بررسی تاثیر برنامه های توسعه شهری در گسترش شیوع ویروس کرونا
بررسی تاثیرات برنامه های توسعه شهری و الگو شهر سازی در سرعت شیوع ویروس کرونا و ارائه راهکار های مدیریتی
امروزه پس از تجربه اپیدمی کرونا برای بسیاری از کارشناسان، تاثیر برنامه های توسعه شهری بر انتشار ویروس مسجل شده است. توسعه متراکم شهرها و ارتباط زیاد مردم با یکدیگر به دلیل زندگی شهری متراکم، راه های شکستن زنجیره انتشار ویروس را سخت تر می کند. بنابراین تاب آوری شهرها با وجود نادیده گرفته شدن در مرحله توسعه، در هنگام بروز بحران اهمیت بالایی دارد. عواملی مانند الگو سکونت، استفاده از نهاد های محلی، شهرسازی محله محور، عرصه عمومی، حمل و نقل شهری، کسب و کارهای خرد و محلی و زیرساخت های هوشمند مانند توسعه خدمات شهری الکترونیک، در گسترش بیماریهای واگیردار در شهرها و کلان شهرها بسیار تاثیرگذار هستند.
ضرورت و اهداف پژوهش
تاب آوری شهرها در برابر سوانح طبیعی و مصنوعی معمولا در فرایند توسعه کم اهمیت تلقی می شوند. با این وجود، هنگام بروز حوادث و بحران ها اهمیت این مسئله مشخص می شود. سرعت کم سابقه شیوع ویروس کرونا و وجود اطلاعات محدود از این بیماری، ناکارامدی ابعاد مختلف توسعه شهری را آشکار کرد. در حقیقت، رشد سریع شهری، توسعه حمل و نقل ملی و بین المللی، علت سرعت بالای انتشار این ویروس است. این موضوع به انتقاد مردم از زندگی متراکم منجر شده و ارتباط مردم را تهدید می کند. از اینرو، بیش از هر زمان دیگری، پرداختن به موضوع شیوه ارتباط مردم با هم اهمیت دارد. در این پژوهش، با بررسی رابطه شیوع ویروس کرونا و حوزه شهر نشینی و توسعه شهری، همچنین درس آموزی از تجربه همه گیری این بیماری، برای مدیران و برنامه ریزان توسعه شهری راهکار های مدیریتی ارائه می شود.
آثار کرونا بر حوزه شهر نشینی و توسعه شهری و ارائه پیشنهادات
در ادامه به تبیین ۸ مورد از پارامتر های تاثیرگذار بر انتشار ویروس در برنامه های توسعه شهری می پردازیم.
الگوی سکونت
با توجه به الزامات ماندن در منزل و رعایت فاصله گذاری اجتماعی، عواملی چون کوچک بودن فضای سکونت و روبرو شدن بیش از حد افراد خانواده باهم، منجر به افزایش دعواهای خانوادگی و ایجاد آسیب های اجتماعی می شود. همچنین به علت بسته بودن فضاهای مشاعات که امکان چرخش هوای بیرون در آن وجود ندارد و نبودن فضای مناسب برای خانواده های دارای کودک در این فضاها، اماکن گسترش هرچه بیشتر ویروس در برخی از مجتمع های مسکونی بالا می رود. لذا برای مواجهه با این معضلات، در نظر گرفتن بام سبز و بالکن در تمام واحدها با دسترسی به فضای باز و ایجاد فضای امن بازی کودکان با امکان چرخش هوا پیشنهاد می شود.
محله های خودکفا و شهرسازی محله محور
تمرکز خدمات در شهرهای تمرکزگرا باعث تشکیل تجمع های بزرگتر و افزایش احتمال گسترش ویروس می‌شود. ضمناً در چنین شهر هایی، مراکز خرید بزرگ، مقیاس و سیستم حمل و نقل وسیع، با افزایش ارتباط مردم با همدیگر احتمال انتشار ویروس را افزایش می دهد. در شهرهای غیر متمرکز هریک از بخش های شهر دارای خودکفایی نسبی هستند. بنابراین به دلیل کمتر شدن نیاز به خروج از محدوده شهری، اتکا به خودرو به جای حمل و نقل عمومی و استفاده از دوچرخه، تعامل شهروندان با هم کمتر شده و با محدود شدن رفت و آمدها، شکستن زنجیره انتقال ویروس سریع تر میسر می شود. همچنین افزایش قیمت بنزین، ضرورت تأمین کالا و خدمات در سطح محله ها با مسافت کوتاه تر را تقویت کرده است. بنابراین پیشنهاد می شود در شهرهای بزرگ و کلان شهرها، ساختار شهری از تک مرکزیت به سمت ساختار چند مرکزی تغییر یابد.
نهاد های محلی
تجربه نشان داده اقدامات موثری در سطح محلات مانند اطلاع رسانی درمورد مسائل بهداشنی و ضدعفونی معابر محلی با حمایت نهاد های محلی و مدیریت شهری به ویژه در محلات کم برخوردار انجام گرفته است. بنابراین با به رسمیت شناختن نهاد های محلی مانند مساجد، بسیج محلات، مراکز نیکوکاری، شوراهای اجتماعی محلات در همه زمان ها، تقویت همکاری میان نهاد های حاکمیتی و مدیریت شهری با نهاد های محله محور و آموزش موثر، میتوان تاب آوری محلات را ارتقا بخشید.
حمل و نقل شهری
اپیدمی کرونا نشان داد که سیستم های حمل و نقل باید با شرایط جدید سازگار شوند. بنابراین بایستی تمهیداتی مثل کاهش تعداد تماشاگران، ضد عفونی مداوم، توزیع ماسک، غربالگری بیماران و تغییراتی در طراحی ایستگاه ها و توزیع بر اساس تراکم جمعیت اندیشیده شود. با توسعه برنامه های اشتراک دوچرخه، ایجاد بسترهایی برای ترغیب شهروندان به استفاده بیشتر از این امکانات، تعریض پیاده روها و تعیین مسیر دوچرخه، می توان امکان رعایت فاصله گذاری اجتماعی در پیاده روهای مراکز شهری را فراهم ساخت.
عرصه عمومی
تجربه همه گیری بیماری کرونا نشان داد که در استفاده از زیر ساخت های بزرگ مانند ورزشگاه ها، میادین ورزشی، مراکز همایش، سینما، دانشگاه، مدارس و …، استراتژی هایی نیاز است. در ابتدای شروع اپیدمی این مراکز تعطیل شدند، اما برنامه هایی مثل کاهش تعداد دانش آموزان در هر نوبت کلاس، کاهش تعداد تماشاگران در سالن ها و ورزشگاه ها در کنار اقدامات بهداشتی می تواند به بازگشایی سریع این زیرساخت های اقتصاد کمک کند.
کسب و کارهای خرد و محلی
این تجربه نشان داد که به هنگام بروز بحران، مردم برای تأمین ما یحتاج خود از مراکز فروش بزرگ اقدام به خرید می کنند. همچنین مواردی مانند تخفیف ها و یا خرید با حجم بالا در این مراکز عملا باعث تشویق مردم به حضور در چنین مراکزی می شود. این موضوع باعث ایجاد ضرر بالا برای کسب و کار های خرد می شود و آن‌ها را تا مرز ورشکستگی می برد. بنابراین پیشنهاد می شود در کوتاه مدت برای پشتیبانی از این کسب و کارها، اعطای وام بدون بهره، معافیت های مالیاتی و عوارض و راهنمایی برای بازگشایی ایمن در دستور کار قرار بگیرد تا از تأثیرات این تعطیلی اجباری کاسته شود.
تاب آوری
جهت افزایش تاب آوری جوامع شهری کشور، اولویت نخست بهره مندی و بهره ور سازی حداکثری ظرفیت های موجود است که شامل موضوعات زیر می شود:
- استفاده از ظرفیت اجتماعی مراکزی از قبیل مساجد، بسیج محلات، خیریه ها و … جهت پذیرش بخشی از مسئولیت دولت.
- استفاده از ظرفیت علمی و تجربی مراکز دانشگاهی، شرکت های استارتاپ و… به منظور شناسایی هوشمند و تحلیل بر مبتای ارائه خدمات درمانی.
- شناسایی اراضی و مکان یابی بیمارستان های صحرایی در برنامه ریزی های قبل از بحران و آماده سازی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران مثل نمایشگاه ها، مصلی، ورزشگاه ها و… برای استفاده در صورت نیاز.
شهر هوشمند
با استفاده از فناوری هایی مانند ربات ها، هواپیما های بدون سرنشین و داده های بزرگ میتوان به ردیابی شیوع بیماری، ضد عفونی کردن بیمارستان ها و … اقدام کرد. بدین وسیله، زمینه برای شناسایی سریع مشکلات احتمالی آتی فراهم می شود.
جمع بندی
تاب آوری شهرها در برابر سوانح طبیعی و انسان ساخت در هنگام برنامه ریزی توسعه شهری معمولا نادیده گرفته می شود. بروز پدیده هایی مانند شیوع بیماری های واگیردار این ضعف های مدیریتی آشکار می کند. بنابراین ضروریست که برنامه ریزان و مدیران توسعه شهری شهرها را با اقداماتی نظیر موارد ذیل برای مواجه با چنین معضلاتی آماده نگه دارند.
- درنظر گرفتن بام سبز و بالکن در تمام واحدها با دسترسی به فضای باز و ایجاد فضای امن بازی کودکان با امکان چرخش هوا.
- تمرکز زدایی در شهرها و گسترش امکانات محله محور جهت کاهش امکان تجمع افراد در مراکز ارائه خدمات.
- توجه به نهادهای محله محور بعنوان یاری دهنده دولتها به هنگام بروز بحران.
- بازنگری در طراحی ایستگاه های حمل و نقل، تعریض پیاده روها جهت تشویق مردم به استفاده از دوچرخه و حفظ فاصله گذاری اجتماعی.
- ارائه گزینه های مختلف حمایتی برای کسب و کارهای کوچک.
- توسعه خدمات شهری الکترونیک بر بستر تلفنهای همراه هوشمند.
این مطالعه در مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی با همکاری علی فرنام، حمیدرضا صباغی، حسین افشین و محمدتقی فیاضی در سال ۱۳۹۹ انجام شده است.
