نقش دیپلماسی اقتصادی در تحقق تمدن نوین اسلامی

انقلاب اسلامی ایران شروع تحولی برای تمدن است. برای رسیدن به چنین تمدنی باید کشور اسلامی دارای اقتصاد قوی و اقتدار ملی باشد. از سویی دیگر، وضعیت اقتصادی و معیشتی جامعه همواره دغدغه اصلی متولیان و احاد مردم بوده است. سیاست­ های کلان اقتصاد مقاومتی نیز ضمن تاکید بر درون­ زایی اقتصاد، به برون­ گرایی اقتصاد از طریق تعامل سازنده و موثر با جهان توصیه می ­کند. در چنین وضعیتی، براساس نظر اکثر کارشناسان کشور نیاز به یک دکترین اقتصادی بر محور اقتصاد مقاومتی و دیپلماسی اقتصادی دارد. این موضوع به­ویژه در فرایند جهانی شدن اقتصاد و ارتباطات بین ­المللی اهمیتی دو چندان یافته است. بدون دیپلماسی اقتصادی مناسب، ایران فرصت مقاوم ­سازی اقتصاد کشور در برابر تکانه­ های اقتصادی را از دست می ­دهد.

ضرورت و اهداف پژوهش

جهانی شدن اقتصاد و تاثیر مبادلات تجاری در انتقال ایدئولوژی باعث شده تا توجه به دیپلماسی اقتصادی در میان دیگر عوامل تمدن­ سازی متمایز باشد. از سوی دیگر، سیاست ­های کلان اقتصاد مقاومتی ضمن تاکید بر درون­ زایی اقتصاد، به تعامل سازنده و موثر با کشورهای منطقه و جهان اشاره دارد. فرهنگ ­سازی و ایجاد تمدن نوین اسلامی جز بر پایه ساخت­ های اقتصادی که توان اجرای ان ­ها را داشته باشند، امکان پذیر نخواهد بود. در این نوشتار پس از تبیین مفاهیم تمدن اسلامی و دیپلماسی اقتصادی، به اهمیت نقش دیپلماسی اقتصادی در ساخت تمدن نوین اسلامی پرداخته شده است. در پایان پژوهش، راهکارهایی موثر در این زمینه پیشنهاد شده است.

تمدن نوین اسلامی

تمدن، نظامی است اجتماعی که افرینش فرهنگ را تسریع می­ کند. همجنین عرف، اخلاق و قانون، نگهدارنده چنین نظامی است. ماهیت تمدن به هویت ملت ­ها ثبات و پویایی می ­بخشد. در واقع در درون ماهیت تمدن، فرهنگ، اقتصاد، سیاست و هر چیزی که نظام زندگی انسان ­ها به ان وابسته است، وجود دارد. تمدن اسلامی، تمدنی است که روح و بن­ مایه اصلی ان از اسلام و اندیشه ­های برامده از وحی، منبعث شده است.

انقلاب اسلامی ایران شروع تحولی تمدنی است. تمدنی که در ان علم، قدرت و ثروت در خدمت رستگاری و تحقق عدالت در جامعه بشری خواهد بود. فرهنگ ­سازی و ایجاد تمدن نوین جز بر پایه ساخت­ های اقتصادی که توان اجرای ان­ ها را داشته باشد، امکان ­پذیر نخواهد بود. رشد و پیشرفت اقتصادی به عنوان یک مولفه مهم تمدن نوین اسلامی، جلوه ­هایی دارد که یکی از ان­ ها کسب استقلال و اقتدار اقتصادی در شرایط کنونی است. خاستگاه این راهبرد تمدنی، در توصیه ­ها و اموزه­ های دینی دیده می ­شود.

دیپلماسی اقتصادی

یکی از سیاست ­های کارامد و راهبردی در صحنه رقابت اقتصاد جهانی برای پیشرفت اقتصادی، “دیپلماسی اقتصادی” است. دیپلماسی اقتصادی به معنی فن، تدبیر و یا روش مسالمت ­امیز مدیریت روابط است که از تلاقی دو حوزه اقتصاد و سیاست حاصل می ­شود. گسترش بازارهای جهانی و ارتباطات بین کشور­های مختلف باعث شده که محیط تجاری بسیاری از فعالیت­ های اقتصادی با تحولات زیادی روبرو باشد. امروزه مفهوم دیپلماسی اقتصادی مفهوم غالب در عرصه اقتصاد بین ­الملل به شمار می ­رود.

دیپلماسی اقتصادی به شناسایی و ایجاد فرصت­ های اقتصادی به ویژه در حوزه به ­کارگیری فرصت­ ها و مزیت های جهانی اطلاق می­ شود. همچنین به کسب سهمی در بازارهای صادراتی برای تولید داخل نیز تاکید دارد. در واقع، اهداف دیپلماسی اقتصادی دسترسی به بازارهای جهانی و کسب سهمی از ان، جذب سرمایه گذاری­های خارجی و محافظت از اقتصاد ملی در برابر چالش ­های اقتصاد جهانی است.

اقتصاد مقاومتی و دیپلماسی اقتصادی

اقتصاد مقاومتی، نظام هماهنگ با سیاست ­های کلان سیاسی و امنیتی برای مقاومت در برابر اقدامات تخریبی دشمن است. در واقع اقتصاد مقاومتی شامل سیاست ­های کلی با رویکرد جهادی، انعطاف ­پذیر، فرصت ­ساز، مولد، درون ­زا، پیشرو و برون ­گرا است. اقتصاد مقاومتی به هیچ وجه به معنای انزواطلبی نیست و به عکس، تحقق این سیاست در گرو تقویت مناسبت ­ها در سطح منطقه و جهان است. دیپلماسی اقتصادی به معنای اهمیت یافتن مناسبات اقتصادی در روابط خارجی با هدف بهره ­گیری از فرصت­ ها و تحقق اهداف اقتصادی کشور است. در این میان، یکی از مهم ترین ابزارهای نظام اقتصادی در تحقق اهداف، اقتصاد مقاومتی است.

ظرفیت ­های دیپلماسی اقتصادی ایران قابل توجه بوده و به عنوان یک قدرت بالقوه اقتصادی در جهان شناخته می­شود. قرار گرفتن در رده اصلی­ ترین تولیدکنندگان سوخت فسیلی، برخورداری از موقعیت ژئواکونومیک و داشتن منابع غنی معدنی از جمله این ظرفیت ­ها است. از سویی در حوزه علم و فناوری پیشرفت­ های چشمگیری داشته است. ایران تنها کشوری است که می­تواند متصل کننده نهاد­ها و سازمان­ های اقتصادی همچون شورای همکاری کشور­های اسلامی، ا.سه.ان، سارک و اتحادیه اروپا باشد. داشتن ارتباط هدفمند و فعال، مناسب با سازمان ­ها و نهاد­های بین المللی اقتصادی از شرایط یک دیپلماسی اقتصادی موفق است.

راهکار­های پیشنهادی

برای تقویت دیپلماسی اقتصادی کشور با توجه به اهداف و منابع ملی، راهکار­های زیر پیشنهاد می ­شود:

• افزایش تعاملات ایران با کشور­های همسایه با توجه به بستر­های مشترک تاریخی و زبانی.
• ارتقا تعاملات با سایر کشور­ها با استفاده از بستر سازمان ­های منطقه ­ای و فرامنطقه ­ای.
• استفاده از مدل ­های تجاری که به سازوکارهای بین ­المللی وابستگی نداشته باشد و همجنین استفاده از پیمان های دوجانبه تجاری و ارزی با کشور هدف.
• سرمایه ­گذاری بر علوم و فناوری ­های نوین و موسسات دانش ­بیان.
• توجه به نیروی جوان و تحصیل­ کرده به عنوان پتانسیل بالقوه اقتصادی در جهت کاهش اسیب ­پذیری اقتصادی و خودکفایی کشور.
• شناسایی ظرفیت ­های اقتصادی در کشور هدف و فراهم کردن زمینه­ های سرمایه­ گذاری از طریق سفارت خانه ها.
• ورود به اقتصاد جهانی از طریق سازمان ­ها و گروه­ بندی­ هایی نظیر اکو، دی ۸، اتحادیه اقیانوس هند و کنفرانس اسلامی.

جمع بندی

چشم­انداز بلند مدت جمهوری اسلامی ایران دستیابی به تمدن نوین اسلامی است. برای رسیدن به چنین تمدنی باید کشور اسلامی دارای اقتصاد قوی و اقتدار ملی باشد. از همین رو، دیپلماسی اقتصادی به مفهوم اهمیت یافتن مناسبات اقتصادی در روابط خارجی، از ابزارهای مهم پیش برد اهداف کشور به حساب می ­اید. در دستور کار قرار گرفتن اقتصاد مقاومتی نیز به معنای انزواطلبی نیست بلکه به تعامل با دیگر کشورها تاکید دارد. به منظور تسهیل دسترسی به بازارهای جهانی و ایجاد ارتباطات تجاری برای داشتن اقتصاد پویا بایستی به پتانسیل ­های داخل از جمله نیروی جوان و پیشرفت ­های علمی توجه داشت. از سویی بایستی با توجه به ابزارهایی چون سازمان ­های جهانی، سفارتخانه و… تعاملات با دیگر کشور­ها را توسعه داد.

این مطالعه در دفتر مطالعات دیپلماسی اقتصادی و توسط امیرحسین عر‌پ‌پور در سال ۱۳۹۸ انجام شده است.