رهیافتی به دیدگاه ها در مورد منابع نفتی نامتعارف شیل در آمریکا

اولین انقلاب نفتی موسوم به انقلاب شیل با کشف منابع نامتعارف نفتی و گازی و پیشرفت فناوری استخراج آن در آمریکا رقم خورد. تولید قابل توجه نفت شیل در آمریکا طی چند سال گذشته به طور مداوم در حال رشد بوده است. بر اساس پیش بینی آژانس بین المللی انرژی، تولید نفت شیل آمریکا در سال ۲۰۲۵ به بیش از ۸٫۳ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. پیشرفت های فناورانه در زمینه حفاری موجب کاهش هزینه تولید نفت شیل در سراسر آمریکا شده است. این امر افزایش تقاضای مصرف کنندگان را به دنبال خواهد داشت. درنتیجه تولیدکنندگان فعلی نفت و گاز جهان در فروش محصولات خودت دچار بحران خواهند شد و آینده نفتی این کشورها به مخاطره خواهد افتاد.

کلیدواژه: نفت شیل، نفت خام، آمریکا

ضرورت و اهداف پژوهش

امروزه یکی از منابع نامتعارف نفت، نفت شیل است. نفت شیل (Oil shale) به دسته ای از سنگ ها گفته می شود که به قدر کافی مواد آلی غنی در آن ها وجود دارد. این سنگ ها در حرارت ۴۵۰ تا ۵۰۰ درجه سانتی گراد و در غیاب هوا به نفت تبدیل می شوند. در حال حاضر نفت شیل به عنوان رقیبی در بازار سوخت فسیلی مطرح شده است؛ اما میزان دوام و پایداری تولید آن در آینده به تحولات فناوری استخراج بستگی دارد. در آینده به دلیل تبعات بالای زیست محیطی ممکن است استخراج نفت شیل ممنوع شود یا این که همه کشورهای صاحب منبع نامتعارف بتوانند تولید آن را افزایش دهند. این امر موجب کاهش نقش غرب آسیا در بازار نفت می شود. جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از بزرگ ترین دارندگان منابع متعارف جهان باید بتواند حضور فعالی در آینده بازار نفت داشته باشد. همچنین با توجه به رقیبی مانند نفت شیل و تحریم ها باید بتواند راهبردهای متنوعی را اتخاذ کند. با توجه به تهدید جدی نفت شیل برای کشورهای خام فروش نفت، برای آشنایی بیشتر با این منبع نفتی لازم است دیدگاه های مختلف مربوط به آن را بررسی شود.

دیدگاه ها در مورد منابع نفت شیل

در این بخش به بررسی دیدگاه های مختلف چند نهاد و اندیشکده جهانی در مورد نفت شیل پرداخته شده است:

دیدگاه موسسه مکینزی

موسسه مکینزی در سال ۲۰۲۱ اعلام کرد که رشد تقاضای نفت در دهه جاری میلادی پایان می یابد و حداکثر تاریخی تقاضای نفت ۱۰۴ میلیون بشکه در روز خواهد بود. این یعنی هم اکنون نیاز دنیا به افزایش ظرفیت تولید به انتها رسیده است. ریشه اصلی اوج تقاضای نفت را باید در صنعت حمل ونقل به عنوان سوخت دانست، زیرا انرژی های تجدیدپذیر هنوز نتوانسته اند در تولید مقدار برق مناسب موثر واقع شوند. مکنزی پیش بینی کرده است طی دو دهه آینده حدود ۱۰ درصد ظرفیت پالایشگاه های جهان در روز غیرعملیاتی می شود. درنتیجه این روندها، حاشیه سود پالایشگاه ها کاهش می یابد. ازاین رو می توان نتیجه گرفت سرمایه گذاری در طرح افزایش ظرفیت و بهبود کیفیت ممکن است تا حدی توجیه پذیر باشد اما سرمایه گذاری در پالایشگاهی جدید با چالش سودآوری روبه رو خواهد برد.

دیدگاه اندیشکده شورای آتلانتیک:

اندیشکده شورای آتلانتیک به بررسی تلاش دموکرات ها برای ممنوعیت شکست هیدرولیک می پردازد. شکست هیدرولیک یکی شیوه های استخراج نفت است که شامل تزریق پرفشار افقی آب، ماسه و ترکیبی از مواد شیمیایی به داخل صخره هاست و می توان از این حفره ها، نفت و گاز استحصال کرد. صنعت شیل سال هاست که شکست هیدرولیک را جایگزین پاک تری برای زغال سنگ معرفی کرده است. موضوعی که حامیان محیط زیست آن را نمی پذیرند. در واقع این عملیات تهدیدکننده سلامت عمومی و اقلیم جوامع امروزدر افق بلندمدت است. عملیات شکست هیدرولیک تاثیر گسترده ای بر اقتصاد و صنعت نفت ایالت متحده داشته و آمریکا را به بزرگ ترین تولیدکننده نفت دنیا تبدیل کرده است. کاخ سفید با این ابزار تلاش می کند هژمونی خود را گسترش داده و برای چانه زنی بیشتر از آن بهره می برد.

دیدگاه موسسه نیکلاس درباره اثرات زیست محیطی چاه های نفت:

گزارش موسسه نیکلاس بیان می دارد که ریزش چاه های نفت و مواد شیمیایی استفاده شده در این چاه ها مواردی است که باید به آن ها توجه نمود. در مدت زمان عملیات شکست هیدرولیکی که برای استخراج نفت شیل استفاده می شود مواد شیمیایی و آب با فشار به بافت های شیل زیرزمین تزریق می شود. این روش کار موجب ایجاد زلزله، انتشار گاز متان و آلوده شدن آب های زیرزمینی می شود.

دیدگاه ریستاد انرژی (مرکز تخصصی انرژی نروژ):

بررسی های این مرکز در زمینه هزینه تولید نفت نشان می دهد باوجوداینکه نفت شیل تا دو سال گذشته به عنوان دومین نفت گران جهان مطرح بوده است؛ اما اکنون به دومین منبع نفتی ارزان جهان تبدیل شده است. این بدان مفهوم است که تولید نفت امریکا حتی در شرایط قیمت های پایین تر سودآور بوده و دوام خواهد داشت. توسعه شیل های نفتی در امریکا ابعاد مثبت و منفی بر امنیت انرژی بین الملل دارد. وجه مثبت آن افزایش عرضه جهانی نفت، کاهش نگرانی نسبت به پیک نفتی است. وجه منفی آن نیز بهره برداری سیاسی از آن در جهت اهداف ژئوپلیتیکی علیه کشورهای تولیدکننده عمده نفت است که امنیت بین الملل را درنهایت تهدید می کند. طبق تحقیقات ریستاد انرژی، هزینه تولید هر بشکه از نفت شیل آمریکای شمالی طی چهار تا پنج سال گذشته کاهش یافته و حتی زمانی که قیمت نفت چندان بالا نبود، یک منبع رقابتی برای عرضه نفت بوده است. تأثیرگذاری نفت شیل آمریکا بر بازار آینده انرژی و عوامل مؤثر بر آن نفت شیل را باید به عنوان رقیبی در بازار سوخت های فسیلی پذیرفت اما میزان دوام و پایداری تولید آن در آینده به تحولات فناوری استخراج آن بستگی دارد. عوامل زیر بر نقش نفت شیل در آینده بازار انرژی تاثیر اساسی دارند:

• طرح انتشار کربن صفر: طبق معاهده پاریس کشورها برای محدود کردن افزایش دما تا ۲ درجه توافق کرده اند و متعهد شده اند اقدامات تکمیلی برای کاهش دما تا ۱٫۵ درجه را نیز در دستور کار داشته باشند. طبق این سناریو در سال ۲۰۵۰ باید ۷۰ تا ۹۵ درصد کاهش نشر داشته باشد و در سال های ۲۰۶۰ تا ۲۰۸۰ به صفر برسد.
• گذار از نفت به انرژی های تجدیدپذیر: طبق بررسی های آژانس بین المللی انرژی برای به صفر رساندن تولید گازهای گلخانه ای تا سال ۲۰۵۰ و از دست رفتن فرصت جلوگیری از عواقب خطرناک گرمایش زمین، سرمایه گذاری در کلیه پروژه های آینده سوخت فسیلی باید متوقف شود.
• رونق ساخت خودروهای الکتریکی و کاهش سوخت فسیلی در آمریکا و جهان: استقبال از خودروهای برقی منجر به افزایش تولید باتری های «لیتیوم یون» برای خودرو شده است. در طول سال ۲۰۲۰ از انتشار بیش از ۵۰ میلیون تن گاز دی اکسید کربن به مدد استفاده از خودروهای برقی صرفه جویی شده است، درنتیجه نقشی که این خودروها در راستای رسیدن به اهداف محیط زیستی ایفا می کنند، غیرقابل انکار است.

پیشنهادهای سیاستی برای ایران

در این بخش با توجه بررسی وضعیت نفت شیل آمریکا توصیه های سیاستی برای ایران ارائه شده است:

• با توجه به پراکندگی منابع نامتعارف نفت شیل در امریکای شمالی و کاهش نقش خاورمیانه در آینده بازار سوخت باید به سمت ایجاد ارزش افزوده در منابع متعارف نفت خود تغییر پارادایم بدهند.
• آینده مصرف انرژی جهان بر توسعه انرژی های تجدیدپذیر متمرکز خواهد بود. ازاین رو در ایران هم باید به این بخش توجه ویژه شود.
• توافق آب و هوایی پاریس کشورها منجر به کاهش انتشار دی اکسیدکربن و کاهش استفاده سوخت های فسیلی در حمل ونقل و بخش های دیگر شده است. در این راستا بایستی سرمایه گذاری بیشتری مخصوصا با رویکرد پتروپالایشگاهی صورت گیرد.
• ازآنجایی که نفت نقش اصلی در اقتصاد ایران دارد باید مسیر فعالیت های توسعه ای صنعت نفت سرعت بیشتری گرفته و تبدیل ثروت به ارزش افزوده هم زمان با ارتقای قدرت چانه زنی در معاملات بین المللی باشد.
• کشور ایران برای باید به صورت کلان پارادایم صنعت نفت خود را به سمت تولید بالای تکمیل زنجیره ارزش فرآورده های نفتی، فروش نفت در بورس انرژی و تغییر به ساخت پتروپالایشگاه به جای خام فرشی از تحریم ها عبور کند.

جمع بندی

امروزه منابع نامتعارف نفت شیل با کاهش هزینه های این صنعت باعث رقابت پذیری شدن آن با منابع متعارف نفت و گاز شده است. نفت شیل با فنّاوری های ویژه ای استخراج می شود که این نحوه استخراج تبعات بالای زیست محیطی و تهدیدی برای آب ها، تعادل لایه های زمین شناسی، ایمنی و سلامت به شمار می رود. در این گزارش به بررسی دیدگاه ها اندیشکده های مختلف در رابطه با میزان تقاضا، اثرات زیست محیطی آینده جهانی نفت شیل پرداخته شده است. در پایان این گزارش نیز پیشنهادات سیاستی در جهت بهبود عملکرد ایران در صنعت انرژی از قبیل فروش فراورده های نفتی به جای خام فروشی و فروش انرژی در بورس ارائه شده است.

این مطالعه در اندیشکده حکمرانی انفال و منابع طبیعی دانشگاه امام صادق (ع) توسط محمد نعمتی در سال ۱۴۰۰ انجام شده است.