طراحی سامانه ایده پروری جهت حکمرانی نرم علم و فناوری

استفاده از ایده های جدید در توسعه فناوری و حل چالش های دانشی موجود از نیازهای ضروری امروزی است. این رویکرد تحت عنوان نوآوری باز در سطح جهان در حال گسترش است. الگوی نوآوری باز به تحقیق و توسعه به عنوان یک سیستم باز نگاه می کند و معتقد است که ایده های ارزشمند می توانند از داخل یا خارج شرکت آمده باشند و همچنین این ایده ها می توانند از طریق شرکت یا خارج از شرکت تجاری سازی شوند.

ضرورت و اهداف پژوهش

هدف از ایجاد سامانه ایده پروری، طراحی سازوکاری در قالب یک سامانه جهت حل مسائل و چالش های دانشی موجود در زمینه های گوناگون علمی مورد نیاز صنایع علمی است. این سامانه تحت وب، بستری برای جمع آوری، تکمیل و به نتیجه رساندن ایده های کاربردی تمامی افراد بخصوص دانشجویان و نخبگان مشغول در حوزه های مرتبط با مسئله، در جهت رفع مسائل دانشی فراهم می کند. این پژوهش در چهار جلد انجام شده است که به صورت مختصر توضیح داده می شوند.

این گزارشات با هدف تهیه نقشه ای کامل از طراحی مفهومی سامانه ای ایده پروری و به معماری کلی سامانه، طراحی یوزرفلوهای اصلی و فرعی، زیربخش های هر فلو و جزئیات طراحی هر بخش می پردازد. واضح است که امکان طراحی سامانه با تمام جزئیات و بدون هیچ گونه نقطه ابهامی ممکن نیست، مگر با استفاده از اقدام پژوهی که در قالب یک روند رفت و برگشتی دائمی و بر اساس بازخورد کاربران سامانه شکل می گیرد. با این حال تلاش شده است که در طراحی اولیه در عین پرداختن به جزئیات، کمترین میزان ابهام و عدم انطباق بین ماژول های سامانه وجود داشته باشد. اصولی که در طراحی مفهومی این سامانه مد نظر قرار گرفته است شامل موارد زیر است:

• طراحی سامانه باید ماژولار باشد، بدین معنا که وبسایت باید به صورت منطقی به بخش ها و زیر بخش هایی تقسیم بندی گردد که هر کدام عمل خاصی را انجام می دهند.
• طراحی سامانه باید شامل نمایش های مجزایی برای هر کدام از ماژول های داده، معماری، واسط ها و قطعات باشد.
• طراحی نرم افزار باید به واسط هایی منتهی شود که پیچیدگی اتصالات بین ماژول ها و ارتباط با محیط بیرونی را کاهش دهد.

روند کلی اینگونه است که ابتدا در جلساتی مشترک با اساتید پروژه، یک چارچوب مفهومی کلی برای سامانه شامل انتظارات، رویکردها، خطوط قرمز، ویژگی های مورد انتظار و … استخراج گردید. این چارچوب در کل جریان طراحی سامانه حاکمیت دارد. سپس انتظارات کاربران مختلف سامانه در قالب یوزراستوری و بوسیله طوفان فکری در جلسات گروه استخراج گردید. در مرحله بعد، این یوزراستوری ها به فیچرهای سامانه تبدیل می شود و هر فیچر شامل چند یوزراستوری می شود. در مرحله آخر، سامانه به وسیله طراحی پروسه های موجود در آن، عملاً طراحی می گردد که این پروسه ها، از دل فیچرهای گفته شده، استخراج و طراحی می شوند.

در نهایت طراحی مفهومی سامانه به گونه ای که با صرف کمترین هزینه و به ساده ترین روش ممکن، اهداف اولیه محقق شوند، انجام گرفت. به عنوان پیو ست نهایی طرح نیز، شمایی از طراحی بصری سامانه و پرسش و پاسخ های متداول پیرامون سامانه بر اساس جلسات ارزیابی تدوین شد. در تمامی طول فرآیند طراحی سامانه، به جهت اطمینان از منطبق بودن مسیر طراحی نسبت به نیازهای کارفرما، جلسات منظم ارزیابی و تعریف کار مجدد با اساتید راهنما برقرار بود.

جلد اول: نقش نوآوری در پیشبرد اهداف حکمرانی علم و فناوری

در این جلد، پس از معرفی نوآوری باز، کاربردهای آن در استارتاپ ها و انواع روش های آن، به مطالعه چند نمونه موفق نوآوری باز در سطح جهان پرداخته شده است. هدف این جلد از پژوهش، ارائه بینش کلی از اهمیت نوآوری باز در دنیای امروز است. در نهایت، فواید و ریسک هایی برای این فرآیند ارائه شد. از جمله مزایای نوآوری باز می توان به دسترسی سریع تر به بازار، کاهش ریسک نوآوری، ایجاد نوآوری یکپارچه، دسترسی به ایده های ناب در خارج از شرکت، مشارکت و یافتن بهترین مخاطبین، بهبود ارزش برند، افزایش احتمال شراکت های پر سود و پیدا کردن استعدادهای جدید پیش بینی نشده اشاره کرد. همچنین در کنار این مزایا، ریسک هایی شامل ریسک فناوری، ریسک بازار، ریسک حفظ مالکیت معنوی، ریسک همکاری و مشتری، ریسک دانش و پراکندگی در رسیدن به هدف وجود دارند که با تمهیداتی و کوتاه کردن شاخ و برگ هایی در عمل می توان به حالت بهینه ای از آنها دسترسی پیدا کرد.

جلد دوم: طراحی مدل مفهومی ساختار شکست پروژه های کلان به زیرپروژه، به منظور حکمرانی پژوهش های علم و فناوری

ساختار شکست کار ابزاری است که به وسیله مدیر پروژه به کاربرده می شود تا پروژه را تعریف کند تا با انسجام دادن به آن باعث شود پروژه در زمان مقرر و با فعالیت های محول شده برای هرکدام از تشکیلات مرتبط به پایان برسد. در این گزارش، ابعاد مختلف مسائل WBS موردبحث قرارگرفته است. این ابعاد شامل تعاریف، اندازه ها، روش های تهیه و مسائل جانبی یک ساختار شکست کار است. همچنین مطالعه تطبیقی این موارد در نمونه های مشابه خارجی انجام شد. سه جنبه ساختار شکست کار در سامانه مدنظر قرار داده شد:

• شکست مسائل سامانه تا جایی که غیرمحرمانه گردد تا در اختیار دانشجویان قرار بگیرد؛
• بهینه سازی زمان و هزینه انجام پروژه؛
• در نظر گرفتن درجه آزادی برای خلاقیت و نوآوری در پروژه.

در نهایت، کلیه پروژه ها از نظر خروجی های مدنظر به دو دسته تقسیم می شود. منظور از RFP پروپوزال است.

۱-پروژه هایی که RFP مشخص دارند: در این پروژه ها معمولاً درخواست کارفرما از پروژه به صورت علمی بیان شده است. مشخصات RFP این پروژه ها به صورتی است که هرکدام از ویژگی RFP تبدیل به یک پروژه جداگانه شود. بنابراین می توان بر اساس RFP، هر پروژه کلان به پروژه هایی کوچکتر تبدیل شود.

۲-پروژه هایی که RFP آنها به صورت علمی مشخص نیست: در این پروژه ها معمولاً درخواست کارفرما از پروژه به صورت علمی بیان نشده است. لذا این پروژه ها باید ابتدا در جمع خبرگان پروژه مطرح شود. این امکان وجود دارد که برای تسلط بیشتر بر موضوع پروژه، مطالعه دانشی و امکان سنجی تعیین شود تا با دید کاملی RFP تعیین گردد. بعد موافقت کارفرما از RFP به دست آمده، مانند پروژه هایی که RFP مشخص دارند، عمل می شود. بنابراین هر پروژه کلان تبدیل به پروژه هایی کوچکتر تقسیم شده است.

جلد سوم: طراحی نظام بازی وارسازی در حکمرانی علم و فناوری با رویکرد شبکه سازی نخبگان

هدف این جلد پاسخ به این سوال است که مخاطبین این سامانه با چه انگیزه و هدفی حاضرند در این طرح شرکت نمایند؟ همچنین با فرض فعالیت سامانه به بهترین نحو، کارایی سامانه نباید در همین مرحله متوقف شود و می توان از ظرفیت و شبکه به وجود آمده، استفاده های موثرتری در آینده نمود. لذا با استفاده از این دو مفهوم، یعنی بازی وارسازی و شبکه سازی، می توان این سامانه را پربارتر، عملی تر و کاراتر طراحی نمود و چالش های مذکور را نیز پاسخ داد. به این منظور، در فصل اول، تعاریف و مفاهیم بازی وارسازی ارائه شده و به مزایا و جوانب مختلف آن در سامانه اشاره شده است. مفهوم شبکه سازی و چگونگی به کارگیری آن در فصل دوم بررسی شده است. در انتهای پروژه، مثال هایی از کاربرد این دو مفهوم، در طراحی مفهومی سامانه در عمل آورده شده است.

خروجی این طرح، شامل طراحی راهکارها و سازوکارهایی است که با کمک رفع نیازها و ایجاد انگیزش لازم در مخاطبین سامانه با کمک بازی وارسازی، به افزایش بهره وری سامانه مذکور کمک خواهد کرد. همچنین خروجی این طرح شامل طراحی مفهومی بانک اطلاعاتی و تحلیل داده ها برای سامانه است که با استفاده از فرآیندهای زیرسامانه های ذیل، بستری برای تعیین سطح مخاطبین می شود:

• نظام امتیازگذاری ایده ها و راه حل ها؛
• نظام امتیازگذاری تخصص های لازم پروژه؛
• نظام امتیازگذاری متقاضیان؛
• نظام جمع آوری داده ها؛
• نظام تبدیل خصوصیات کیفی به کمی؛
• نظام ساماندهی داده ها؛
• نظام تحلیل داده ها؛
• نظام تخصیص پروژه به مخاطبین.

جلد چهارم: طراحی مدل مفهومی ایده پروری به منظور حکمرانی علم و فناوری با رویکرد خلاقیت محوری

این طرح با هدف دستیابی به نقشه ی اولیه و تا حد امکان دقیق و همراه با جزئیات از سامانه ایده پروری انجام شد. جهت دستیابی به این هدف، استفاده حداکثری از ظرفیت ها و زیرساخت های موجود و محور قراردادن فضای ایده پروری تبیین شدند. سپس مبتنی بر مطالعه تجربیات موفق داخلی و خارجی با تاکید بر بررسی سازوکارهای موجود در سامانه های مشابه، ایده های و چارچوب های اولیه طراحی مفهومی سامانه گردآوری شدند. استفاده گزینشی از ویژگی ها، مسیرها، ایده ها، عملکردها و … سامانه های بررسی شده این امکان را می دهد که این سامانه بومی به جای اختراع مجدد چرخ، بر خودروی سامانه های دیگر سوار شده و از ویژگی های آنان به درستی استفاده کند.

جمع بندی

با توجه به اهمیت استفاده از فرآیند نوآوری باز در رفع چالش های دانشی، سامانه ایده پروری دانشگاه طراحی گردید. طراحی مفهومی این سامانه در چهار جلد مجزا مورد بررسی قرار گرفت. در «نقش نوآوری در پیشبرد اهداف حکمرانی علم و فناوری»، مفاهیم مربوط به نوآوری باز و چند نمونه موردی بررسی شد. «طراحی مدل مفهومی ساختار شکست پروژه های کلان به زیرپروژه، به منظور حکمرانی پژوهش های علم و فناوری» به چگومگی تعریف پروژه ها در این سامانه اشاره دارد. تشویق مخاطبان به انجام فعالیت در سامانه در «طراحی نظام بازی وارسازی در حکمرانی علم و فناوری با رویکرد شبکه سازی نخبگان» ارائه شده است. در نهایت، «طراحی مدل مفهومی ایده پروری به منظور حکمرانی علم و فناوری با رویکرد خلاقیت محوری» در جلد چهارم صورت گرفته است.

این مطالعه در مرکز علم و فناوری رسام و توسط محمدرضا نجفی در سال ۱۳۹۹ انجام شده ‌است.