شناسایی موانع پیشرفت استان ها و تهدیدات امنیتی موجود

امروزه یکی از مهم ترین اولویت های جامعه پیشرفت و توسعه پایدار است. تداوم پیشرفت و توسعه پایدار مستلزم شکل گیری حکمرانی خوب است. از مهم ترین پیش زمینه ها و الزامات حکمرانی خوب، شناسایی ظرفیت ها و آسیب پذیری ها، فرصت ها و تهدیدها و نقاط قوت و ضعف در کشور است. کشور ایران متشکل از ۳۱ استان است که هر استان دارای ظرفیت ها و ویژگی  های متفاوتی است. شناخت مسائل و مشکلات استان ها و رفع این مسائل، به پیشرفت و توسعه کشور کمک شایانی می کند. در این میان برخی از استان ها نظیر استان های هرمزگان، اصفهان، خراسان رضوی، تهران، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی، کردستان، لرستان و زنجان در رسیدن به پیشرفت و توسعه پایدار از اهمیت استراتژیک برخوردار هستند.

ضرورت و اهداف پژوهش

پیشرفت و امنیت کشور در گرو کارآمدی کشورداری در سطح تحلیل استانی است. کشورداری کارآمد، نیازمند شناخت مسائل و مشکلات استان‏ها و حل آنها است. بنابراین آسیب شناسی استان ها از ضرورت ویژه ای برخوردار است. بنابراین، پژوهش حاضر با هدف بررسی آسیب های موجود در مسیر پیشرفت و تبیین تهدیدهای امنیتی موجود در استان های استراتژیک هرمزگان، اصفهان، زنجان، لرستان، کردستان، خراسان رضوی، تهران، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی، انجام شده است.

روش شناسی پژوهش

در این کلان پروژه استان های هرمزگان، اصفهان، خراسان رضوی، تهران، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی، کردستان، لرستان و زنجان بررسی شده اند.

برای شناسایی مسائل این استان ها از روش های پیمایشی، تحلیل محتوای کیفی و تحلیل ساختاری استفاده شده است. برای شناسایی این مسائل ، پس از بررسی کتابخانه ای و مطالعۀ اسناد پشتیبان و بررسی میدانی، با شمار زیادی از کارشناسان، نخبگان، مدیران و ذی نفعان این استان ها مصاحبه شده است. این کار در سه مرحله شناسایی مسائل، میزان ارتباط میان این مسائل و در نهایت شناسایی مسائل کلیدی انجام شده است. داده‏های گردآوری شده از طریق مصاحبه با نخبگان با استفاده از نرم افزارهایی مانند MICMAC   تحلیل شده‏اند.

آسیب شناسی و ارائه راهکارهای سیاستی برای حل مسائل استان ها

در هر استان مسائل و مشکلات اساسی به کمک نظر خبرگان استانی شناسایی و بررسی شده است. سپس با بررسی ظرفیت ها و امکانات استانی برای این مسائل، راهکارها و توصیه های سیاستی ارائه شده است. مهمترین مسائل و آسیب های هر استان و راهکارهای حل آنها در ادامه ذکر می شود.

استان هرمزگان

مهم ترین مسائل این استان شامل «سوء  مدیریت»، «سیاست زدگی»، «فقدان شایسته سالاری»، «توسعۀ غیرآمایشی»، «فقدان توسعۀ زیرساخت ها»، «رکود اقتصادی»، «بیکاری»، «کم آبی»، «نابرابری و عدم توازن منطقه ای»، و «تضعیف اقتصاد روستایی» است. برای هریک از این مسائل راهکارهایی ارائه شده است. به طور مثال برای مواجهه با سوء مدیریت و توسعه غیرآمایشی، راهکارهای «نظارت بیشتر  بر دستگاه های مدیریتی و قضایی» و «مبنا قرار دادن اصول آمایش سرزمینی و سیاست های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری» ارائه شده است.

استان اصفهان

۱۰ مسئله اصلی این استان به ترتیب میزان تأثیرگذاری، «مدیریت ناکارآمد»، «بوروکراسی ناکارآمد»، «نظام نامناسب تصمیم سازی»، «عدم شفافیت ساختاری»، «عدم تعامل نهادی»، «تحریم»، «نهادهای موازی»، «فساد»، «اقتصاد دولتی» و «ضعف حاکمیت قانون» است. از جمله توصیه های سیاستی این پژوهش می توان به اعمال مدیریت یکپارچه شهری، تغییر معیار انتخاب و ارزیابی مدیران، کاهش  بوروکراسی در ادارات و… اشاره کرد.

استان خراسان رضوی

بر اساس نتایج این پژوهش، دو نمونه از مهم ترین مسائل این استان «حاشیه نشینی» و «نامناسب بودن فضای کسب و کار» است. از جمله راهکارهای حل مسئله حاشیه نشینی، شناسایی عوامل مهاجرت به حاشیه شهر مشهد و تلاش در جهت ایجاد مشوق ها و زمینه های تثبیت جمعیت در مبدا است. راهکار دیگر تمرکز بر توانمندسازی حاشیه نشینان و اتخاذ مدیریت واحد شهری در حاشیه شهر به منظور بهبود مدیریت مسائل
حاشیه نشینی در مشهد است. در جهت بهبود فضای کسب و کار، توجه بیشتر به شرکت های دانش بنیان از طریق ایجاد فضای مشوق و تسهیلگر با توجه به قابلیت های بالقوه استان پیشنهاد می شود.

استان تهران

به طور کلی می توان مسائل اساسی استان تهران را چرخه «ناکارآمدی»، «نارضایتی»، «محرومیت» و «نا امنی» دانست که در عین تداخل با یکدیگر ارتباط معناداری با هم دارند. در واقع، وضعیت موجود حکمرانی در استان تهران به هیچ وجه منطقی، متوازن، به روز و اثربخش نیست و قطعا باید تغییر کند. برای تغییر در این حوزه باید دو تحول بنیادین صورت گیرد.

تحول اول بهبود کارآمدی حکمرانی در عمل است. فارغ از پایین بودن یا نبودن کیفیت فعلی حکمرانی استان، انتظارات مردم این است که وضعیت حکمرانی در این استان به مراتب بهتر از سایر استان ها باشد. بنابراین در هر حال کیفیت حکمرانی در استان باید ارتقا یابد. تحول دوم در حوزه پنداشت هایی است که پیرامون حکمرانی در استان وجود دارد. پنداشت مردم استان درباره وضعیت حکمرانی اساساً وضعیت مناسبی ندارد.

استان آذربایجان شرقی

۱۰ عامل به عنوان عوامل موثر بر توسعه و امنیت استان شناسایی و در اولویت قرار گرفت. برخی از این عوامل عبارتند از: «ساختار متمرکز اداری و اختیارات محدود منطقه‎ای»، «اقتصاد دولتی و رانتی» ، «رویکرد امنیتی حکومت به آذربایجان» و «فساد و تخلفات مالی و مدیریتی کارگزاران استان».

به طور مثال می توان در مسئله رویکرد امنیتی حکومت به آذربایجان، با تعریف وسیع تر از مفهوم امنیت ملی، فعالیت های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی که در چارچوب قانون تعریف شده اند، در استان ضد امنیتی تعریف نشوند. همچنین با تعریف وسیع تر از مفهوم هویت ملی، ارکان و عناصر هویتی و فرهنگی گروه های قومی نیز در برگرفته و حفظ هویت قومی بخشی از هویت ملی منظور شود.

استان آذربایجان غربی

در این استان ابرمسئله «عدم توجه به شایسته سالاری و شایستگی در مدیران و کارکنان» است که
بر همه مسئله های دیگر استان سایه انداخته است. یکی دیگر از مسئله های مهم «نبود سیستم ارزیابی عملکردکارکنان» است. می توان با «تشکیل کمیته ارزیابی عملکرد در زیر مجموعه شورای تحول اداری»، «تشکیل کمیته های فرعی  در هر یک از معاونت های سازمان»، «انتخاب الگوی مناسب ارزیابی عملکرد متناسب با رسالت و مأموریت های دستگاه»، «یکپارچه سازی الگوهای ارزیابی عملکرد کل سازمان» و «استفاده از مشاورین علمی مجرب و مطلع» این مسئله را حل کرد.

استان های کردستان، زنجان و لرستان

مهم ترین مسائل کلیدی در استان های کردستان، زنجان و لرستان شبیه هم هستند. این مسائل به ترتیب اولویت عبارتنداز: «سوء مدیریت و ناکارآمدی»، «عدم برنامه ریزی و پیش بینی»، «ضعف سرمایه گذاری و جذب سرمایه»، «بیکاری»، «نابرابری و عدم توازن منطقه ای».

از جمله راهکارهای حل این مسائل، پیشنهاد ساختار جدید برای استانداری ها به منظور تمرکززدایی و بهینه سازی اداره امور محلی و نیز ایجاد هم افزایی بین دستگاه های مختلف اجرایی در جهت رسیدن به اهداف ترسیم شده است. دیگر راهکارها معطوف به حوزه های جذب سرمایه گذاری، گردشگری، رفع آلودگی های زیست محیطی، افزایش بهره وری تولید و ایجاد صنایع تبدیلی در بخش های کشاورزی، صنعت و معدن و ارتقاء سطح علم و فناوری در این استان ها است.

جمع بندی

امنیت، انتظار نخست انسانها از حکومت هاست که امروزه ابعاد گسترده و متنوعی یافته است. تأثیرپذیری امنیت از اقتصاد ،فرهنگ، صنعت و جمعیت و تأثیرگذاری متقابل آن بر همه شاخه های پیشرفت و حیات انسانی، به آن نقش بنیادین داده است. پیشرفت و امنیت کشور در گرو کارآمدی کشورداری در سطح تحلیل استانی است. در این پژوهش به منظور ارائه راهکار برای پیشرفت و امنیت کشور، تعدادی از استان های استراتژیک کشور به صورت مجزا مورد بررسی و تحلیل قرار گرفتند. در تمام این پژوهش ها، از مصاحبه های نیمه ساخت یافته با خبرگان و مسئولان هر استان برای جمع آوری داده استفاده شده است. سپس با اولویت بندی مسائل شناسایی شده برای هر استان، به ارائه راهکارهای مناسب پرداخته شده است.

این مطالعه توسط پژوهشکده مطالعات راهبردی و توسط حسن صدرانیا در سال ۱۳۹۹ انجام شده است.