طرح نظام تنظیم گری درجه بندی سنی و ارزیابی محتوایی فیلم و سریال در فضای مجازی

درجه بندی سنی و ارزیابی محتوایی فیلم و سریال در سازمان صداوسیما تابع قواعد خاص این سازمان است. در مورد سینما و شبکه نمایش خانگی، این امر توسط سازمان سینمایی انجام می شود. سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی (ساترا) این وظیفه را در مورد صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی به عهده دارد. تاکنون ساترا برخی از فرایندهای درجه بندی سنی و ارزیابی محتوایی را به صورت آزمایشی آغاز کرده است. رویکرد ساترا در این حوزه، برون سپاری به کارگزاران محتوایی است. این امر نیازمند طراحی نظام تنظیم گری کارگزاری ها توسط ساترا است. این نظام مشتمل بر شش جز اصلی است که عبارتند از: «شاخص های درجه بندی سنّی و ارزیابی محتوایی»، «فرآیندهای درجه بندی سنی و ارزیابی محتوایی»، «ساختار حقوقی»، «مدل تجاری»، «زیرساخت فناوری اطلاعات» و «اقدامات ترویجی و تکمیلی».

کلیدواژه: ساترا، درجه بندی سنی، vod، فضای مجازی، ارزیابی محتوایی

ضرورت و اهداف پژوهش

توسعه روزافزون صنعت فیلم و سریال و تاثیرات عمیق فرهنگی آن بر جامعه، سبب شده که تنظیم گری ابعاد مختلف این صنعت مورد توجه قرار گیرد. یکی از این ابعاد، درجه بندی سنّی و ارزیابی محتوایی محتوای نمایشی است. اطلاع رسانی، طبقه بندی آثار و توصیه های آگاهی بخش در این زمینه از مهمترین وظایف «صنعت صوت و تصویر فراگیر» و «نظام تنظیم گری» در راستای حفظ منافع عمومی است. «سیستم درجه بندی سنّی تصاویر متحرک» برای پاسخ به همین نیاز ایجاد شده است. این سیستم در بسیاری از کشورهای دنیا وجود دارد. صوت و تصویر فراگیر در ایران شامل سه بخش «صدا و سیما»، «سینما و شبکه نمایش خانگی» و «صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی» است. در حال حاضر، درجه بندی سنی در حوزه سینما و شبکه نمایش خانگی توسط شورای درجه بندی سنّی فیلم (ذیل سازمان سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) انجام می شود. درجه بندی سنّی در صدا و سیما نیز تابع مقررات خاص آن سازمان است. اما درجه بندی سنّی در بخش سوم، در حیطه تنظیم گری سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی (ساترا) است. با توجه به فقدان ساختار و سازوکارهای مناسب جهت انجام این مأموریت در ساترا، طرح حاضر درصدد است که ساختار و سازوکاری برای درجه بندی سنّی و ارزیابی محتوایی ایجاد نماید.

مطالعه تطبیقی

در گام نخست تجربیات کشورهای مختلف در این زمینه مورد بررسی قرار می گیرد. در این راستا، کشورهای آمریکا، کانادا، آفریقای جنوبی، ژاپن، استرالیا، آلمان، ترکیه، مالزی، پرتغال و انگلیس از حیث مؤلفه های ۱۳ گانه بررسی می شوند. این مؤلفه ها شامل موارد زیر است:

• نوع سازمان (دولتی، خصوصی)،
• نوع کنش (درجه بندی، سانسور یا ممنوعیت)،
• پشتوانه قانونی تصمیمات سازمان،
• ویژگی های سازمانی،
• فرایند رتبه بندی،
• اصول کلی حاکم بر رتبه بندی،
• معیارها و مؤلفه های رتبه بندی،
• خروجی فرایند رتبه بندی،
• ساختار هیأت استیناف،
• فرایند استیناف،
• جرائم نقض رتبه بندی،
• مدل تجاری و تعرفه ها،
• حجم فعالیت.

یافته های مطالعات تطبیقی، نشان دهنده ضرورت وجود یک و تنها یک نهاد قدرتمند درجه بندی سنّی و ارزیابی محتوایی در هر کشور است. با این حال، ساترا با توجه به شرایط موجود کشور، تشکیل بازاری متشکل از شرکت های ارائه دهنده خدمت «درجه بندی سنی» و «ارزیابی محتوا» را به عنوان راه حل انتخاب نمود. بر این اساس، VODها موظفند از خدمات یکی از آنها، به انتخاب خود، استفاده کنند. در ادبیات ساترا این شرکت ها «کارگزار» نام دارند. ساترا از بین شرکت هایی که متقاضی ارائه خدمت درجه بندی سنی و ارزیابی محتوایی هستند، شرکت های توانمند را انتخاب نموده و مجوز فعالیت آنها را صادر می نماید. با توجه به راه حل انتخابی، مسؤلیت اصلی ساترا، تنظیم گری فضای رقابتی شرکت های کارگزاری با هدف حفظ مصالح عمومی است. به منظور شناسایی چالش های اصلی این راه حل، جلسات کارشناسی برگزار شد. این چالش ها عبارتند از: حفظ کیفیت فرآیندها، نحوه نظارت بر عملکرد کارگزاری ها، سردرگمی مخاطبان به علت تعدد کارگزاری ها، استفاده از ظرفیت تمام ذی نفعان و ذی ربطان (خصوصاً مردم و سازمان های مردم نهاد).

اجزا طرح سیاستی پیشنهادی: نظام تنظیم گری درجه بندی سنّی و ارزیابی محتوایی

اجزاء طرح پیشنهادی به قرار ذیل است:

شاخص های درجه بندی محتوایی، زیرشاخص ها و نشان های گرافیکی توصیف محتوا: نسخه ای اولیه از این موارد در ساترا در حال تدوین است.

فرآیندهای درجه بندی محتوایی: در این بخش باید کلیه فرایندهای درجه بندی محتوایی و فرایند استیناف تدوین گردد. تعداد افراد هر تیم کارشناسی، مشخصات و تخصص های لازم برای این کار و همچنین فرایند درجه بندی و استیناف باید به تفکیک و به صورت دقیق تعیین گردد.

ساختار حقوقی: ساختار حقوقی، شامل سیستم نظارت بر عملکرد کارگزاری ها و VOD ها، نظام تنبیه و تشویق و نحوه صدور و اجرای احکام باید تدوین، ابلاغ و پیگیری شود.

مدل تجاری: شیوه تأمین هزینه شرکت های کارگزاری باید مشخص شود. از بین دو روش تعرفه ای و نرخ شناور، پس از بررسی تجربیات موجود و مذاکره با ساترا، روش تعرفه ای انتخاب شد. در این روش باید نرخ تمامی خدماتی که شرکت های کارگزاری به VOD ها ارائه می دهند، تعیین و ابلاغ گردد.

زیر ساخت IT: بستر تعامل ساترا و کارگزاری ها، نظارت ساترا و همچنین نظارت و گزارشات مردمی باید طراحی گردد. در مورد زیر ساخت IT ، دو رویکرد را می توان پیگیری کرد: در رویکرد اول، هر یک از کارگزاری ها، سامانه برخط مختص به خود را طراحی نمایند، VOD ها درخواست های خود را در سامانه کارگزاری انتخابی خود، به همراه نسخه نهایی فیلم یا سریالی که قرار است به مخاطبان ارائه دهند، بارگزاری می نمایند و کارگزاری نیز درخواست را پاسخ می دهد. در این رویکرد کلیه تعاملاتVOD  و کارگزاری بر روی سامانه کارگزاری صورت می گیرد و ساترا می تواند به تمامی مراحل کار، نظارت نماید. بر اساس رویکرد دوم، ساترا موظف است زیرساخت برخطی که تمامی فرایندهای اجرایی و خدماتی مورد نظر برای متقاضیان بر روی آن بستر صورت می گیرد، را فراهم نماید. در این سامانه در بخش نظارت های مردمی، هموطنان می توانند پیشنهادات، انتقادات و تخلفاتی را که مشاهده می نمایند، به ساترا ابلاغ نمایند. بنابراین نظارت ساترا بر تمامی ارکان این تعامل، ساده تر و شفافیت عملکرد بیشتر خواهد شد.

اقدامات ترویجی و تکمیلی: در این سرفصل از طرح سیاستی، آموزش و فرهنگ سازی علائم و رتبه ها، تسهیل گری در تشکیل سازمان های مردم نهاد و طراحی و ایجاد سامانه گزارش های مردمی برنامه ریزی می شود. لازم به ذکر است که با طراحی و اجرای سامانه جامع درجه بندی سنی و ارزیابی محتوایی ساترا (رویکرد دوم زیرساخت IT)، بخش عمده ای از فعالیت های ترویجی و تکمیلی سامان می یابد.

اجرای طرح سیاستی

با توجه به اینکه ساترا برخی از فرایندهای درجه بندی سنی و ارزیابی محتوایی را به صورت آزمایشی آغاز نموده است، لازم است تدوین و اجرای آزمایشی آیین نامه ها بر اساس اولویت بندی انجام پذیرد. در این راستا، آیین نامه های مربوط به «کارگزاری صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی» با دو اولویت ارائه شد. در اولویت اول، آیین نامه های «تشکیل کارگزاری» و «ساختار داخلی و فرآیندهای کارگزاری» باید تدوین و اجرا شوند. پس از آن، آیین نامه های «درجه بندی سنی و توصیف محتوایی»، «آیین نامه مربوط به زیرساخت IT»، «شیوه نامه نرخ گذاری و تعرفه خدمات کارگزاری»، «صدور پروانه انتشار محتوا» و «نظارت و رسیدگی به تخلفات» در دست تدوین و اجرا قرار می گیرند.

لازم است نکات متنوعی در تدوین این آیین نامه ها لحاظ شود. به عنوان مثال، صلاحیت های تخصصی لازم برای کارکنان و مدیران متقاضی باید با دقت شرح شوند. همچنین خدماتی که کارگزاری ارائه می دهد باید در چارچوب فرایندهای مندرج در آیین نامه باشد. هر کارگزار به منظور ارائه خدمات مورد انتظار، لازم است که از ساختار داخلی شامل «کمیته محتوایی» و «هیأت عالی» برخوردار باشد و حداقل یک «ارزیاب ارشد» داشته باشد. «کمیته محتوایی» متشکل از ۳ عضو است. عالی ترین واحد تصمیم گیری در مورد فرآیندهای مرتبط با ارائه خدمات در هر کارگزاری «هیأت عالی» است که ۵ عضو را شامل می شود. کلیه تصمیم های «کمیته محتوایی» تنها با امضاء و تأیید «ارزیاب ارشد» معتبر است. فرآیندهای کارگزاری شامل «درجه بندی سنی و ارزیابی محتوایی» و «صدور پروانه انتشار محتوا» در مورد فیلم و سریال خارجی توسط «کمیته محتوایی» انجام می شوند. «صدور پروانه انتشار محتوا» در مورد محتوای حرفه ای داخلی و فرآیند «استیناف» که بیانگر اعتراض مشتری است، توسط «هیأت عالی» صورت می گیرد. در صورت رفع نشدن اعتراض مشتری، تصمیم گیری به ساترا ارجاع داده می شود.

جمع بندی

با توجه به نیاز به درجه بندی سنّی و ارزیابی محتوایی صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی، ساترا اقدام به اجرای آزمایشی طرح خود کرده است. بر اساس این طرح، کارگزارانی از طرف ساترا انتخاب می شوند و مشتریان به آنان مراجعه می کنند. بر اساس مطالعه تطبیقی انجام شده در این پژوهش، نظام تنظیم گری درجه بندی سنّی و ارزیابی محتوایی تدوین و ارائه شد. اجزای این طرح شامل شاخص ها و زیرشاخص های درجه بندی سنّی و ارزیابی محتوایی، فرآیندهای درجه بندی سنی و ارزیابی محتوایی، ساختار حقوقی، مدل تجاری، زیرساخت IT و تعدادی اقدامات ترویجی و تکمیلی است. درنهایت، ضمن اولویت بندی آیین نامه ها، چهارچوب اصلی آنها ارائه شد و برخی از آنها نیز به صورت تفصیلی تدوین گردید.

این مطالعه در اندیشکده مسیر و توسط علیرضا قربانی در سال ۱۳۹۹ انجام شده است.