طرح راهبردی ـ مردمی پیشرفت محله هرندی تهران

حاشیه نشینی و روند فزاینده آن در ایران یکی از اصلی ترین آسیب های اجتماعی کشور است که عامل گسترش سایر آسیب های اجتماعی می باشد. در این میان محله های شبه حاشیه از حساسیت بالایی برخوردار هستند. محلات شبه حاشیه برخلاف سکونتگاه های غیررسمی، جزء محدوده و بافت رسمی شهر بوده و دارای هویت و سابقه تاریخی هستند؛ اما طی دهه های اخیر از هویت، ساکنین و کارکردهای اصیل خود خالی گشته و به نوعی ریشه کن شده اند. لذا در شرایط فعلی از منظر بی هویتی و ازهم گسیختگی اجتماعی و تبدیل شدن به کانون آسیب های اجتماعی، مشابه سکونتگاه های غیررسمی هستند. با این تفاوت که این محله ها نوعاً در مناطق مرکزی کلان شهرها و در مجاورت مراکز حساس و حیاتی کشور واقع شده اند.

ضرورت و اهداف پژوهش

محله هرندی زادگاه بسیاری از مشاهیر از شیخ رجبعلی خیاط گرفته تا شهید طیب حاج رضایی می باشد. علیرغم سابقه پررنگ آن در انقلاب اسلامی و تقدیم شهدای بسیاری از قبیل شهید دستواره، شهید حقانی، شهید هرندی و… متأسفانه در حال حاضر به عنوان قطب آسیب های اجتماعی از قبیل اعتیاد، تولید و فروش مواد مخدر، کارتن خوابی و فحشا شناخته می شود. اهالی این محله را نیز عموماً خانواده ها و افراد مستضعف تشکیل می دهند. نیمی از معتادان متجاهر تهران در این محله حضور دارند و انواع بزه کاری ها از خریدوفروش کودک تا فحشا در سطح محله وجود دارد.

این محله به عنوان یکی از محله های در معرض محرومیت و آسیب های اجتماعی، موردتوجه گروه های مردمی و نهادهای عمومی بوده است و طرح های ویژه ای از سوی نهادهای اجتماعی و امنیتی برای مقابله با آسیب های اجتماعی، مبارزه با جرائم و بزه کاری و نیز محرومیت زدایی از محله هرندی تعریف شده است. ازاین رو ارائه یک الگوی منسجم و علمی برای جهت دهی به عزم نهادهای دولتی، عمومی و محلی در این حوزه ضرورت دارد.

مسئله شناسی و راهبردهای کلی

محله هرندی با مسائل و مشکلات کلان بسیاری روبه رو می باشد که برای نمونه به چند مورد از آن ها اشاره می کنیم.

• مافیای بزه و مواد مخدر: در این محله توزیع مواد و مسئله مواد مخدر به صورت سازمان یافته ای دنبال می شود، این مسئله باعث شده تا شهرت این محله به مافیای مواد مخدرش نیز باشد.
• کشش بزهکاری جرم در محله: در این محله کشش اقتصادی و مالی بزهکاری در نسبت با شغل های سالم بسیار بالاست، که باعث شده تا تکثیر بزه در این محله به راحتی اتفاق بیفتد.
• تکدی گری و فرهنگ آن: در بسیاری از موارد وجود برنامه جامع نیز نمی تواند از پس معضل تکدی گری در این محله بربیاید، چراکه در فرهنگ و فکر مردم آنجا رسوخ کرده است.

علاوه بر این موارد مواردی چون فراوانی معتادین متجاهر، کنش گری فعالانه و بزهکارانه غربتی ها، عدم وجود ادارات مرسوم در محله در قیاس با دیگر محلات، کثرت خانه های مجردی و بافت فرسوده معابر و منازل از مشکلات مهم این محله به شمار می روند.

این مسائل و معضلات علل گوناگونی دارند که از میان آن ها می توان به اغماض نسبت به مواد فروشی، بافت شهری فرسوده و به هم ریخته و رسوب خانواده های ناتوان اشاره کرد. همچنین به دلایلی مانند عدم دسترسی به اطلاعات جامع پیرامون بزهکاران متجاهر و تعدد و تکثر مداخله گران دولتی و غیردولتی اجرای راه حل مشکلات دشوار می باشد.

باوجود مشکلاتی که بر سر راه حل این مسائل وجود دارد اما راهبردهایی به صورت کلی برای حل آن ها وجود دارد موارد ذیل نمونه ای از این راهبردها می باشند:

• انهدام باندهای مواد فروشی: باندهای مواد مخدر از زمینه های جدی بروز بزه سازمان یافته و رسوب ناهنجاری در محله هستند، از راه حل های اساسی مبارزه با این باندها انهدام آن ها توسط گروه های مسئول می باشد.
• نهادسازی محلی با محوریت امام محله: ایجاد گروه های مرجع اجتماعی که بر پایه دینی بناشده باشند، در برابر گروه های مرجع اجتماعی بزه از موارد پیشنهادی در این طرح است که می تواند قدم مؤثری در بهبود محله داشته باشد

برنامه های موضوعی حل مشکلات

برای حل مشکلات محله هرندی برنامه های موضوعی در قالب های مختلف پیرامون هر بخش نیز ارائه شده است:

• بخش کالبدی: بدین معنا است که تا زمانی که برای نوسازی و ساماندهی بافت فرسوده و مصالح دار محله تدبیری اندیشیده نشود، تداوم سکونت اقشار سالم و فرهنگی به محله تقریباً امکان ناپذیر است.

به منظور ایجاد بستر سکونت اقشار سالم در محله، اصلاح بافت کالبدی با دو رویکرد ذیل موردتوجه قرارگرفته است:

الف) رویکرد نوسازی با مدل باز تخصیص زمین LR ))

• در حال حاضر رایج ترین رویکرد برای نوسازی واحدهای واقع در بافت فرسوده، نوسازی پلاک به پلاک به صورت داوطلبانه است؛ اما در محله هرندی تهران، به دلیل واقع شدن واحد نوسازی در قلب بافت فرسوده و دچار آسیب محله، واحدهای نوسازی شده بسیار پایین قیمت گذاری می شوند. چاره حل این مسئله، جایگزینی رویکرد نوسازی بافتی بجای نوسازی پلاکی است.

یک نهاد توسعه گر با آورده نقدی معادل ۳۰ میلیارد تومان می تواند نوسازی ۱۰۰۰ واحد مسکونی در بافت فرسوده محله هرندی را با مدل LR به صورت مرحله ای کلید بزند.

در صورت تحقق این هدف، ضمن ایجاد جاذبه لازم جهت سکونت اقشار متوسط و سالم در محله هرندی، چهره این محله به کلی دگرگون خواهد شد.

• رویکرد ساماندهی و بهسازی
• رویکرد سامان دهی و بهسازی در پهنه های مرکزی محله دارای اولویت است. سه مورد از پیشنهاد های ذیل در قالب حمایت، بسترسازی، یا مطالبه گری با جلب همکاری دولت و شهرداری عبارت اند از:
• رایزنی جهت استقرار ساختمان دو یا سه نهاد فرهنگی در سطح محله
• تأمین نیاز خانه های فاقد امکانات اولیه توسط خیرین در بستر سامانه خدمات اجتماعی محله
• پیگیری جهت تسریع در تدوین و اجرای طرح نوسازی مرکز محله
• بخش اشتغال: هدف کلان این بخش شکل دهی زیست بوم اشتغال محله است به نحوی که اولاً متناسب با مزیت های محله و راهبردهای منتخب برای پیشرفت محله باشد، دوماً اشتغال پایدار را برای اهالی تأمین نماید، سوماً مسیر ارتقای شغلی و ارتقای فرصت های شغلی را برای اهالی ترسیم نماید، چهارماً پیوست های فرهنگی و اجتماعی برای خانواده ها در بستر اشتغال سرپرست اجرایی شود پنجماً چسبندگی اهالی به محله پس از ارتقای وضع مادی و تقویت هویت محله ای را پشتیبانی نماید.
• ۳ مورد از راهکارها و اقدامات پیشنهادی:
• تأسیس بنگاه کاریابی و اتصال آن به کانون های فرهنگی و خیریه محله؛
• ایجاد شبکه مشاغل خانگی به کمک پلتفرم مقاطعه کاری تولید؛
• راه اندازی مدارس کارآفرینی و مهارت آموزی؛
• بخش خیریه و مشارکت های مردمی: چشم انداز این بخش عبارت است از تحت پوشش قرار دادن تعداد مشخصی خانواده باهدف رفع کامل عوامل و شکوفایی حداکثری استعداد آن ها در راستای توانمندسازی. شماری از راهبردهای حل این مسائل شامل بومی سازی و شبکه سازی خیریه ها و حل مشکلات به صورت خانه به خانه می باشد.
• سه مورد از راهکارها و پیشنهادها
• ایجاد بستر هم افزایی بین خیریه های تخصصی در قالب یک سامانه یا سیستم حواله ای
• برگزاری دوره های آموزشی برای خیریه های عضو شبکه
• پیاده سازی نظام خدمت در برابر خدمت میان مددجویان باهدف اجتناب از فرهنگ گداپروری، از طریق سامانه ارائه خدمات اجتماعی؛
• بخش آسیب های اجتماعی: چشم انداز این بخش عبارت است از تبدیل محله هرندی به هاب کشوری ترک اعتیاد. شماری از راهبردهای حل مسائل شامل ایجاد فضای هیجانی و روانی ترک اعتیاد در سطح محله و فعال سازی ظرفیت های مردمی در سطح کشور برای کمک به حل معضل آسیب های اجتماعی می باشد.
• سه مورد از راهکارها و پیشنهادها
• حمایت از راه اندازی ۲۰ حلقه افراد بهبودیافته در سطح مساجد و حسینیه های محله؛
• برگزاری جشن معتادین ترک کرده محله و الگوسازی از آنان از طریق کار رسانه ای
• برگزاری رویدادهای اجتماعی درزمینهٔ گردآوری، ارزیابی و معرفی روش های نوآورانه و مؤثر ترک اعتیاد
• بخش فرهنگی: چشم انداز این بخش عبارت است از مهندسی اجتماعی منطقه به گونه ای که هویت محله دارای یک بافت زنده و کنشگر و بر اساس سنن و عرف های صحیح بنا شود. از راهبردهای حل مسائل می توان به مناسک سازی در راستای ایجاد هویت محلی و انتقال دائم ارزش ها از نسلی به نسل دیگر و تقویت و بازآفرینی هویت تاریخی و انقلابی محله اشاره کرد.
• سه مورد از راهکارها و پیشنهادها
• شناسایی و متصل ساختن طلبه هم قومیتی با اهالی محله؛
• طرح مسجد معین و خواهرخواندگی؛
• ایجاد موزه محله؛

جمع بندی

محله هرندی به عنوان یکی از محله های در معرض محرومیت و آسیب های اجتماعی، موردتوجه گروه های مردمی و نهادهای عمومی بوده است. گروه های مستقر در محله هرندی تهران پس از چندین سال فعالیت مستمر، به ضرورت تدوین یک طرح راهبردی از دیدگاه کلان به منظور جهت دهی به فعالیت خود رسیدند.

در جهت تدوین این طرح اقداماتی مانند بررسی مسائل این محله، تشکیل کارگروه های موضوعی، تعیین چشم انداز و هدف کلان هر کارگروه، بررسی و تحلیل عارضه ها و مسائل، تعیین راهبردها و راهکارهای حل مسئله و درنهایت تعیین اقدامات و راهکارهای پیشنهادی انجام داده اند.

این مطالعه در اندیشکده پایا با همکاری مهدی روح اللهی و محمد مالکی در سال ۱۳۹۸ انجام شده است.