برنامه حمایت از همکاری شرکت های دانش بنیان و شرکت های بزرگ
طراحی و ارائه ابزارهای سیاستی و اجرای پايلوت برنامه حمایت از شرکت های دانش بنیان و شرکت های بزرگ
تغییرات گسترده فضای کسب و کار در طی دهه های اخیر باعث شده است که شرکت ها برای ادامه حیات و حفظ جایگاه خود در فضای کسب و کار به خلق نوآوری روی بیاورند. در این میان، دو دسته شرکت های بزرگ و شرکت های کوچک دانش بنیان منابع و ویژگی های متفاوتی دارند، لذا شدت تمایل به همکاری بین آن ها زیاد است. فرایند همکاری فناورانه بین شرکت های بزرگ و شرکت های دانش بنیان کوچک، کاملا پیچیده و تخصصی بوده و عوامل متعددی بر موفقیت این فرایند تاثیرگذار هستند. بنابراین عدم توجه و بررسی دقیق عوامل مؤثر بر این فرایند، ممکن است احتمال شکل گیری این دسته از همکاری ها یا شانس موفقیت آن ها را کاهش دهد.
ضرورت و اهمیت موضوع
شرکت های دانش بنیان در بسیاری از کشورهای پیشرفته صنعتی به عنوان موتور محرکه نوآوری شناخته شده اند و سهم قابل توجهی از اشتغال به ویژه برای فارغ التحصیلان دانشگاهی را به خود اختصاص داده اند. این شرکت ها از چابکی لازم برای مواجهه با تغییرات سریع فناورانه برخوردار هستند و از این رو پتانسیل بالایی برای ایجاد یک اقتصاد نوآور دارند. در سال های اخیر با درک این ظرفیت، در کشور ما نیز توجه زیادی به ایجاد بستر مناسب برای شکل گیری و رشد این شرکت ها شده است. این توجه را می توان در تصویب قوانینی نظیر «قانون حمایت از شرکت ها و موسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری ها و اختراعات» مشاهده نمود. یکی از مهمترین راهکارهای شکل گیری یک اقتصاد دانش بنیان پایدار، درگیر شدن شرکت های متوسط و بزرگ صنعتی و تجاری اعم از خصوصی و دولتی به عنوان بدنه اصلی اقتصاد کشور در این عرصه است. بنابراین ضروریست با بررسی فضای همکاری موجود در کشور بین شرکت های کوچک دانش بنیان و شرکت های بزرگ، به طراحی و پیشنهاد برنامه ها و ابزارهای سیاستی مناسب برای توسعه همکاری های فناورانه بین دو گروه از شرکت های مذکور پرداخت.
بررسی برنامه های کشورهای دیگر در راستای حمایت از همکاری شرکت های بزرگ و کوچک
بررسی تجارب کشورهای منتخب می تواند در زمینه همکاری بین شرکت های بزرگ و کوچک به تدوین سیاست ها و برنامه های مناسب در کشور کمک کننده باشد. بنابراین تجربه ۸ کشور منتخب در زمینه برنامه ها و قوانین دولت برای حمایت از همکاری بین شرکت های بزرگ و کوچک مورد بررسی قرار گرفت. در ادامه، جمع بندی کلی این مطالعات ارائه می شود.
آمریکا
- اختصاص بخشی از بودجه پژوهشی سازمان ها و شرکت های بزرگ دولتی به ارائه راهکارهای فناورانه توسط شرکت های کوچک و متوسط.
- ایجاد زیرساخت اطلاعاتی برای دریافت نیازهای شرکت های بزرگ و سازمان های دولتی.
- اعطای گرنت برای توسعه همکاری بین سازمان های بزرگ دولت با بخش خصوصی.
آلمان
- اعطای گرنت به فعالیت های تحقیق و توسعه مشترک بین شرکت های کوچک و متوسط و نهادهای پژوهشی و همچنین شرکت های بزرگ.
- ارائه خدمات مشاوره ای در زمینه بازاریابی و تجاری سازی و همچنین حفاظت از دارایی فکری به شرکت های کوچک و متوسط.
کره جنوبی
- اختصاص بخشی از بودجه پژوهشی سازمان ها و شرکت های دولتی به برون سپاری مسائل به شرکت های کوچک و متوسط.
- فرهنگ سازی در زمینه همکاری فناورانه بین شرکت های بزرگ و شرکت های کوچک و متوسط.
- پایش و نظارت مداوم فضای همکاری فناورانه در راستای سیاست گذاری مناسب در این حوزه.
چین
- اعطای مجوز برای فعالیت موسسه هایی که نقش واسطه گری در زمینه تبادل فناوری را بازی می کنند.
- حمایت از ایجاد نهادهای حرفه ای در زمینه ارزش گذاری فناوری.
تجارب داخلی همکاری بین شرکت های بزرگ و کوچک
به منظور درک بهتر فضای همکاری فناورانه بین شرکت های بزرگ و شرکت های دانش بنیان کوچک به مستندسازی تجارب داخلی در زمینه همکاری شرکت های مذکور، پرداخته شده است. بر این اساس، برخی از ویژگی های بازیگران حاضر در فرایند شناسایی شدند که تاثیرات مثبت و منفی بر موفقیت فرایند همکاری فناورانه داشتند. در ادامه به طور خلاصه به برخی از مهمترین ویژگی ها اشاره شده است.
شرکت کوچک نوآور: ویژگی مثبت: داشتن تجربه همکاری و تعامل با شرکت های بزرگ، تعهد و پشتکار بالای شرکت کوچک برای توسعه فناوری؛ ویژگی منفی: تمرکز صرف بر فعالیت های پژوهشی و در نظر نگرفتن نیاز بازار، عدم توجه به نقش شرکت بزرگ در توسعه فناوری.
شرکت بزرگ: ویژگی مثبت: حمایت بالای مدیریت و بدنه کارشناسی از همکاری با شرکت های کوچک، دسترسی به نمونه خارجی محصول و اطلاعات فنی آن، داشتن مشکل واقعی و مهم که رفع آن نیازمند دسترسی به فناوری است؛ ویژگی منفی: مخالفت برخی از مدیران و بدنه کارشناسی نسبت به همکاری با یک شرکت کوچک داخلی (مقاومت درون شرکتی)، بی ثباتی مدیریت، بوروکراسی بالا و فرآیند کند تصمیم گیری در شرکت های بزرگ.
نهاد تسهیلگر و حامی: ویژگی مثبت: اعطای وام و گرنت برای توسعه و اثبات فناوری، ایجاد اعتماد بین طرفین و کمک به رفع تعارضات بین طرفین همکاری.
ابزارهای سیاستی پیشنهادی برای حمایت از همکاری شرکت های دانش بنیان و شرکت های بزرگ
بر اساس یافته های حاصل از بررسی تجارب خارجی و همچنین درک بهتر فضای همکاری کشور به واسطه بررسی تجارب داخلی، مجموعه ابزارهای سیاستی به منظور حمایت از همکاری شرکت های دانش بنیان کوچک و شرکت های بزرگ در ایران تدوین شدند. شایان ذکر است که ابزارهای پیشنهادی با توجه به چالش های همکاری در داخل کشور طراحی گردید. با توجه به هدف هر ابزار، مجموع ابزارها در ۵ دسته شامل ابزارهای مربوط به شرکت های کوچک نوآور، شرکت های بزرگ، نهاد تسهیلگر، زیرساخت های همکاری و همچنین بهبود فضای همکاری تقسیم بندی شدند. سپس علاوه بر تعیین هدف هر ابزار، نهاد متولی پیشنهادی برای پیاده سازی آن ابزار معرفی گردید. ابزارهای پیشنهادی برای هر دسته به شرح زیر است:
شرکت کوچک نوآور
- معافیت مالیاتی،
- تشویق به ثبت و حفاظت از دارایی فکری،
- حمایت از راه اندازی مراکز مشاوره انتخاب مدل مناسب همکاری فناورانه،
- یارانه و گرنت برای توانمندسازی،
- تخصیص بخشی از هزینه‌های R&D سازمان های دولتی.
شرکت بزرگ
- معافیت مالیاتی،
- ارایه مجوز راه اندازی مرکز رشد و شتاب دهنده،
- وام کم بهره برای خرید شرکت کوچک یا فناوری داخلی،
- اعطای گرنت برای جذب نیروی انسانی متخصص،
- پسادکترای صنعتی،
- طرح سرباز صنعت،
- پذیرش هزینه های برون سپاری R&D به عنوان مالیات،
- تامین بخشی از هزینه های توسعه محصول در صورت همکاری،
- اعطای اعتبار فناوری برای سرمایه گذاری در شرکت های دانش بنیان.
زیرساخت های همکاری
- تقویت قوانین حمایت از مالکیت فکری،
- راه اندازی نهادهای ناظر بر همکاری های فناورانه،
- تقویت شرکت های ارائه دهنده خدمات تجاری سازی،
- حمایت از ایجاد شرکت های توسعه دهنده مقیاس پیاده سازی فناوری،
- تهیه آمار سالانه از وضعیت همکاری ها فناورانه،
- راه اندازی دفاتر ثبت انتقال فناوری های داخلی،
- راه اندازی سامانه جمع آوری تقاضاهای فناورانه صنعتی،
- راه اندازی نهادهای فعال در حوزه ارزش گذاری فناوری،
- تهیه راهنمای نحوه تسهیم منافع همکاری،
- حمایت از راه اندازی سایت های مدیریت تبادل.
نهاد تسهیلگر
- تامین بخشی از هزینه های همکاری،
- ضمانت فناوری،
- تامین بخشی از هزینه های اثبات فناوری،
- مشارکت در ایجاد شرکت های سرمایه گذاری ریسک پذیر،
- یارانه مشاوره ها و خدمات حقوقی.
بهبود فضای همکاری
- ارائه مشوق برای شرکت های خارجی برای برون سپاری،
- الزام شرکت های داخلی به حفظ واحد R&D در همکاری با شرکت های خارجی،
- جایزه نوآوری باز،
- افزایش نرخ مالیات بر ارزش افزوده محصولات وارداتی.
جمع بندی
این پژوهش با هدف طراحی ابزارهایی به منظور ارتقا سطح همکاری های فناورانه بین شرکت های بزرگ صنعتی و شرکت های دانش بنیان کوچک در ایران انجام شده است. در مجموع با توجه به بررسی تجارب خارجی و همچنین تحلیل فضای همکاری کشور با استفاده از بررسی تجارب داخلی همکاری، ۴۱ ابزار سیاستی در قالب ۵ گروه برای کمک به ارتقا همکاری پیشنهاد شدند.
این مطالعه در پژوهشکده مطالعات فناوری و توسط رضا اسدی‌فرد و آرمان خالدی و به سفارش معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در سال ۱۳۹۵ انجام شده است.
