سیاست نامه توسعه صنعت اسباب بازی ایران

انسان از آغاز حیات اجتماعی خود به بازی گرایش داشته و در هر دوره و زمان، در هر جامعه و فرهنگ و در هر گروه سنی، خود را با بازی سرگرم کرده و ازآن لذت می برده است. بر همین اساس، بازی به عنوان عنصری مهم در بازاریابی و شکل گیری شخصیت اجتماعی نقش داشته است؛ بنابراین، بازی فعالیتی است که در هویت تاریخی و فرهنگی انسان ریشه دارد. بازی، فعالیتی خودجوش، ارادی و اختیاری، لذت بخش و انعطاف پذیر و شامل ترکیبی از فعالیت های جسمی، اشیا، نمادها و روابط بین فردی است. بازی، فعالیت مستقلی است که انسان با آن خود را از دنیای کار جدا می کند. بر همین اساس مهم ترین ابزار بازی کودکان و نوجوانان، اسباب بازی است که از وضعیت اقلیمی، فرهنگ جامعه و محیط زندگی تاثیر می پذیرد.

ضرورت و اهداف پژوهش

کودکان، برای بازی به اسباب بازی نیاز دارند. درواقع اسباب بازی ها ابزاری برای کسب تجربه و کشف هستند، هم چنین به رشد و تکوین شخصیت کودکان کمک می کنند و می تواند آن‌ ها را از دنیای درونی شان بیرون بیاورند و به ارتباط آن ها با دنیای بیرون کمک کنند. بازی همانند موسیقی، نقاشی و شعر ظاهری فرهنگی دارد و هم چون یک رفتار اجتماعی، شکل و محتوای فرهنگی آن، با شکل و محتوای فرهنگی جامعه ای که در آن پدید آمده و به کار می رود، تطبیق پیدا می کند. اسباب بازی ها جزء مهمی از بازی به شمار می روند و برای کمک به رشد فیزیکی، ذهنی، اجتماعی و احساسی کودکان خیلی ارزشمند هستند. هم چنین اسباب بازی ها نشان دهنده زمان و فرهنگی دوره ای هستند که افراد در آن زندگی می کنند؛ بنابراین تولیدکنندگان اسباب بازی در سراسر جهان هم گام با دنیایی که به سرعت در حال تغییر است، اسباب بازی های کمابیش مناسبی برای لذت بردن کودکان و به چالش کشیدن خلاقیت و تخیل آن ها ارائه می دهند.

از همین رو و با توجه به اهمیت اسباب بازی در زندگی افراد، این پژوهش به مطالعه صنعت اسباب بازی در ایران و بررسی مسائل و چالش های پیش روی این صنعت و راهکارهایی جهت حل این مسائل پرداخته است.

وضعیت صنعت اسباب بازی در ایران

بازی و اسباب بازی، یکی از محصولات فرهنگی است که ریشه عمیقی در فرهنگ و بوم جامعه دارد و به دلیل تداوم زمانی که کودکان و نوجوانان در بازی کردن با اسباب بازی دارند، تاثیرگذاری عمیق فرهنگی و رفتارسازی در کودکان به وجود می آید. بر همین اساس، به دلیل وابستگی شدیدی که کودکان و نوجوانان با اسباب بازی پیدا می کنند، موضوع توسعه صنعت اسباب بازی، مورد توجه سرمایه گذاران قرار گرفته است. پس از جنگ جهانی دوم، تولیدات انبوه محصولات اسباب بازی صورت گرفته و به تدریج برندهای بزرگی در این صنعت به وجود آمده که با واردات محصولات برندهای بزرگ، زمینه حضور رفتارهای فرهنگی و سبک زندگی غربی در جامعه فراهم می شود؛ بنابراین تبادلات بین المللی در حوزه اسباب بازی، تاثیر عمیقی بر رفتارهای فرهنگی کودکان و نوجوانان دارد که منطبق بر ساختارهای فرهنگی بومی و ایرانی- اسلامی نیست.

در دوره معاصر با رشد کارخانه های اسباب بازی در اروپا و آمریکا، تاثیرات محصولات وارداتی اسباب بازی به ایران، سبب شده تا شکل هایی از اسباب بازی که متاثر از غرب بوده در ایران شکل بگیرد و مبتنی بر آن تولیدات اسباب بازی های مکانیکی و الکترونیکی از اوایل سده ۲۰ میلادی در کشور به وجود آید.

 با توجه به داده های حوزه صنعت اسباب بازی، سرانه مصرف اسباب بازی در کشور در حدود ۱۴ دلار تخمین زده می شود؛ بنابراین مشخص می شود که سرانه مصرف اسباب بازی در ایران، بسیار پایین است. این امر نشان دهنده ی این است که خانواده های ایرانی اسباب بازی را یک کالای لوکس می بینند و هنوز اسباب بازی در سبد مصرفی کالاهای فرهنگی خانواده جایگاه موثری ندارد. برهمین اساس، علی رغم گردش نسبتا بالای مالی اسباب بازی در کشور، به دلیل پایین بودن بسیار زیاد سرانه مصرف اسباب بازی، رونق صنعت اسباب بازی در کشور صورت نمی پذیرد؛ بنابراین توجه به سیاست گذاری در جهت ارتقا مصرف اسباب بازی، یکی از مهم ترین مسائلی است که باید در سیاست گذاری توسعه صنعت اسباب بازی در نظر گرفته شود.

با توجه به این که بازی و اسباب بازی در تجارت و بازرگانی بین المللی قرار دارد، بر این اساس، محصولات بازی و اسباب بازی وارداتی نیز در کشور وجود دارد که در سال ۹۶ حدود ۸۶.۶ میلیون دلار و در سال ۹۷ حدود ۵.۱ میلیون دلار ثبت شده است. مهم ترین علت افت شدید واردات اسباب بازی، افزایش زیاد نرخ ارز است. از سوی دیگر با افزایش نرخ ارز، زمینه مناسب برای صادرات اسباب بازی فراهم می شود که در سال ۹۶ حدود ۶ میلیون دلار، در سال ۹۷ حدود ۲۰ میلیون دلار ثبت شده است. مبتنی بر آمار ثبت شده، به ترتیب مقاصد صادراتی اسباب بازی های ایرانی، کشور عراق، آذربایجان و کشور افغانستان هستند.

مسائل و چالش های پیش روی صنعت اسباب بازی

با توجه به پیچیدگی عوامل موثر بر توسعه کسب و کارهای صنعت اسباب بازی که مرتبط با حوزه های مختلفی است، لازم است برنامه ریزی راهبری انجام شود. به منظور برنامه ریزی راهبردی برای توسعه صنعت اسباب بازی، لازم است تا مشکلات و نقاط ضعف توسعه کسب و کار این صنعت شناسایی و بررسی شود و با تمرکز بر این عوامل، راهبردهای توسعه کسب و کار تدوین شود. از این رو در ادامه به بررسی نقاط ضعف این حوزه پرداخته شده است:

• فقدان نظام آماری و وجود اطلاعات و داده های موردنیاز در بخش های مختلف زنجیره ارزش صنعت اسباب بازی؛
• نبود ساختار قاعده مند در نظام نوآوری صنعت اسباب بازی جهت هدایت و راهبری نوآوری و تجارت سازی اسباب بازی؛
• عدم هماهنگی بین نهادهای متولی محیط های اجتماعات کودکان و نوجوانان در تامین و خریداری محصولات اسباب بازی؛
• نبود ساز و کارهایی جهت معرفی و ترویج کاربردی بازی و اسباب بازی به خصوص در محیط های اجتماعات کودکان و نوجوانان؛
• نبود ساختار مناسب تامین مالی برای تولیدکنندگان اسباب بازی به خصوص تولید کنندگان کوچک و نوآوران.

اقدامات راهبردی در صنعت اسباب بازی

اسباب بازی به عنوان کالای فرهنگی است که ریشه های عمیقی در هویت فرهنگی ایرانی- اسلامی دارد؛ از این رو در صورت اتخاذ سیاست های مناسب، زمینه مناسبی برای ارتقا جایگاه صنعت اسباب بازی در بین سایر صنایع فرهنگی وجود دارد. برای تحقق این موضوع، لازم است تا نقش آفرینی موثری در حکمرانی صنعت اسباب بازی کشور به وجود آید. با توجه به وضعیت موجود در بازار و صنعت اسباب بازی ایران و آمادگی های لازم برای رونق و رشد پرشتاب صنعت، اقدامات راهبردی زیر تبیین شده است:

• ایجاد بانک اطلاعاتی صنعت اسباب بازی با حمایت از انجمن تولیدکنندگان اسباب بازی؛
• حمایت از تهیه برنامه های تلویزیونی جهت ترویج اثربخشی اسباب بازی با مشارکت تولید کنندگان اسباب بازی؛
• حمایت مالی و اعتباری از توسعه صنایع جانبی و مکمل بازی و اسباب بازی در حوزه های دیگر فرهنگی؛
• رایزنی با وزرات کار، رفاه و تامین اجتماعی و وزرات صنعت، معدن و تجارت برای ایجاد اتحادیه فعالان اسباب بازی؛
• ایجاد شبکه نظارت مردمی بر فروش محصولات اسباب بازی جهت شناسایی کالاهای غیراستاندارد و قاچاق با ظرفیت سازمان های نشان اعتماد؛
• تعریف و یا به روز رسانی قوانین و ضوابط خرید با تامین اسباب بازی و محصولات کودک برای مدارس، مهدکودک ها و مجتمع های آموزشی و پرورشی وابسته به نهادهای دولتی، حاکمیتی و غیرانتفاعی مطابق با نظام رده بندی سنی بومی.

جمع بندی

کودکان برای رشد فیزیکی، ذهنی، اجتماعی و احساسی به اسباب بازی نیاز دارند. در ایران سرانه مصرف اسباب بازی، بسیار پایین بوده و بر همین اساس، اندازه بازار اسباب بازی در کشور توسعه پیدا نمی کند. از این رو شناخت نقاط ضعف و موانع صنعت اسباب بازی می تواند در جهت توسعه آن حائز اهمیت باشد. عدم هماهنگی بین نهادهای متولی محیط های اجتماعات کودکان و نوجوانان در تامین و خریداری محصولات اسباب بازی و نبود ساختار مناسب تامین مالی برای تولیدکنندگان اسباب بازی از چالش های پیش روی این صنعت هستند. با توجه به پیچیدگی عوامل موثر بر توسعه کسب و کارهای صنعت اسباب بازی که مرتبط با حوزه های مختلفی است، لازم است برنامه ریزی راهبردی همچون حمایت از تهیه برنامه های تلویزیونی جهت ترویج اثر بخشی اسباب بازی و حمایت مالی و اعتباری از توسعه صنایع اسباب بازی انجام شود.

این مطالعه در گروه سیاست پژوهی و تحلیل داده نمافر توسط محمد علی امینی در سال ۱۴۰۰ انجام شده ‌است.