازدحام انسانی.

راهکارهایی جهت حل مسائل و مشکلات زیر ساختی

• هماهنگی سازمان های مجری قانون و نهادهای کنترلی؛
• تشکیل اتاق وضعیت در ایام مقارن با راهپیمایی اربعین و شناسایی و رصد میدانی مشکلات و رفع آن ها در سریع ترین زمان ممکن.

راهکارهایی جهت حل مسائل و مشکلات فرهنگی

• عدم دخالت دولت و واگذاری امور به خود مردم و صرفا مداخله حمایتی؛
• ایجاد بستری توسط نهادهای دولتی برای فعالیت گسترده مردمی در مواکب.

راهکارهایی جهت حل مسائل و مشکلات بازگشت و پس از پیاده روی

• تمهیدات و اعمال سازوکارهایی کنترلی برای اعمال محدودیت حضور زوار در کربلا؛
• فعالیت برخی مواکب تا سه روز بعد از اربعین.

مدل کاربردی مدیریت هوشمند جماعت

سازماندهی رویدادهای شلوغ در سراسر جهان با اجماعی سیاسی بر اجرای یک استاندارد مورد توافق آسان تر می شود. امروزه پیشرفت فناوری ها امکان ردیابی جمعیت و شناسایی افراد و یافتن نقاط خطر را امکان پذیر کرده است و این موضوع می تواند به برنامه ریزی منابع سازمانی کمک کند. با همین رویکرد و با هدف مدیریت هوشمند جماعت، چارچوبی تهیه شده است که در آن از طریق یک اپلیکیشن هوشمند تمامی درخواست ها از طرف کاربران به مدیریت رویداد ارائه و پاسخ نهایی نیز از همین طریق به کاربر  اعلام می شود. در واقع این اپلیکیشن موجب براقراری ارتباطات میان کاربران و مدیران رویداد می شود. علاوه بر این داده هایی مانند موقعیت جغرافیایی، درخواست ها و … از طریق سنسورها و دستگاه های هوشمند جمع آوری و از طریق یک ماژول انتقال داده به یک بانک اطلاعاتی منتقل می شوند و از این اطلاعات برای تصمیم گیری دانش محور (با کمک از یادگیری ماشین، هوش مصنوعی و …) استفاده می شود.

جمع بندی

پیاده روی اربعین یکی از گردهمایی های جمعی سازمان یافته مذهبی است و اگر این گردهمایی ها به خوبی مدیریت نشوند، می توانند مسائل و چالش هایی داشته باشند و حتی اهداف اصلی این گرد همایی ها را نیز تحت تاثیر قرار دهند. از این رو در این پژوهش با انجام مصاحبه های نیمه ساختاریافته به بررسی چالش ها و مسائل در بخش های مختلف از قبل از خروج از مرز ایران تا زمان بازگشت و پس از پیاده روی اربعین پرداخته شده است. در این راستا رویکرد مدیریت جماعت که مجموعه ای از اقدامات مشترک بین نهادهای مختلف از جمله برنامه ریزان و مدیران رویداد، مقامات محلی، میزبانان و خود جمعیت است، شکل گرفته تا بتواند از چالش های موجود بکاهد و تجربه پیش آمده را تبدیل به تجربه ای مطبوع کند. با توجه به این رویکرد و نتایج مصاحبه راهکارهای حل چالش ها احصا شدند. در پایان نیز مدلی کاربردی در جهت مدیریت هوشمند جماعت ارائه و عملکردهای اصلی آن شرح داده شد.

این مطالعه در اندیشکده فراروش آرا (افرا) توسط شیما فرزادمنش با همکاری فاطمه جلالی، نگار فلاحتی و زهرا دانش طلب در سال ۱۴۰۲ انجام شده ‌است.