اندیشکده شفافیت برای ایران، سامانه شفافیت قراردادها را با هدف نمایش درست قراردادهای کشور راه اندازی نموده است. در این سامانه، داده ها به صورت کاملا ماشینی و توسط موتورهای خزش اختصاصی، از پایگاه قراردادهای کل کشور وابسته به سازمان برنامه و بودجه خوانده می‌شود و پس از تمیزسازی و استانداردسازی، به صورت قابل جستجو، در قالب‌های بصری و نمودارهای گوناگون نمایش داده می‌شود. در حال حاضر امکان جستجو در فهرست قراردادهای کشور و مشاهده آمار کلی و جزئی قراردادها برحسب استان‌ها، کارفرمایان، مجریان و خطاها فراهم است. عموم مردم به خصوص پژوهشگران و کارآفرینان از مخاطبان این سامانه به شمار می‌روند.
ضرورت راه‌اندازی سامانه شفافیت قراردادها
به موجب ماده ۲ قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات، هر شخص ایرانی حق دسترسی به اطلاعات عمومی را دارد. در این راستا برابر با ماده ۳ قانون ارتقاء سلامت نظام اداری و مقابله با فساد، یکی از وظایف سازمان برنامه و بودجه ایجاد شفافیت و دسترسی آزاد به اطلاعات قراردادهای بخش عمومی کل کشور در یک پایگاه اینترنتی است. این مهم توسط سازمان برنامه و بودجه تحقق یافته و سامانه مذکور به نشانی cdb.mporg.ir از اول تیر ۱۳۹۵در دسترس عموم قرار گرفته است.
در تعاریف امروزی، شفافیت صرفا ارائه اطلاعات و امکان دسترسی به اطلاعات نیست، بلکه کیفیت اطلاعات از این جهت که بتوان در اطلاعات ارائه شده جستجو نمود و آن را تحلیل کرد نیز یکی از شرایط اساسی است. شرایطی که در پایگاه قراردادهای کل کشور رعایت نشده است و عملا اطلاعات ارائه شده در این سامانه را غیرقابل استفاده نموده است. بنابراین نمی‌توان گفت که سامانه مذکور اطلاعات قراردادهای بخش عمومی را «شفاف» نموده است. این عدم شفافیت به نوبه خود شرکت‌های خصوصی را از شناسایی فرصت‌های اقتصادی محروم می‌کند؛ نظارت مردمی را در این بخش کاهش می‌دهد و زمینه رشوه برای دریافت قراردادهای دولتی را فراهم می‌سازد.
اندیشکده شفافیت برای ایران برای حل این مسئله و با هدف نمایش درست قراردادهای کشور، اقدام به استانداردسازی داده‌های قراردادهای دولتی نموده و سامانه‌ای را با عنوان «شفافیت قراردادهای دولتی» راه‌اندازی کرده است.
اهداف راه‌اندازی سامانه شفافیت قراردادها
به صورت کلی هدف از راه‌اندازی این سامانه شامل موارد زیر است:
- امکان دسترسی عمومی به انبوه اطلاعات، به صورت رایگان و در ساده‌ترین حالت ممکن؛
- فراهم شدن بستر نظارت عمومی بر قراردادهای دولتی؛
- شناسایی کلیه خطاها و آسیب‌های قراردادها و امکان پیگیری و مرتفع کردن آنها؛
- فراهم شدن زمینه روزنامه‌نگاری داده محور، به جای روزنامه‌نگاری مبتنی بر حدس و گمان؛
- ایجاد فرصت برابر برای رقابت؛
- کم‌شدن زمینه‌ی رانت، کمک به ارتقاء عدالت ساختاری در عرصه‌ی قراردادهای دولتی؛
- افزایش ریسک کشف تخلف در قراردادها در نتیجه کاهش انگیزه‌ی تخلف و نیز کاهش فساد؛
- امکان ایجاد مطالبه‌ی اجتماعی نسبت به سازمان متولی سامانه‌ی اصلی (سازمان برنامه) در راستای ارتقاء سامانه، برطرف کردن ایرادات داده‌ها و مانند آنها؛
- کمک به کاهش هدر روی بودجه و افزایش راندمان تصویب پروژه‌های دولتی.
سازوکار عملکرد سامانه شفافیت قراردادها
در این سامانه، داده‌ها به صورت کاملا ماشینی و توسط موتورهای خزش اختصاصی، از پایگاه قراردادهای کل کشور وابسته به سازمان برنامه و بودجه خوانده می‌شود و پس از تمیزسازی و استانداردسازی، به صورت قابل جستجو، در قالب‌های بصری و نمودارهای گوناگون نمایش داده می‌شود. لازم به ذکر است مسئولیت صحت داده‌های این سامانه متوجه ثبت‌کنندگان داده در پایگاه قراردادهای سازمان برنامه و بودجه است و داده‌های ارائه شده در این سامانه عینا از پایگاه سازمان برنامه و بودجه برداشته می‌شود. به عبارت دیگر، در این سامانه هیچ پردازش دستی یا خطای انسانی راه ندارد.
قابلیت‌های سامانه شفافیت قراردادها
در حال حاضر این سامانه، امکان جستجو در فهرست قراردادهای کشور و مشاهده آمار کلی و جزئی قراردادها را برحسب استان‌ها، کارفرمایان، مجریان و خطاها فراهم آورده است. عملکرد هر کدام از این قابلیت‌ها به شرح زیر می‌باشد:
- فهرست قراردادهای کشور: این قابلیت به صورت یک جدول تعاملی در اختیار کاربر قرار گرفته است که در آن اطلاعات کلیه قراردادهای کشور بر حسب عنوان، کارفرما، محل اجرا، تاریخ شروع و خاتمه قرارداد، طرف قرارداد، مهلت قرارداد، مبلغ قرارداد، شرایط عمومی و طبقهبندی قرارداد، منبع تامین اعتبار و تاریخ ثبت قرارداد قابل مشاهده است. ارزش‌افزوده‌ای که در اینجا وجود دارد امکان جستجو و فیلتر قراردادها بر اساس تمام این اقلام اطلاعاتی، خروجی اکسل از داده‌های در حال نمایش و مشاهده قراردادهای دارای خطا است.
- آمار قراردادها بر حسب استان‌ها: در این قابلیت در دو نمای بصری نقشه و نمودار میله‌ای تعداد و مبلغ قراردادها در کلیه استان‌ها و شهرستان‌های کشور نمایش داده می‌شود و امکان شخصی‌سازی نمای بصری بر حسب سازمان بالادستی و تاریخ شروع و خاتمه قرارداد وجود دارد.
- آمار قراردادها بر حسب کارفرمایان: در نمای اول، مجموع مبلغ قراردادها در سازمان‌های بالادستی، بصورت نمودار میله‌ای تجمعی قابل مشاهده است، که با کلیک بر سازمان مدنظر امکان مشاهده مجموع مبلغ قراردادها در سازمان‌های پایین‌دستی نیز وجود دارد.
- آمار قراردادها بر حسب مجریان: در قالب یک جدول تعاملی، نام مجری، تعداد و مجموع مبلغ قراردادها، سازمان‌های همکار و استان‌های محل فعالیت قابل مشاهده است و امکان جستجو و مشاهده اطلاعات قراردادهای مربوط به یک مجری خاص نیز وجود دارد.
- آمار قراردادها بر حسب خطاها: یکی از قابلیت‌های خاص سامانه شفافیت قراردادها، امکان مشاهده قراردادهایی است که دارای خطا هستند. این خطاها شامل فیلد خالی مکان، مهلت، مجری و قیمت، ثبت نادرست مهلت، مهلت زودتر از انعقاد قرارداد و تاریخ انعقاد در آینده می‌شود، که بصورت نمودار میله‌ای هم برای سازمان‌های و هم ثبت‌کنندگان قرارداد قابل مشاهده و شخصی‌سازی است.
- آمارهای کلی: در این قابلیت، تعداد و مجموع مبلغ قراردادهای کشور از ابتدای سال ۱۳۹۴ تاکنون برای کلیه سازمان‌های کشور بصورت تجمیعی و ماهانه قابل مشاهده است.
مخاطبان سامانه شفافیت قراردادها
عموم مردم به خصوص پژوهشگران و کارآفرینان از مخاطبان این سامانه به شمار می‌روند. در حال حاضر کلیه سرویس‌های ارائه شده توسط سامانه شفافیت قراردادها رایگان است و امکان دانلود کلیه داده‌های آن به صورت یکجا نیز وجود دارد. اندیشکده شفافیت برای ایران اجازه هر گونه استفاده از این داده‌ها را مجاز دانسته است و پژوهشگران و کارآفرینان می‌توانند به روش‌های گوناگون این داده‌ها را تحلیل نموده و یا مبتنی بر آنها سرویس‌های جدید رایگان یا تجاری توسعه دهند.
جمع‌بندی
تاکنون اطلاعات بیش از ۸۰ هزار قرارداد در این سامانه منعکس شده و در دسترس عموم قرار گرفته است. اندیشکده شفافیت برای ایران امیدوار است که با ایجاد شفافیت در قراردادهای دولتی، دولت بتواند معاملات بهتری انجام دهد و از شایسته‌ترین‌ها در بخش خصوصی برای اجرای پروژه‌ها استفاده نماید؛ نظارت مردمی بر روی قراردادهای دولتی افزایش یابد و زمینه فساد کاهش یابد؛ از اطلاعات ارزشمند قراردادها در سطح ملی به نحو مناسبی استفاده شود؛ و سامانه قراردادهای سازمان برنامه و بودجه نیز بهبود یابد.
این سامانه توسط اندیشکده شفافیت برای ایران راه‌اندازی شده است و از طریق آدرس اینترنتی زیر در دسترس است:
ورود به سایت شفافیت قراردادهای دولتی
محصولات مرتبط:
