بررسی و تحلیل آمار اقتصادی گردشگری مبتنی بر رویکرد دانش بنیان

امروزه از گردشگری به عنوان یک پدیده اثرگذار در حوزه  های مختلف در کشورهای مهم دنیا یاد می شود. به این پدیده علاوه بر کارکردهای سیاسی، فرهنگی، اجتماعی در بسیاری از کشورهای توسعه  یافته دنیا به عنوان یک امر اقتصادی و سرشار از درآمدساز نگاه شده است. علاوه بر اهمیت اشتغال­ زایی و تولید ثروت در گردشگری، باید به جنبه­ی قدرت مسالمت­ آمیز انتقال فرهنگی کشورها به مناطق مختلف دنیا نیز اشاره کرد که بسیاری از دولت ها را برآن داشته که ظرفیت های لازم را برای جذب گردشگر از مناطق مختلف دنیا میسر کنند. گردشگری و پیامدهای فرهنگی- سیاسی آن به عنوان آینه­ تمام نمای فرهنگ و تمدن های کشورها، می تواند به گسترش و توسعه جنبه های مختلف یک فرهنگ و تمدن در نقاط دیگر اثر مستقیم و غیرمستقیم داشته باشد.

ضرورت و اهداف پژوهش

در نظام های سیاسی موجود در دنیا از گردشگری به  عنوان میراث فرهنگی، احیا و ارتقای جایگاه و منزلت اجتماعی – فرهنگی کشورها یاد شده است. بنابر گزارش های مجلات اقتصادی در سطح دنیا، صنعت توریسم ۱۰ درصد تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می دهد. بنابر بسیاری از آمارها و گزارش های ارائه  شده این صنعت عملکرد مناسب تری نسبت به دیگر عرصه های اقتصادی طی سالیان اخیر داشته است؛ بدین  صورت که در برابر نااطمینانی­ های ژئوپلتیک و نوسانات اقتصادی، مقاومت مستحکم و مفیدی داشته است؛ به طوری که توانسته است ارزش های ذاتی خود را در اقتصاد پویا و اشتغال زایی اقشار و طبقات مختلف حفظ کند.

به رغم اهمیت این موضوع و انجام انواع تحقیقات در حوزه گردشگری اما پژوهش جامعی در زمینه ادبیات اقتصادی آن و اندازه گیری اثرات اقتصادی آن معرفی نشده است. در ساختار نهادی و اسناد بالادستی به طور خاص در سند چشم انداز ۱۴۰۴ صحبت از تلاش جهت تحقق حداقل رتبه چهار گردشگری در منطقه و همچنین بسترسازی ورود ۲۰ میلیون گردشگر به کشور شده است. لذا در این پژوهش ضمن توجه به جنس خدماتی صنعت گردشگری، از جنبه دیگری یعنی جنبه فنی و اقتصادی توجه شده است.

اقتصاد گردشگری

در چند سال آینده صنعت گردشگری نقش اول را در توسعه اقتصادی بر عهده خواهد داشت. جایگاه حیاتی این صنعت در پول سازی و اشتغال  زایی باعث شده که بسیاری از محققان و تحلیل ­گران از آن به  عنوان صادرات نامرئی کشورها یاد کنند. اقتصاد گردشگری حوزه بسیار وسیعی را شامل می  شود؛ بنابراین می توان با شناسایی شاخص  های اندازه گیری در طرف های عرضه و تقاضا در این صنعت در جهت افزایش بهره وری از آن گام برداشت.

شاخص های طرف عرضه و تقاضا در صنعت گردشگری

به طور کلی شاخص های سمت عرضه اقتصاد گردشگری را در شش شاخه عمده قرار می  گیرند. شایان ذکر است که هرکدام از این شاخص  ها دربرگیرنده زیرشاخص هایی هستند. این شش شاخه شامل شاخص  های «برنامه  ریزی گردشگری»، «شاخص های خدمات حمل و نقل»، «شاخص  های خدمات اقامتی»، «شاخص های خدمات غذایی و سرگرمی»، «شاخص  های خرید محصولات» و «شاخص های کیفی» است. باید توجه داشت اگر استفاده از این خدمات نتواند رضایت گردشگران را جلب کند، این نارضایتی بر تقاضای گردشگردی در دوره های آتی خود را نشان خواهد داد. شاخص  های طرف تقاضا در صنعت گردشگری شامل «شاخص های تقاضای افراد»، «شاخص های مستقیم اقتصادی»، «شاخص های جغرافیایی»، «شاخص  های مقصد گردشگران» و «شاخص های سیاستی» است.

ضرورت تبیین نظام آمار در گردشگری

یکی از انتظارات اصلی از هر نظام آماری این است که مفاهیم آماری ارائه شده توسط آن با استانداردهای بین  المللی سازگاری باشد؛ به خصوص آنکه امروزه به ندرت اتفاق می  افتد که برنامه  ریزان یک کشور بدون در نظر گرفتن عرف بین  المللی ضوابطی معین کنند. همچنین ارائه خدمات آماری نمی  تواند بدون رعایت مقتضیات زمانی صورت گیرد.

همچنین نظام آماری باید از چنان کارایی و قابلیتی برخوردار شود که بتواند اطلاعات مورد نیاز را برای متخصصان و افراد خواهان آن اطلاعات فراهم آورد. لذا شناسایی و جمع آوری آمار گردشگری از اهمیت فوق العاده ای برخوردار بوده؛ چراکه باید آمار گردشگری را به گونه ای استخراج کرد که با کم ترین هزینه، بیش ترین سطح از فعالیت های صنعت گردشگری را به دست آورد. بر اساس مطالعات صورت گرفته بر دسته بندی فعالیت  های گردشگری و با توجه به گستردگی فعالیت آن، استفاده از حساب اقماری گردشگری امری ضروری به حساب می آید؛ زیرا استخراج جداول حساب  های اقماری گردشگری نسبت به سایر روش  هایی که آمار گردشگری را استخراج می  کنند، این مزیت را داراست که بیش ترین سطح از خدمات گردشگری را اندازه  گیری می کند و از تمرکز بیش تری برخوردار است.

نوآوری در صنعت گردشگری

برای ارائه دسته  بندی جامع از نوآوری های حوزه گردشگری باید مدل های کسب و کار گردشگری را بررسی کرد. به این ترتیب می  توان در هر مرحله از سفر نو آوری های آن مرحله را شناسایی کرد. این نوآوری  ها شامل موارد ذیل می شود:

• نوآوری در محصول مانند ظهور خدمات آژانس های مسافرتی آنلاین در مقابل آژانس  های سنتی؛
• نوآوری در فرآیند مانند پیدایش سیستم رزرواسیون مشتری و سیستم توزیع جهانی؛
• نوآوری در بازاریابی با ایجاد کسب و کارهای محتوا محور؛
• نوآوری سازمانی با ایجاد بسترهای نرم افزاری.

راهکارهای مطرح شده برای ایجاد و توسعه اقتصاد گردشگری در ایران

پس از بیان اهمیت صنعت گردشگری در انتقال فرهنگ و تمدن، استمرار دستاوردهای فرهنگی جامعه و تبعات سیاسی و از همه مهم  تر ماهیت اقتصادی و نقش مهم آن در توسعه و پیشرفت کشور، این پژوهش راهکارهایی به متولیان مربوطه ارائه کرده است. مهم  ترین آن ها عبارت  اند از:

• تلاش دستگاه های و نهادهای سیاستگذار و تصمیم  گیری برای تهیه اطلاعات آماری و اولویت  بندی  های مهم با هدف برنامه  ریزی و مدیریت مطلوب چالش  ها و مشکلات در حوزه گردشگری؛
• حذف فعالیت های خودسرانه و موازی ­کاری در نهادها و دستگاه  های مختلف در حوزه جمع  آوری اطلاعات و داده  های آماری بی  دقت، نامعتبر و هزینه بر در حوزه صنعت گردشگری؛
• هماهنگی و انسجام منجر به هدف مطلوب میان فعالیت های آماری و نظام برنامه  ریزی گردشگری کشور؛
• ارتباطات شفاف، تعامل و تقسیم کار درست و مناسب میان نهادها و سازمان های متولی در عرصه گردشگری چون سازمان حج و زیارت، میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و…؛
• درک نهادها و تصمیم ­گیران کلان به روند تحولات جهان و اهمیت صنعت گردشگری در حوزه های مختلف فرهنگی، سیاسی، اقتصادی کشور.

جمع بندی

گردشگری به عنوان یکی از منابع مهم اقتصادی در بسیاری از کشورهای جهان مورد توجه قرارا دارد. برای شناسایی نظام آماری اقتصادی این حوزه، بایستی صنعت گردشگری به صورت دقیق بررسی شود. در این پژوهش با برای تبیین نظام آماری این حوزه با بررسی گردشگری از جنبه اقتصادی آن، شاخص های سمت عرضه و تقاضا شناسایی شده است. در خلال این بررسی نوآوری های موجود در بخش گردشگری نیز مشخص شد. در نهایت برای بهره بردن بیشتر از این نوآوری  ها با توجه به نظام آماری احصا شده، راهکارهایی ارائه شده است. مهمترین مسئله ایجاد درک در نهادها و تصمیم­ گیران کلان به روند تحولات جهان و اهمیت صنعت گردشگری در حوزه  های مختلف فرهنگی، سیاسی، اقتصادی کشور است که می تواند زمینه ساز شکوفایی در این صنعت را فراهم آورد.

این مطالعه در پژوهشکده مطالعات فناوری با همکاری روح اله ابوجعفری، مصطفی محبی مجد و مجتبی نصراللهی نسب در سال ۱۳۹۸ انجام شدهاست.