بررسی بحران کرونا بر اقتصاد و ارائه راهکارهای حاکمیتی

شیوع بیماری کرونا از شهری در چین و ایجاد یک بحران سلامت در مقیاس جهانی، خیلی بیش از آن چیزی که در ابتدای امر به نظر می آمد بر معادلات جهانی اثر گذاشت. درگیری همه جانبه کل کشور ها با این بیماری، خسارت های زیادی بر اقتصاد جهانی وارد کرد. اقتصاد ایران نیز از بحران کرونا مصون نمانده است به طوریکه هر روزه خسارت های جانی و مالی بسیاری را بر جای می گذارد. کرونا صادرات کشور را با مشکل جدی روبه رو کرده است و به دلیل محدودیت های کرونایی، صنایع خدماتی و گردشگری نیز با بحران مواجه شده اند. با شناخت دقیق این بحران می توان هزینه های آن را کاهش داد و حتی در برخی از حوزه ها، آن را فرصت تبدیل کرد.

ضرورت و اهداف پژوهش

شیوع کرونا چهره دهه سوم قرن بیست و یک را به طور کلی عوض کرده است. این بیماری خسارت های روز افزونی را به سلامت انسان ها و اقتصاد جهانی وارد کرده است. به طوری که آمارها از خسارت چند صد میلیارد دلاری به اقتصاد جهانی و آمار کشتار چند صدهزار نفری مبتلایان در کشور های مختلف حکایت دارد. کشور ایران نیز از تبعات این بیماری مصون نبوده است و کرونا تهدید ها و فرصت هایی را برای ایران خلق کرده است. بنابراین همه این موارد ضرورت بررسی چالش های این بیماری را دو چندان می کند. در این پژوهش به شناسایی چالش ها و فرصت های بیماری کرونا برای اقتصاد و حاکمیت کشور پرداخته شده است.

تهدید های ناشی از کرونا برای اقتصاد ایران

تهدید های ناشی از کرونا در چند حوزه نمود پیدا کرده است. بیماری کرونا علاوه بر ایجاد مشکلات جسمی برای انسان ها، بحران های روحی و روانی نیز پدید آورده است. مشکلات روحی و روانی بیماری کرونا ناشی از اضطراب، احساس ناامنی و اطلاعات غلط و غیر کارشناسی است که به کمک شبکه های اجتماعی در جامعه منتشر می شود. بررسی رسانه های دولت های متخاصم نشان می دهد که این رسانه ها در شرایط کرونا از هراس عمومی ناشی از بیماری کرونا در جهت اهداف خود استفاده می کنند. آن ها به مردم القا می کنند که حکومت جمهوری اسلامی ایران در قبال حل این بحران ناکارآمد است یا حتی به گسترش بحران دامن می زند. این اتفاق باعث افزایش بی اعتمادی عمومی نسبت به حاکمیت خواهد شد.

همچنین رسانه های معاند سعی می کنند که نشان دهند، کشور ایران یکی از کانون های اصلی شیوع بیماری است. این اتفاق باعث هراس کشور های وارد کننده کالای ایرانی می شود و به این ترتیب تولید کنندگان ایرانی بازارهای سنتی خود را از دست می دهند. این اتفاق برای کشور های همسایه بسیار جدی تر است. مخصوصا زمانی که ایران با قرار گرفتن در لیست سیاه FATF به همسایگان خود از نظر اقصادی نیاز بیشتری دارد، کرونا باعث می شود که این کشور ها محدودیت های بیشتری بر روی کالا های ایرانی اعمال کنند.

یکی دیگر از این تهدید ها آسیب جدی به بخش خدمات و گردشگری است. نیمی از شاغلان در ایران در بخش های خدماتی نظیر رستوران ها، سینماها، تورهای مسافرتی و … فعال هستند. شیوع بیماری کرونا باعث کاهش سفر های غیر ضروری دورن شهری، سفر های داخلی و سفر توریست های خارجی به کشور شده است که همه این موارد به صنعت گردشگری ایران و مراکز فرهنگی و تفریحی خسارت زیادی زده است. کشور های مختلف برای مبارزه با کرونا دست به تعیین محدودیت های قرنطینه ای زده اند که باعث کاهش میزان بنزین مصرفی در آن کشور ها شده است. همین طور با کاهش میزان تولید در کشور های مختلف، نیاز به مواد اولیه نیز کاهش پیدا کرده است. حتی کرونا باعث شده است تا تقاضای چین به عنوان بزرگ ترین مصرف کننده نفت کاهش پیدا می کند. آژانس بین المللی انرژی نیز پیش بینی کرده است که تقاضای نفت در دهه اخیر باز هم کاهش پیدا کند. پیش بینی های سیتی بانک نیز حاکی از این است که قیمت نفت در سه ماهه اول سال ۲۰۲۰ از ۶۹ دلار به ۵۴ دلار کاهش پیدا کند و این قیمت در ادامه به ۴۰ دلار نیز برسد.

با افت شدید سایر بازارها، سرمایه گذاران به بازار سکه و ارز اقبال بیشتری نشان می دهند، اقبالی که در نهایت به افزایش نرخ ارز و سکه می انجامد. از آن جایی که سکه و ارز تاثیری مستقیم بر روی قیمت مسکن و اجاره بها دارد، پیش بینی می شود که قیمت مسکن در پایان سال تا یک میلیون تومان به ازای هر مترمربع افزایش یابد، البته بسیاری بر این باور هستند که این افزایش قیمت تا پایان سال، بیشتر از این مقدار خواهد بود.

فرصت های کرونا برای اقتصاد کشور

تهدید ها و مشکلات عدیده بیماری کرونا بر هیچ کس پوشیده نیست. اما در کنار تمامی این تهدیدات کرونا فرصت هایی را نیز برای اقتصاد به همراه داشته است. در ادامه به برخی از این فرصت های به وجود آمده اشاره می شود.

کاهش نقدینگی آخر سال و فشار تورمی ناشی از آن:

هر سال به دلیل افزایش نقدینگی ناشی از سنوات و عیدی پایان سال کارگران و کارمندان و همین طور خریدهای نوروزی، قیمت کالا ها افزایش پیدا می کرد. با شیوع کرونا هرچند شاهد نتایج ناخوشایندی چون کم رونقی تولید هستیم اما اثر تورمی ناشی از سال نو کاهش پیدا کرده است. البته در این جا باید اشاره کرد که اقشار میانی جامعه که مغازه دار و بنک دار هستند، همچنین افرادی که به دست فروشی روی آورده اند، بیش ترین آسیب را از شرایط کرونایی خواهند دید.

توجه به ظرفیت های داخلی تولید محصولات بهداشتی و پزشکی:

کرونا با تمام تهدیداتی که برای حوزه سلامت و اقتصاد کشور داشته است، باعث شکوفایی و خودکفایی در تولید داروهای درمانی شده است. به طوری که در همان چند ماه اول شیوع کرونا پژوهشگران ما، کیت های تشخیص کرونا را ساختند.

تقویت رویکرد درونزایی در اقتصاد ملی:

شیوع کرونا به دو دلیل توانسته است، رویکرد درونزایی را تقویت کند. دلیل نخست این است که بیماری کرونا از طریق کشور چین وارد ایران شد. کشوری که هر چند رابطه با آن کم ضرتر از رابطه با کشورهای استکباری و غرب است اما به دلیل واردات بی رویه باعث تضعیف تولید ما شده است. دومین دلیل نیز این است که اوج دشمنی جبهه استکبار آشکار می شود. مردم در این شرایط بحرانی می بینند که جبهه استکبار با بی رحمی حوزه بهداشت و درمان کشور را تحریم کرده است و از این کشورها و همین طور رویکرد برونزا منزجر می شوند. هر چند که برای استفاده از این فرصت، تلاش های رسانه ای نیاز است.

فرصت ایجاد همبستگی اجتماعی:

در این شرایطی که مشکلات متعددی چون تحریم و کرونا کشور را فرا گرفته است، می توان در مبارزه با مشکل مشترک، در جامعه همبستگی اجتماعی ایجاد کرد تا دیگر شاهد سوداگری ها و خودخواهی های طیف های مختلف جامعه نباشیم.

کاهش هزینه های غیر ضروری دولت:

اکثر تشکیلات دولتی برای جلوگیری از کسری بودجه بیشتر همایش های خود را در آخر سال برنامه ریزی می کنند. اما از آن جایی که به دلیل شرایط کرونایی بسیاری از برنامه ها لغو شده است، در هزینه های دولت صرفه جویی می شود.

کاهش مصرف سوخت:

به دلیل محدودیت های کرونایی و کاهش رفت و آمد های شهری مصرف بنزین در کشور کاهش محسوسی پیدا کرده است. بر آورد می شود که با شیوع کرونا مصرف بنزین در کشور، ۱۰ درصد کاهش پیدا کرده است. از آن جایی که با افزایش قیمت بنزین هم ۱۰ درصد کاهش مصرف بنزین داشته ایم. در کل مصرف بنزین در دوران کرونا ۲۰ درصد کاهش پیدا کرده است.

جمع بندی

شیوع کرونا بخش های مختلف جامعه را تحت الشعاع خود قرار داده است. در این پژوهش سعی شده است تا هزینه ها و فرصت های بحران کرونا در حوزه اقتصاد بررسی شود. در قسمت نخست این پژوهش به هزینه ها و چالش های کرونا پرداخته شده است که به طور اختصار می توان به مواردی چون کاهش صادرات نفتی و غیرنفتی، آسیب جدی به بخش خدمات و گردشگری و افزایش قمیت مسکن و اجاره ها اشاره کرد. اما همان طور که در ادامه پژوهش آورده می شود، بحران کرونا فرصت هایی را نیز پدید آورده است که می توان از آن استفاده کرد. از این فرصت ها نیز می توان به مواردی چون کاهش هزینه های غیرضروری دولت، کاهش مصرف سوخت، فرصت ایجاد همبستگی اجتماعی و تقویت رویکرد درونزایی ملی اشاره کرد.

این مطالعه در اندیشگاه گفتمان با همکاری امیرعلی ناقدی، روح اله سبزی و سینا وحدت واسعی در سال ۱۳۹۹ انجام شده  است.