بررسی وضعیت تجارت ایران با سلطنت عمان

کشور عمان یکی از کشورهای مهم در بازصادرات است که ایران در بین ۵ کشور اول بازصادرکننده از این کشور قرار دارد؛ این کشور یکی از درگاه­ های مهم برای تجارت با آفریقا و سایر کشورهای جهان حتی کشورهای متخاصم با جمهوری اسلامی ایران است. باوجود ظرفیت­ های خوب سرمایه­ گذاری در کشور عمان در زمینه­ هایی مانند کشاورزی، ماهیگیری، انرژی و کشتیرانی، جمهوری اسلامی ایران حضور موثری خصوصا در مناطق آزاد و اقتصادی عمان نداشته است. در واقع علیرغم وجود پتانسیل­ ها و ظرفیت­ های بسیار در حوزه اقتصادی جهت گسترش روابط، ایران صرفا به مبادلات تجاری عمدتا در سطح محصولات کشاورزی با این کشور بسنده نموده است؛ درحالی که ایجاد روابط اقتصادی هدفمند می­ تواند در شرایط سیاسی دو کشور و نیز شرایط منطقه­ ای تاثیرگذار باشد.

کلیدواژه: تجارت، عمان، بازصادرات

ضرورت و اهداف پژوهش

دیپلماسی اقتصادی یکی از راهبردهای مهم برای رفع تحریم­ ها است. سلطنت عمان از دیرباز و نیز قبل از وقوع انقلاب اسلامی ارتباطات قومی، فرهنگی و اقتصادی با ایران داشته است؛ عمان همچنین یکی از ۱۰ مقصد اول تجاری جمهوری اسلامی ایران است. از سویی، عمان یکی از کشورهای مهم خلیجی و شبه­ جزیره است که می ­تواند نقش بسیار مهمی در جهت اتصال بازار محصولات ایران به یمن، کشورهای آفریقایی و نیز برخی کشورهای اروپایی از جنبه بازصادرات ایفا نماید؛ بنابراین، در این مطالعه ضمن شناسایی ظرفیت­ های همکاری و سرمایه­ گذاری با عمان، وضعیت فعلی تجارت و سرمایه­ گذاری ایران با عمان نیز بررسی می ­شود.

سلطنت عمان

سلطنت عمان، کشوری با حدود ۵ میلیون نفر جمعیت و تولید ناخالص داخلی نزدیک به ۸۰ میلیارد دلار (در سال ۲۰۱۸) است. این کشور مانند سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس به صادرات نفت خام وابسته است، اما در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه، به دلیل ویژگی­ های جغرافیایی، هزینه تولید نفت در این کشور بسیار بالاست. نفت، گاز طبیعی، آهن و مس، از منابع معدنی عمان هستند؛ ضمن آنکه صنایعی در زمینه تولید منسوجات، سیمان، صنایع دستی و کبریت­ سازی نیز در این کشور فعال­ اند. این کشور با چشم­انداز ۲۰ ساله، اهدافی همچون افزایش ۹۰ درصدی سرانه تولید ناخالص داخلی را دنبال می ­کند. در ادامه به برخی از ابعاد اقتصادی و تجاری این کشور پرداخته می ­شود.

ویژگی ­های ممتاز تجاری عمان

برخی از ویژگی های ممتاز تجاری عمان عبارت اند از:

• شرایط خاص ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک همچون مرز آبی مشترک، قرار گرفتن در فضای مناسب اقتصاد جهانی و شرایط خاص اقتصادی و امنیتی تنگه هرمز جهت همکاری­ های اقتصادی؛
• شرایط خاص اقتصادی-امنیتی محل تلاقی ایران و عمان در اقیانوس هند (مثلث طلایی تجارت) با توجه به دارا بودن ۳۰ درصد از سهم اقتصاد جهانی؛
• فضای اقتصادی منحصر به ­فرد رأس­المسندم و سواحل مکران با توجه به وجود بنادر مجهز در راس المسندم و نیز نزدیکی فراوان آن به ایران؛
• دسترسی فرهنگی و ارتباط بسیار عالی بندر صلاله با بازار بکر شرق آفریقا؛
• شرایط اقتصادی کشور عمان همچون فضای کسب ­و­ کار مناسب، پل ارتباطی برای صادرات کالاهای ایرانی به کشور ثالث و مقررات آسان برای ثبت شرکت.

فرصت­ های سرمایه ­گذاری و تجارت کشور عمان

برخی از فرصت های سرمایه گذاری و تجارت در کشور عمان عبارت اند از:

• منطقه ویژه اقتصادی الدقم: این منطقه اقتصادی با توجه به شرایط ویژه ­اش، بزرگ­ترین منطقه آزاد خاورمیانه است. همچنین این منطقه در مجاورت دو کشور پرجمعیت هند و پاکستان قرارگرفته است؛
• منطقه­ی آزاد المزیونه: این منطقه، سرمایه­ گذاران در بخش­ های بازرگانی، صنایع سبک و بخش خدمات را به خود جذب می­ کند؛
• منطقه آزاد صلاله: این منطقه به دلیل هزینه ­های پایین نیروی کار، تاسیسات و زیرساخت­ ها و همچنین مجاورت با منابع مواد اولیه و بازارهای نوظهور، یکی از رقابتی ­ترین ­ها در سطح منطقه محسوب می ­شود؛
• بندر صلاله: این بندر ازنظر استراتژیک، در خط حمل ونقل بین غرب و شرق واقع شده است و سریع ­ترین نقطه ترانزیت منطقه را به خاورمیانه، شبه ­قاره هند و آفریقای شرقی ارائه می­ دهد. این بندر همچنین با تنگه هرمز فاصله مطمئنی دارد که به طور کلی هزینه ­های بیمه و حمل و نقل را کاهش می ­دهد؛
• منطقه آزاد صحار: از مزایا و امتیازات این منطقه، نزدیکی به فرودگاه صحار، قرار گرفتن در میان راه ارتباطی شهرهای مسقط و دبی، قابلیت مالکیت ۱۰۰ درصد خارجی و ۲۵ سال معافیت مالیاتی است؛
• ظرفیت­ های تجاری کشور عمان: ویژگی­ هایی چون آزادی نقل و انتقال سرمایه و سود، موقعیت جغرافیایی مشرف به خطوط دریایی بین­المللی و منطقه ­ای، اقتصاد پایدار و نیروی انسانی واجد شرایط موجب شده است تا سرمایه ­گذاران تمایل زیادی به سرمایه­ گذاری در این کشور داشته باشند. بازار میوه و تره­بار، دام زنده و مرغ، قیر، سیمان سفید، آهن، کاتود مس و فرآورده­ های پتروشیمی برخی از فرصت­ های تجاری عمان محسوب می ­­شود.

روابط اقتصادی سلطنت عمان و جمهوری اسلامی ایران

در این بخش از پژوهش به بررسی روابط اقتصادی بالفعل سلطنت عمان با ایران و فعالیت های اقتصادی کشورهای رقیب ایران در عمان پرداخته می شود:

روابط اقتصادی بالفعل سلطنت عمان با ایران

همکاری­ های اقتصادی دو کشور به دلیل عدم برنامه ­ریزی و نبود نقشه راه برای توسعه روابط، با افت و خیزهایی همراه بوده است. از طرفی کمبود پژوهش ­های اقتصادی نیز خود عاملی است که از ایجاد یک نقشه راه علمی وابسته به توان دو طرف برای گسترش روابط جلوگیری به عمل می­ آورد. جمهوری اسلامی ایران کشوری با تنوع تولیدی بالاست و تولید کننده انواع محصولات صنعتی باقابلیت صادراتی است و نبود اقلام صنعتی در میان اقلام صادراتی نشان­ دهنده ضعف عملکردی در حوزه بازاریابی برای محصولات ایران در عمان است. تشکیل شورای بازرگانان ایران و عمان، افتتاح دفتر همکاری­های اقتصادی عمان در شهر بندرعباس و حضور شرکت ­های ایرانی در مناقصات کشور عمان ازجمله مهم­ترین اقدامات به عمل آمده در چارچوب روابط دوجانبه اقتصادی است.

فعالیت ­های اقتصادی کشورهای رقیب ایران در عمان

کشورهای ایالات متحده آمریکا و چین ازجمله رقیبان ایران در عمان هستند. ایالات متحده آمریکا یکی از بزرگ­ترین شرکای تجاری عمان است. موافقت­نامه­­های همکاری بین دو کشور، در کاهش موانع تجاری، از قبیل تعیین تعرفه و سهمیه واردات و افزایش مبادله کالا و خدمات بین طرفین موثر بوده است. در سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ آمریکا حدود ۲ میلیارد دلار کالا به عمان صادر و ۱.۱ میلیارد دلار از آن وارد کرد. در حال حاضر نیز آمریکا به شکل گسترده در حال سرمایه­ گذاری در منطقه دقم است. چین نیز در سال­های اخیر در حال سرمایه­ گذاری گسترده در عمان، به ویژه در مناطق آزاد تجاری این کشور است. شاخص­ترین نمود همکاری عمان و چین نیز پروژه پارک صنعتی عمان-چین واقع در منطقه ویژه تجاری دقم است.

راهکارهای پیشنهادی؛ ابزارهای دیپلماسی اقتصادی موجود

به منظور افزایش تجارت ایران با عمان پیشنهادات زیر ارائه می شود:

• ایران می ­تواند همکاری ­های اقتصادی و فرهنگی خود را با استان مسندم افزایش داده و مانع از نفوذ امارات در این منطقه شود؛
• توافق عشق ­آباد، با ایجاد وابستگی متقابل اقتصادی، حلقه ای از ارتباطات تجاری از شرق آفریقا و یمن تا عمان، ایران و آسیای مرکزی را شامل خواهد شد و عاملی برای توسعه پایدار دو کشور خواهد بود که ایران می ­تواند از این ظرفیت استفاده کند؛
• استفاده از ظرفیت مناطق آزاد عمان ازجمله خلق زنجیره ارزش و دسترسی به توافقنامه تجارت آزاد با دیگر کشورها در منطقه آزاد صلاله و همچنین تاسیس شرکت­ های چندملیتی در این منطقه پیشنهاد دیگر در این حوزه است؛
• عمان دارای قرارداد FTA (قرارداد تجارت آزاد) با کشورهای مختلفی است؛ ایران می ­تواند محصولات تولیدی و کالاهای خود را از طریق «عمان» با تعرفه گمرکی صفر به این کشورها صادر کند؛
• پیشنهاد می شود تعرفه ­های گمرکی با توجه به حجم مبادلات تجاری بین دو کشور (۱.۱ میلیارد دلار در سال ۹۶) نسبت به حجم کل واردات ۲۸ میلیارد دلاری عمان هم تراز شوند؛
• پیشنهاد می شود که وزارت امور خارجه برای ایجاد بسترهای لازم جهت امضای پیمان پولی با همه کشورها ازجمله از طریق ایجاد صرافی­ ها تلاش نماید.

جمع بندی

سطح روابط اقتصادی ایران و عمان، علیرغم توانمندی­ های دو طرف جهت گسترش روابط اقتصادی در همه ابعاد اعم از جغرافیایی، سیاسی و توسعه محوری، در وضعیت مطلوبی قرار ندارد. این روابط به جهت اثرگذاری آن در روندهای سیاست خارجی مشترک دو کشور باید گسترش یابد. پتانسیل­ ها و ظرفیت­ های بسیار خوبی در حوزه اقتصادی جهت گسترش روابط وجود دارد. ایجاد شرکت­ های چند ملیتی یکی از راه­کارهای مهم جهت تقویت ائتلاف سازی­ های اقتصادی است که می ­تواند جهت دور زدن تحریم­ ها و نیز ثبات منطقه­ ای به کارگیری شود. استفاده از ظرفیت­ های کشور عمان جهت ورود به کشورهایی که عمان از دیرباز روابط حسنه ­ای با آن ­ها داشته است نیز یکی دیگر از راهبردهای توسعه­ ی دیپلماسی اقتصادی ایران می­ تواند باشد.

این مطالعه در اندیشکده سبا توسط محمد بهمن آبادی و علی جهانگیری در سال ۱۳۹۹ انجام شده است.