طرح پیشنهادی حوزه سلامت ستاد اجرائی فرمان امام (ره)

انقلاب اسلامی در دهه چهارم عمر مبارک خود، در آغاز دوره ای جدید و عصری نو قرار گرفته است. گام دوم انقلاب اسلامی زمانی است که باید حاکمیت کشور، کارآمدی شاخص های هویت دینی اسلامی را به منصه ظهور گذاشته و با عبور از حاکمیت برآمده از سیاست های نوشته شده تئوریسین های غربی وارد حکمرانی نوین انقلاب اسلامی شود. در همین راستا مبتنی بر اسناد بالادستی ستاد اجرائی فرمان امام (ره)، این نهاد به عنوان بازوی انقلابی حاکمیت جمهوری اسلامی امروزه با گسترش نقش و جایگاه خود در تحولات جامعه در گام دوم انقلاب اسلامی، با نگاه تحولی به دنبال ایفای تکه پازلی دقیق تر در حکمرانی اسلامی است.

ضرورت و اهداف پژوهش

برخورداری از یک زندگی سالم و مولد و با کیفیت توام با طول عمر قابل قبول و عاری از بیماری و ناتوانی، حقی است همگانی که مسئولیت و تولیت آن بر عهده حکومت هاست. نظام سلامت مسئولیتی حیاتی و مداوم نسبت به افراد در کل دوره زندگی آن  ها دارد. این نظام با اعاده، حفظ و بهبود وضعیت سلامت افراد، خانواده ها و جوامع در جهت ارتقاء سطح و کیفیت زندگی آحاد جامعه ایفای نقش می کند. از همین رو ستاد اجرائی فرمان امام (ره) تقریبا از یک دهه گذشته در زمینه سلامت ورود جدی داشته و توانسته در عرصه های مختلفی اعم از تولید دارو، زیست فناوری ها، تجهیزات پزشکی و خصوصا پیش قراولی در عرصه تولید واکسن کرونا عملکرد نسبتا مناسبی را از خود به نمایش بگذارد.

مجموعه سلامت ستاد اجرائی فرمان امام (ره) در گام دوم انقلاب اسلامی، رویکرد اصلی خود را در الگوسازی و ورود در عرصه های مهم و تاثیرگذار سلامت کشور قرار داده است؛ عرصه هایی که در کشور معطل مانده یا هنوز فناوری پرداخت آن در کشور به وجود نیامده است. طرح حاضر؛ به دنبال این است تا برنامه تحولی خود را متناسب با تفکر انقلاب اسلامی، روندهای جهانی، نقشه سلامت کشور و نیازمندی های اصلی کشور در عرصه سلامت تعریف کرده و برنامه و سازمان متناسب با آن را طراحی و اجرایی سازد. از همین رو هدف پژوهش حاضر «طراحی برنامه تحولی سلامت ستاد اجرائی فرمان امام (ره)» است.

ارکان اصلی تعریف کننده نقش سلامت ستاد در سپهر سلامت کشور

بی تردید طراحی نوع مداخله و نقش آفرینی در موضوع بسیار مهم و اساسی جامعه یعنی سلامت، نیازمند تعریف دقیق ارکان و بخش هایی است که در حوزه سلامت تاثیرگذار هستند و بدون لحاظ کردن آن نمی توان جایگاه ساختار را در سپهر سلامت کشور تعریف کرد. مبتنی بر مطالعات انجام شده، ۸ حوزه اصلی باید مورد مطالعه و بررسی قرار بگیرند. این حوزه ها عبارتند از:

 بیانات امام خامنه ای (مدظله) در حوزه سلامت

تعریف انسان از دیدگاه اسلامی مبتنی بر بیانات مقام معظم رهبری نشان دهنده این موضوع است که انسان اولا باید خود رشد کند و ثانیا جامعه خود را نیز رشد دهد. فهم درست از سلامت نیز از همین مقوله است لذا از این منظر اگر انسان، محور باشد سلامت انسان نیز محور خواهد بود. لذا می توان گفت اصلی ترین مقوله در بیانات مقام معظم رهبری مقوله «رشد و پیشرفت انسان و جامعه» است که به عنوان بنیان فکری و نظری حوزه سلامت می توان در نظر گرفت.

اسناد و قوانین بالادستی سلامت کشور

یکی از بخش های اصلی بسیار مهم در ترسیم نقش آفرینی ستاد در سپهر سلامت کشور، «مرور و تحلیل قوانین و اسناد بالادستی سلامت» در کشور است مطالعه و تحلیل این اسناد از ۳ حیث «مسیر و جهت مطلوب برای پیشرفت»، «ظرفیت های قانونی برای نقش آفرینی در عرصه سلامت» و «شاخص های سلامت در جامعه» برای تهیه نقشه راه ستاد اجرایی در حوزه سلامت مورد توجه است.

نظام مسائل و چالش های اصلی سلامت کشور

بی تردید یکی مولفه های اساسی در سپهر سلامت کشور فهم چالش ها و مسائل اساسی نظام سلامت کشور است. تعریف دقیق از حوزه سلامت و مسائل مرتبط به آن باعث صرف منابع و زمان بهینه و حرکت در مسیر درست خواهد شد. از همین رو در پژوهش حاضر چالش های نظام سلامت کشور از دو منظر خبرگان این حوزه و مدل جامع نظام سلامت احصا شد. برخی از این چالش ها عبارتند از: «بحران در تعریف ماهیت انسان»، «بحران در جایگاه اجتماعی پزشکان»، «ضعف در برنامه ریزی نظام سلامت»، «عدم مدیریت تعارض منافع در سطح حکمرانی»، «ضعف در مسئولیت پذیری» و «دسترسی ضعیف به اطلاعات صحیح».

سلامت در نظریه پیشرفت اسلامی

در سال ۱۳۹۰ سندی تحت عنوان «نقشه تحول نظام سلامت جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت» منتشر شد که به ترتیب چشم انداز، ارزش ها اصول و سیاست های کلی نظام سلامت را ارائه می کرد. این سند از آن جهت که رویکردی کل گرا و نظام مند را در حیطه سلامت مورد تاکید قرار می دهد، ارزشمند و قابل توجه است؛ اما از جهات بسیاری مورد نقد و تحلیل صاحب نظران حوزه سیاست گذاری سلامت قرار گرفت. با توجه به تغییر در نیازها و افت و خیزهایی که نظام سلامت داشته، این نظام باید بر نقاط محکمی تکیه زند که بتواند نه تنها مولد و زاینده سیاست های کلان حوزه سلامت باشد، بلکه مانند پرچمی قابل نصب در هر نقطه از مناطق عملیاتی محیطی نیز باشد. این نقاط محکم «دکترین» نام دارد که پشتوانه سیاست های کلی و حد واسط میان برنامه ریزی و پارادایم های حکمی و فلسفی و جهان بینی است.

اسناد و کنوانسیون های بین المللی

یکی از اصلی ترین نهادهای تاثیرگذار در سپهر سلامت کشور سازمان جهانی بهداشت و اسناد صادره از آن است. مرور عناوین، الزامات و تعهداتی که این اسناد با خود به بار می آورند، نشان دهنده گستردگی دامنه تاثیرگذاری این نهاد بر ابعاد مختلف سلامت در جامعه است. برخی از این تاثیرات و الزامات منتج از آن، ممکن است سبب فشار از بیرون برای ساماندهی نظام سلامت و حل معضلات آن شوند؛ ولی برخی از آن ها درست به همین دلیل بیرونی بودن، ممکن است با درک کافی و واقع بینانه از شرایط فرهنگی و اجتماعی و به ویژه جهان بینی و مبانی فکری جامعه همراه نبوده و باعث بروز آسیب های عمیق تر، چه در حوزه سلامت محض و چه در حوزه های دیگر شوند.

آینده پژوهی حوزه سلامت

در رویکرد آینده نگر وضعیت آینده نظام سلامت، مبنای سیاست گذاری و تعیین استراتژی های سرمایه گذاری قرار می گیرد. هدف اصلی در این نگاه فراهم آوردن زیرساخت های لازم جهت حرکت به سوی تکنولوژی ها و راهکارهای نوین آینده ساز می باشد. فهم مهم ترین روندها و تحولات در حوزه سلامت در دنیا در تکمیل سپهر سلامت بسیار می تواند راه گشا باشد. از همین رو در پژوهش حاضر مهم ترین روندها و تحولات حوزه سلامت در دنیا از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۵۰ جمع آوری شدند که برخی از آن ها عبارتند از: سلامت الکترونیک، کبدهای مصنوعی، مزارع اعضای بدن انسان، میکروربات های سلامت، هوشمندسازی داروها و بازسازی DNA.

ترسیم وضعیت موجود سلامت ستاد اجرائی فرمان امام (ره)

اصلی ترین محور جهت دهنده به نقش آفرینی ستاد در حوزه سلامت کشور، وضعیت فعلی و روند موجود سلامت ستاد اجرایی است این بخش از چهار محور اصلی تشکیل شده است که عبارتند از «اسناد و برنامه های بالادستی ستاد اجرائی فرمان امام (ره)»، «وضعیت موجود و روند فعالیت های ستاد در حوزه سلامت»، «خواست و اراده مدیران و مسئولین تصمیم گیرها» و «چالش های اصلی ستاد اجرائی فرمان امام (ره) در حوزه سلامت».

مخاطب و مقیاس حوزه نفوذ

بی شک تعیین حوزه نفوذ و گستره عملکرد ستاد اجرائی در حوزه سلامت در تعریف ماموریت ها نقش اساسی را بازی می کند و اساسا قسمت اعظمی از راهبردها بر اساس مقیاس تعریف و طراحی می شوند.

سناریوهای پیش روی سلامت ستاد اجرائی فرمان امام (ره) و انتخاب سناریوی برتر

بر اساس تعریف ارکان جهت دهنده سناریوی نقش آفرینی ستاد در سپهر سلامت کشور و بررسی نظرات خبرگانی در خصوص نقش آفرینی ستاد در حوزه سلامت به طور کلی سه رویکرد اصلی قابل شناسایی و تعریف است. در ادامه به تشریح این سه سناریو پرداخته می شود:

۱. ادامه روند موجود و ارتقاء روابط میان شرکت ها: در این سناریو با بهره گیری از ظرفیت ها و منابع هر یک از شرکت ها می توان روابط بین شرکت ها را بهبود بخشید و بازدهی و بهره روی را بیشتر کرد؛

۲. تعریف منطقه ای حوزه سلامت و تکمیل پلتفرم ارائه خدمات به مناطق و گروه های کم برخوردار: سناریوی دوم به دنبال تمرکز ارائه خدمات سلامت در مناطق کم برخوردار است تا پلتفرم های ارائه خدمات سلامت به مناطق کم برخوردار تکمیل شده و شاخص های سلامت ارتقا یابند؛

۳. تحول گرایی و بازآرایی سلامت ستاد: سناریوی سوم با نگاه تحولی به دنبال ارتقاء وضع موجود و تعمیق برخی از ماموریت ها و ورود در عرصه های تحولی نظام سلامت در کشور است. این سناریو با توجه به نگاه تحولی ستاد، در گام دوم انقلاب اسلامی، مشخصا در سه سطح (منطقه ای، ملی و فراملی) به ایفای نقش می پردازد و مبتنی بر هر سطح راهبردهای محوری را دنبال می کند تا هر سه گانه راهبردهای کلان ستاد یعنی اعتماد آفرینی، قدرت آفرینی و آینده آفرینی را تحقق بخشد.

با توجه به معیارهایی همچون مخاطب و حوزه نفوذ، نوع و زمان مداخله، هدف و توان پاسخگویی به چالش های سلامت ستاد و با جمع بندی نظرات از مدیران و خبرگان این عرصه، سناریوی سوم مبنی بر تحول در شاکله و ماموریت ستاد در حوزه سلامت به عنوان سناریوی برتر انتخاب می شود.

جمع بندی

ستاد اجرائی فرمان امام (ره) تقریبا از یک دهه گذشته در زمینه سلامت ورود جدی داشته و توانسته در عرصه های مختلف عملکرد نسبتا مناسبی را از خود به نمایش بگذارد. پژوهش حاضر در نظر دارد تا برنامه تحولی خود را متناسب با تفکر انقلاب اسلامی، روندهای جهانی، نقشه سلامت کشور و نیازمندی های اصلی کشور در عرصه سلامت تعریف کرده و برنامه و سازمان متناسب با آن را طراحی و اجرایی سازد. از همین رو حوزه های اصلی مانند بیانات امام خامنه ای (مدظله) در حوزه سلامت و اسناد و قوانین بالادستی سلامت کشور در این زمینه مورد مطالعه قرار گرفتند. همچنین سناریوهای پیش روی سلامت ستاد اجرائی فرمان امام (ره) مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت سناریوی «تحول گرایی و بازآرایی سلامت ستاد » به عنوان سناریوی برتر انتخاب شد.

این مطالعه در اندیشکده سروا توسط روح الله میری شکراب و به سفارش ستاد نوآوری های اجتماعی (سنا) در سال ۱۴۰۰ انجام شده است.