سیاست پیشنهادی مالیات بر صنایع دانش بنیان
نقد وضعیت کنونی اعطای معافیت مالیاتی به شرکت های دانش بنیان در ایران و ارائه پیشنهادات
اعطای معافیت و مشوق مالیاتی معمولا جز اولین و در دسترس ترین اقداماتی است که سیاست گذاران برای حمایت یا تشویق اقشار و فعالیت ها از آن استفاده می کنند. یکی از مهمترین موارد حمایت از شرکت های دانش بنیان، اعطای معافیت مالیاتی است. طبق گزارش سازمان امور مالیاتی در سال ۱۳۹۷، میزان درآمد مشمول مالیات موسسات و شرکت های دانش بنیان در سال ۹۵ حدود ۱۰۰۰ میلیارد تومان بوده است که از همه آن به دلیل معافیت صرف نظر شده است. این در حالی است که با وجود تورم های بالا در چند سال اخیر و افزایش تعداد شرکت های دانش بنیان به بیش از ۳ برابر، درآمدهای مالیاتی از دست رفته از این ناحیه بسیار بیشتر شده است.
ضرورت و اهداف پژوهش
یکی از کلید واژگان پرکاربرد طی سالیان اخیر در بیانات مقام معظم رهبری، اصطلاح «اقتصاد دانش بنیان» بوده است که تأثیر مهم و به سزایی بر رشد اقتصادی کشور می گذارد. امروزه، میزان بالای رشد اشتغال زایی، فروش، صادرات و سرمایه شرکت های تازه تأسیس فناوری محور آنها را در کانون توجه سیاست گذاران می باشد. به همین دلیل، این شرکت ها یکی از بخش هایی هستند که در کشورهای مختلف، در راستای حمایت از فرایند نوآوری و دستیابی و حفظ اقتصاد دانش بنیان، مورد حمایت نظام مالیاتی قرار می گیرند. نقش حمایتی نظام مالیاتی برای شرکت های دانش بنیان که به منظور هم افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور و تحقق اهداف علمی و اقتصادی تشکیل می شوند و دارای اهمیت ویژه ای هستند. با توجه به تأثیر مهم شرکت های دانش بنیان و حمایت های از آنها پرداختن به این مسئله دارای اهمیت شایانی می باشد. در این راستا، یکی از حمایت های مالی مهم که برای تقویت شرکت های دانش بنیان اهمیت دارد، طراحی یک نظام مالیاتی حامی فعالیت های دانش بنیان است که این پژوهش به بررسی آن می پردازد.
دسته بندی شرکت های دانش بنیان در ایران
به موجب ماده (۱) قانون حمایت از شرکت ها و مؤسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری ها و اختراعات، شرکت های دانش بنیان، مؤسسات خصوصی یا تعاونی هستند که به منظور افزایش علم و ثروت، توسعه اقتصادی بر پایه دانش و تحقق اهداف علمی و اقتصادی در راستای گسترش اختراع و نوآوری و تجاری سازی در حوزه فناوری های برتر با ارزش افزوده فراوان، به ویژه در تولید نرم افزارهای مربوط، تشکیل می شود.
انواع شرکت های دانش بنیان
کالاها و خدمات شرکت باید شروط سطح فناوری، مرحله تولید و طراحی مبتنی بر تحقیق و توسعه را داشته باشد. لذا انواع شرکت های دانش بنیان عبارت اند از:
- نوپا نوع ۱: این شرکت ها دارای اظهارنامه مالیاتی یا درآمد عملیاتی در اظهارنامه مالیاتی سال مالی گذشته خود نیستند. همچنین باید حداقل یک «کالا یا خدمت یا فرآیند تولید» با فناوری در سطح ۱ را در حد نمونه آزمایشگاهی ساخته و ارائه نمایند؛
- نوپا نوع ۲: شرکت های نوپا که دارای اظهارنامه مالیاتی سال مالی گذشته خود نیستند یا دارای درآمد عملیاتی که در اظهارنامه مالیاتی سال مالی گذشته خود نیستند و باید حداقل یک کالا یا خدمت یا فرآیند تولید با فناوری تولید سطح ۲ را در حد نمونه آزمایشگاهی ساخته و ارائه نمایند؛
- تولیدی نوع ۱: این شرکت ها در اظهارنامه سال مالی گذشته خود دارای درآمد عملیاتی هستند و حداقل (۲۵) درصد از این درآمد، ناشی از فروش کالاها یا خدمات با فناوری در سطح ۱ تأیید می شوند؛
- تولیدی نوع ۲: این شرکت ها در اظهارنامه سال مالی گذشته خود دارای درآمد عملیاتی هستند و شرکت باید مجری حداقل یک پروژه «مهندسی، پیمانکاری و ساخت» باشد، مشروط به اینکه حداقل مشروط به اینکه حداقل (۱۰) درصد از قیمت قراردادهای پروژه ناشی از بخش های حائز همه معیارهای ماده (۱) آیین نامه ارزیابی شرکت ها و مؤسسات دانش بنیان باشد.
حمایت مالیاتی از شرکت های دانش بنیان در ایران
شرکت های دانش بنیان و شرکت های مستقر در پارک های علم و فناوری بر اساس قانون مالیات های مستقیم، از مالیات معاف هستند. بر این اساس؛ کلیه درآمد شرکت های دانش بنیان تولیدی نوع ۱ و نوپا نوع ۱ از محل فعالیت ها و محصولات دانش بنیان از تاریخ تأیید تا زمانی که تأییدیه دانش بنیان شرکت معتبر باشد، از مالیات مستقیم معاف هستند. همچنین، شرکت ها و واحدهای مستقر در پارک های علم و فناوری و مراکز رشد برای فعالیت هایی تولیدی که در محدوده پارک علم و فناوری و یا مرکز رشد انجام می دهند، مشمول معافیت مالیاتی می باشند. همچنین با توجه به قانون مالیات های مستقیم و قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقای نظام مالی کشور مصوب ۱۳۹۴، مشوق های قابل توجهی در حوزه تحقیق و پژوهش به تمامی شرکت ها و نه صرفاً شرکت های دانش بنیان اعطا شده است که ازجمله آن می توان به بخشودگی مالیات ابرازی، معافیت درآمد حاصل از حق اختراع و… اشاره کرد.
نقد وضعیت کنونی اعطای معافیت مالیاتی به شرکت های دانش بنیان در ایران
در حال حاضر، فعالیت های دانش بنیان شرکت های تولیدی نوع ۱ و نوپای نوع ۱ تماماً مشمول معافیت مالیاتی می شود؛ یعنی این شرکت ها در فروش محصولات دانش بنیان خود هیچگونه مالیاتی پرداخت ننموده و در خصوص عوارض گمرکی، سود بازرگانی مشمول معافیت خواهد بود. پس از تشخیص میزان معافیت، شیوه اعطای آن به صورت عدم اخذ مالیات از شرکت خواهد بود و کنترلی روی موارد مصرف معافیت مالیاتی از سوی شرکت ها صورت نمی گیرد؛ به طوری که سهامداران شرکت به راحتی می توانند از این منبع میان سهامداران تقسیم سود نموده و از افزایش سرمایه و توسعه زیرساخت شرکت خودداری نمایند. ضمن آنکه همه انواع شرکت ها مشمول معافیت مالیاتی نیستند و عدالت در برخورداری همه انواع آنها رعایت نشده است.
پیشنهاد نحوه اعطای معافیت مالیاتی و اخذ مالیات از شرکت های دانش بنیان
با توجه به مشکلات موجود در شیوه کنونی اعطای معافیت و دسته بندی شرکت های دانش بنیان پیشنهاد می شود؛ معافیت مالیاتی به صورت کلی با توجه به فروش کلی شرکت های دانش بنیان به صورت پلکانی اعطا شود. بر این اساس، انواع شرکت های دانش بنیان به شرح ذیل از معافیت مالیاتی برخوردار خواهند شد:
- شرکت های دانش بنیان تولیدی نوع ۱ به میزان ۲۵ درصد از کل فروش سالانه خود از اعتبار مالیاتی برخوردار شوند، مشروط به این که طرح تحقیق و توسعه اجرا نموده یا به همان میزان افزایش سرمایه دهند؛
- شرکت های دانش بنیان تولیدی نوع ۲ از اعتبار مالیاتی ۱۰ درصدی از کل فروش سالانه خود برخوردار شوند؛ مشروط به این که طرح تحقیق و توسعه اجرا نموده یا به همان میزان افزایش سرمایه دهند؛
- شرکت های دانش بنیان نوپای نوع ۲ از اعتبار مالیاتی ۱۰ درصدی از کل فروش سالانه خود برخوردار شوند؛ مشروط به این که طرح تحقیق و توسعه اجرا نموده یا به همان میزان افزایش سرمایه دهند.
بسته پیشنهادی مذکور در این سند در صورت اجرای صحیح، مزایای زیر را به دنبال خواهد داشت:
- حرکت به سمت عدالت بیشتر در حمایت از شرکت های دانش بنیان در همه انواع با در نظر گرفتن تفاوت های آن ها؛
- تسهیل فرایند اعطای معافیت به شرکت های دانش بنیان با اجرای سیاست های ساده و اثربخش؛
- عدم نیاز سازمان امور مالیاتی به مداخله در ابعاد نسبتاً فنی ارزیابی محصولات شرکت های دانش بنیان و کاهش اصطکاک بین سازمان مذکور و دستگاه های سیاست گذار و مجری.
جمع بندی
شرکت های دانش بنیان به کشورها اجازه می دهند تا رقابت پذیری خود را در مقابل اقتصادهای در حال رشد که در آن ها هزینه نیروی انسانی و تولید کمتر است، حفظ کنند و نیز به سطح مطلوبی از اشتغال زایی دست یابند. بر اساس نگاه سیاست گذاران در کشور، در ایران محور اصلی فعالیت های بنگاه های دا نش بنیان بر پایه پژوهش و در زمینه دانش فنی روز و یا توسعه و کاربردی نمودن آن مطابق با روند پیشرفت فناوری می باشد. شرکت های دانش بنیان و شرکت های مستقر در پارک های علم و فناوری بر اساس قانون مالیات های مستقیم، از مالیات معاف هستند. که نقدهایی مانند عدم کنترل روی موارد مصرف معافیت مالیاتی از سوی شرکت ها صورت نمی گیرد؛ بر این موضوع وارد کرده اند. لذا این پژوهش در این راستا بسته سیاستی عدم نیاز سازمان امور مالیاتی به مداخله در ایعاد نسبتاً فنی ارزیابی محصولات شرکت های دانش بنیان را پیشنهاد می کند.
این مطالعه در اندیشکده سیاست صنعتی و فناوری های نوظهور دانشگاه امام صادق (ع) با همکاری مسعود شکری خیادانی، زینب فرجود چوکامی و محمدجعفر نظری در سال ۱۴۰۱ انجام شده است.
