الزامات کلان سیاستگذاری جنسی در ایران

سیاست گذاری، برنامه ریزی و اجرا در حوزه ی امر جنسی، به معنای کوشش آگاهانه و سازمان یافته  برای ایجاد تغییر مطلوب در محتوای فرهنگ جنسی و دستیابی به اهداف مورد نظر در این حوزه در لایه های مختلف باورها، ارزش ها، هنجارها و نمادها می باشد که با محوریت حاکمیت و با بهره گیری از ظرفیت موسسات و سازمان های مردم نهاد انجام می شود.

ضرورت و اهداف پژوهش

اقدامات مرتبط با امر جنسی دارای بایدها و نبایدهایی است که بایستی مورد توجه واقع شود. بر این اساس، هدف پژوهش حاضر شناسایی الزامات کلان مداخله حاکمیت در امر جنسی مبتنی بر دیدگاه  صاحب نظران است.

روش شناسی پژوهش

با ۶ سوال از پیش تعیین شده مصاحبه ­های نیمه ساختاریافته انجام شد. جامعه مورد مطالعه تحقیق حاضر تمامی کارشناسان و صاحب نظران آشنا با حوزه امرجنسی می­باشند. تعداد مشارکت ­کنندگان پژوهش ۲۲ نفر بودند که با آنها مصاحبه ­هایی عمیق و نیمه ­ساختاریافته با مدت زمانی بین ۳۵ تا ۷۵ دقیقه انجام گرفت.

یافته های حاصل از تحقیق

یافته های حاصل از تحقیق در ارتباط با سوالات اصلی پژوهش در این بخش بیان خواهد شد.

۱-ژرف نگری تحلیلی و نظری

مشاهدات موردی و تحلیل بدون برخورداری از یک چارچوب تحلیلی مشخص و رویکرد نظری مدون، قادر نخواهند بود ما را به درک صحیحی از وضعیت مناسبات جنسی در جامعه برسانند. این مهم، جز با نگاه بین رشته ای و تخصصی به امر جنسی حاصل نمی آید.

امر جنسی بلحاظ درهم تنیده بودن ساختارهای اجتماعی گوناگون و عملکرد به هم متصل نظامات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی، مستلزم نگرشی کل نگر و سیستمی است.

۲-هنجارسازی و الگوسازی

بایستی برای رفتارهای جنسی افراد، قاعده ی اجتماعی روشن تعریف نمود تا افراد از سرگردانی خارج شوند. این هنجارها، باید بر اساس پذیرش عرف تنظیم شده و در رفتار گروه های مرجع جوانان جلوه گر شود.

دین مبین اسلام با در نظر گرفتن جوانب گوناگون زندگی بشری، بهترین مدل را ارائه داده است که باید  به صورت گسترده معرفی شود.

۳-پیشگیری از طریق تقویت بنیه اعتقادی

۳-۱-اولویت رویکرد پیشگیرانه بر رویکرد درمانی

با وجود همه ی تغییرات اجتماعی و گسترش آسیب های جنسی، هنوز بخش بسیار زیادی از جامعه در سلامت جنسی به سر  می برند و گرفتار آسیب ها و مسائل جنسی نشده اند. نگاه تهدیدمحور به مسائل جنسی، رویکرد درمانی را تجویز می کند. در حالی که اگر نقاط قوت و فرصت ها را ببینیم، رویکرد پیش گیرانه ارجحیت می یابد.

۳-۲-تقویت اصول و مبانی اعتقادی به مثابه ی راه اصلی پیشگیری

بهترین رویکرد پیشگیرانه، رویکردی است که از ابزارهای بازدارنده ی درونی بهره گیرد و آگاهی های ذهنی فرد، مانع گرفتار شدن او در آسیب ها و مسائل جنسی و مانع باز شدن گارد ذهنی آنان نسبت به مسائل شود. برای مثال، خود ارضایی دیگر عذاب وجدان با خود به همراه نمی آورد. همچنین بایستی به تقویت حیا و عفاف در جامعه پرداخت.

۴-خانواده محوری در تربیت جنسی

۴-۱-توجه به ضرورت ارضای میل جنسی افراد در جامعه

تحقیقات نشان میدهد که نسبت به امر جنسی و ضرورت برنامه ریزی برای آن غفلت صورت گرفته است. گویی امر جنسی در جامعه، خود به خود سامان یافته است. این پس زمینه ی فکری نسبت به امر جنسی از یک سو و تابو بودن سخن گفتن از آن از سوی دیگر، موجب شده است که امر جنسی به مثابه ی امری حاشیه ای مورد غفلت برنامه ریزان فرهنگی واقع شده و نهایتاً به حواشی و ملحاقات آن، از جمله مسئله ی پوشش و حجاب، پرداخته شود.

۴-۲-اولویت تربیت جنسی بر آموزش جنسی

بسیاری از رفتارهای جنسی افراد، آگاهانه نیست؛ بلکه ریشه در تربیت دوران کودکی، عقده های روان شناختی، رسانه ها و صنایع فرهنگی و مانند آن دارند. بر این اساس، نمی توان صرفاً با انتقال آگاهی رفتارهای جنسی انسان ها را اصلاح کرد. در امر جنسی، تربیت به معنای رساندن فرد به سلامت جنسی و پایش این سلامت و بهنجاری است.در این میان نقش تربیتی خانواده بسیار پررنگ است.

۵-آموزش مهارت های مواجهه با مسائل جنسی

۵-۱-آموزش مهارت های مواجهه با مسائل جنسی در مدارس

با توجه به حضور دانش آموزان در حساس ترین دوره های رشد و بلوغ در فضای مدرسه و گسترش آسیب ها و مسائل جنسی به داخل کلاس ها و مدارس، بایستی نسبت به ارائه بسته های آموزشی در مدارس اقدام گردد. این بسته ها شامل آگاهی بخشی و آموزش مهارت های مواجهه با مسائل جنسی خواهند بود.

۵-۲-آگاهی بخشی از طریق رسانه

شبکه های اجتماعی اگر چه از یک سو ابزاری برای ترویج سبک زندگی غربی می باشند، اما از سوی دیگر این امکان و ظرفیت را در اختیار جبهه خودی نیز قرار می دهند که بتواند سبک زندگی دینی و نشاط و گوارایی ناشی از آن را تبلیغ و ترویج نماید.

۶-استفاده از ظرفیت های قانونی برای مواجهه با جرائم جنسی و مقابله با محرک های جنسی

بسیاری از آسیب های مسائل جنسی در ایران برخاسته ی از اقدامات جبهه ی معارض است. بر این اساس بایستی در کنار کنترل های درونی و برخوردهای هنجاری و اخلاقی، از اهرم های قانونی و مقابله ی قضائی با رفتارهای مجرمانه استفاده نمود.

۷- تعریف سطوح مداخله بر اساس سن و جنسیت و تنوعات فرهنگی

آموزش جنسی بایستی بر اساس رده های سنی صورت گیرد، در غیر اینصورت آسیب های متفاوتی افراد را تهدید خواهد نمود. همچنین بایستی به صورت جداگانه برای زنان و مردان صورت گیرند. در بسیاری اوقات، در پس ذهن سیاست گذاران امر جنسی زنان به فراموشی سپرده شده و برنامه ریزی برای امور جنسی با محوریت مردان صورت می پذیرد. این در حالی است که در زمینه ی انحرافات جنسی زنان بسیار آسیب پذیرتر هستند. فرهنگ جنسی، به تناسب قومیت، جغرافیا، طبقه ی اجتماعی و سایر شرایط زمینه ای و غیرزمینه ای تفاوت و تنوع می یابد.

۸- زمینه سازی برای ازدواج

۸-۱-توجه به پیش نیازهای اقتصادی ازدواج

از دیدگاه اسلام، راه اساسی و صحیح ارضای میل جنسی، ازدواج دائم است. اما هزینه تشکیل زندگی و ازدواج، هزینه بالایی است و در کنار آن، شغل و امنیت شغلی نیز کمتر برای جوانان وجود دارد. بایستی از جوانی که به ازدواج روی می آورد حمایت اقتصادی صورت گیرد.

۸-۲-پیشگیری از کالایی شدن ازدواج موقت به مثابه ی راه حل موقت

در نظر برخی از صاحب نظران، راه برون رفت از مسائل جنسی جامعه امروز ایران، به رسمیت شناختن ازدواج موقت است.

خطای راهبردی راه حل فوق آن است که هدف را به فراموشی سپرده و سعی در رسمیت بخشی به هوا و هوس و امیال زودگذر می نماید.

علاوه بر آن، ازدواج موقت (صیغه) ظرفیت کالایی شدن را نیز دارد که بایستی با تبیین اهداف اساسی شارع مقدس از در نظر گرفتن حکم ازدواج موقت از این مسئله پیش گیری نمود.

۹-تقویت نقش موسسات برای مواجهه با مسائل جنسی

۹-۱- تقویت نقش موسسات مردمی

بایستی راهبرد تصدی گری امور فرهنگی توسط دولت به راهبردهای اجتماع محور تغییر یافته و فرصت برای ایفای نقش موسسات مردمی فراهم شود.

۹-۲- تمهیدات پزشکی و روانشناسی برای مواجهه با مسائل جنسی

یکی از پیامدهای پیچیده شدن آسیب های جنسی در یک جامعه، بیماری های جنسی و مقاربتی است. از طرفی، شهوانی شدن جامعه و دامن زدن رسانه ها و شبکه های اجتماعی به این شهوت عمومی، منجر به ایجاد نیازهایی می گردد که کاملاً مرتبط با امر پزشکی است.

همچنین بسیاری از اختلالات جنسی نیازمند رویکردهای درمانی می باشند. بر این اساس، بایستی به مشاوره جنسی و زناشویی توجه ویژه صورت گیرد.

جمع بندی

در دو دهه ی اخیر جامعه ی ایران شاهد تغییرات فرهنگی و اجتماعی گسترده ای در حوزه ی فرهنگ جنسی بوده است. این تغییرات از یک سو منجر به گسترش آسیب های اجتماعی در زمینه ی زیست جنسی شده و از سوی دیگر، موجب نیاز فزاینده به تربیت جنسی شده است. این سیاست گذاری نیازمند ژرف نگری و نگرس تخصصی و سیستمی و تعریف هنجارها و الگوهای مناسب، تقویت بنیه اعتقادی و زمینه سازی ازدواج برای جوانان در جامعه است.

این مطالعه در موسسه رصد مطالعات و سیاستگذاری اجتماعی سلامت جنسی اسلامی (سجا) و با همکاری سعید قاسمی، حسین خالقی، علی محمدزاده و محمدرضا باقری در سال ۱۳۹۸ انجام شده است.