ارائه بندهای پیشنهادی برنامه هفتم توسعه در بخش نظامی

موضوعات دفاعی-نظامی در برنامه های ۵ ساله توسعه از اهمیت ویژه ای برخوردار است. با بررسی این برنامه ها میبینیم که در بخش های نظامی رویکردی دفاعی مد نظر است. با تغییر در مناسبات جهانی و دستور صریح دین به تجهیز به جدیدترین ابزار نظامی، باید رویکرد دفاعی به رویکرد اعمال قدرت تغییر یابد. این رویکرد جدید دارای مبنایی قوی است و به جمهوری اسلامی کمک می کند در منطقه و جهان نقشی فعال و تاثیر گذار داشته باشد.

ضرورت و اهداف پژوهش

برنامه های توسعه، به عنوان یکی ازاسناد بالادستی کشور به شمار می روند. با ابلاغ بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی از سوی رهبر انقلاب، لازم است تا به این بیانیه به عنوان سند بالادستی نسبت به برنامه هفتم توسعه نظر شود. در اولین بند از بندهای این بیانیه، به دستاوردهای دفاعی امنیتی به عنوان دست آوردهای چهل سال اول انقلاب اشاره شده است.

با توجه به آیه شریفه ۶۰ سوره مبارکه انفال (وَ أعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ … ) و از آنجا که رویکردهای نظامی ایران صرفً دفاعی بوده است، لازم است تا در برنامه هفتم توسعه -اولین برنامه در دوران گام دوم انقلاب اسلامی- ادبیات و محورهای توسعه دفاعی-نظامی جمهوری اسلامی ایران از ماهیت دفاعی و انفعال خارج شده و رویکردهای مبتنی بر اعمال قدرت در دستور کار قرار گیرد.

بررسی سیاست های کلی برنامه های توسعه پیشین

پیشینه نوشتن برنامه های توسعه ۵ ساله به پس از جنگ تحمیلی و پس از درک لزوم برنامه ریزی برای بازسازی ویرانی های جنگ و داشتن برنامه هدفمند برای توسعه و آبادانی همه جانبه کشور، بر می گردد. در این سال ها تاکنون ۶ برنامه توسعه تهیه و اجرایی شده و در حال حاضر در اواخر دوره اجرایی برنامه ششم که تا سال ۱۴۰۰ به پایان می رسد و دوره تهیه و تدوین برنامه ۷ ام قرار داریم.

از مهمترین عواملی که موجب شده در اولین بند برنامه اول توسعه(۱۳۶۸-۱۳۷۲) به مساله بازسازی توان دفاعی پرداخته شود، می توان به لزوم بازسازی توان نظامی که تنها یک سال از پایان جنگ تحمیلی گذشته و در طی ۸ سال جنگ تحلیل رفته و شعله ور باقی ماندن آتش جنگ در خاورمیانه به نحوی که کشور هنوز تهدید یک جنگ دیگر را حس می کند اشاره کرد. در برنامه دوم توسعه(۱۳۷۴-۱۳۷۸) نیز کماکان بازسازی توان دفاعی، تاکید بر افزایش کمی نیروی انسانی، در اختیار گرفتن پتانسیل صنعتی کشور جهت ایجاد زیرساخت های نظامی مورد توجه قرار داشت. همچنین در این برنامه برای اولین بار به مواردی همچون پدافند غیرعامل، و بهره گیری از ظرفیت موجود برای حضور در بازار بین المللی تسلیحات پرداخته شده است. در برنامه سوم توسعه(۱۳۷۹-۱۳۸۳) گسترش توان رزمی در سطح کشور، ادامه در دستور کار داشتن توسعه کمی نیروی انسانی مورد توجه بوده است. علاوه بر این برای اولین بار به مواردی که می توان آنها را ذیل عنوان اقتصاد نظامی دسته بندی کرد پرداخته شده است. همچنین برای اولین بار صنایع و تجهیزات پیشرفته و توسعه کیفی توان رزمی مورد توجه واقع شده است که هدایت توان داخلی به سمت آن و خرید خارجی جهت تامین نیازها در دستور کار قرار گرفته است. در برنامه چهارم توسعه(۱۳۸۴-۱۳۸۸) ارتقای سطح کیفی نیروها و تاکید بر ایجاد شبکه های منسجم فرماندهی و نظارتی از نقاط بارز این برنامه در حوزه مسائل نظامی می باشد.همچنین برای نخستین بار امکان ورود بخش خصوصی در حوزه خدمات حفاظتی و امنیتی در این برنامه دیده شده است. منسجم کردن ساختار های داخلی نظامی و ارتقای معیشت نیروی انسانی از بخش های دیگر و مهم این برنامه بوده ست. در برنامه پنجم توسعه(۱۳۹۰-۱۳۹۴) برای نخستین بار بُعد فرامرزی و بین المللی توان نظامی مورد توجه قرار می گیرد. حضور گسترده نظامی کشورهای فرامنطقه ای در غرب آسیا و نیز نا امنی و گسترش بی سابقه تروریسم در منطقه را می توان مهمترین علت این رویکرد دانست. در این برنامه تهدید نظامی قدرت های فرامنطقه ای به خوبی درک شده و حتی در مسائل روابط خارجی نقش توان نظامی پررنگ دیده شده است. حضور و حمایت موثر از ملت های مستضعف منطقه در برابر قدرت های خارجی، تقویت ساختار بازدارندگی نظامی و در عین حال حفظ آمادگی در برابر نفوذ کروهگ های تروریستی از بند های مهم دیگراین برنامه بوده است. در برنامه ششم توسعه(۱۳۹۶-۱۴۰۰) با توجه به سطح تهدید پیشرو و مسائل و شرایط موجود در دوران تدوین و اجرای برنامه، تاکید ویژه ای بر توسعه کیفی و ارتقای فناورانه توان نظامی و ایجاد بازدارندگی فناوری محور شده است. این برنامه را می توان از این جهت مهم دانست که نشانه هایی از درک پایان عصر امنیت کمیت محور به ویژه در نگاه به نیروی انسانی در آن دیده می شود هرچند در مقام اجرا آنچنان که باید مورد توجه واقع نشد. چند بُعدی دیدن مساله قدرت نظامی، توجه ویژه به مسائل سایبری و قدرت نرم از نقاط بارز دیگر این برنامه است.

پیش زمینه های تدوین بندهای دفاعی برنامه هفتم

« قدرت افکنی» اصطلاحی است که در علوم نظامی و سیاسی برای اشاره به ظرفیت یک کشور برای استقرار و حفظ نیرو در خارج از قلمرو خود به کار می رود. جمهوری اسلامی ایران نیز بایستی به نوبه خود با توجه به تحولات سیاسی، امنیتی، اقتصادی و نظامی شکل گرفته در منطقه و در راستای حرکت در مسیر گام دوم انقلاب اسلامی به این سمت حرکت نماید. یکی از آثار استراتژی قدرت افکنی ایجاد موازنه قدرت در منطقه است. همچنین با توجه به قدرت ایران در بخش نامتقارن و لزوم حفظ این قابلیت، لازم است تا نوع جدیدی از قدرت افکنی متناسب با نظام دفاعی ما به وجود آید که مبتنی بر قابلیت های ترکیبی باشد. اهمیت این امر از آن روست که ملت های مظلوم و مستضعفی که کمک به آنها یکی از اهداف دفاعی ماست، غالبا فاقد انسجام تشکیلاتی و توانایی متقارن دفاعی می باشند. بنابراین لازم است تا در یک رویکرد ترکیبی امکان مدیریت و فرماندهی این نیروها و ترکیب آنها با دیگر مولفه های قدرت افکنی نظام اسلامی فراهم گردد. برای بکارگیری استراتژی  قدرت افکنی علاوه بر توسعه نسل جدیدی از پلتفرم ها، لازم است تغییراتی در سامانه ها و تجهیزات موجود صورت گیرد تا به میزان چشمگیری عملکرد رزمی واحدهای عملیاتی فعلی را بهبود بخشد.

بندهای پیشنهادی دفاعی-نظامی برنامه هفتم توسعه

پس از بررسی  و تحلیل آثار و پیامدهای استراتژی قدرت افکنی، بندهایی برای برنامه هفتم توسعه پیشنهاد می شود:

• حفظ و ارتقای توان دفاعی نظام اسلامی.
• ایجاد زیر ساخت و برداشتن موانع جهت جهش تولید در صنایع نظامی و مشارکت حداکثری مردمی وشرکت های خصوصی دانش بنیان .
• تهیه و ابلاغ دستورالعمل های پاسخگویی در برابر تلفات احتمالی در تمام رده های عملیات و ستاد.
• تجاری سازی فن آوری های نظامی.
• ایجاد گردش نسلی و جوان گرایی در تمامی رده های عملیات و ستاد همراه با آموزش های متناسب و انتقال تجربیات از نیروهای پیشین.
• ایجاد زیر ساخت و رفع موانع حفاظتی جهت بهره برداری فرهنگی از ظرفیت های نیروهای مسلح
• افزایش توان قدرت افکنی نظام جمهوری اسلامی که در راستای اهداف نظام اسلامی، مبتنی بر اصول جنگ ترکیبی هوشمند و با حداکثر بهره گیری از فن آوری های جدید باشد.

در این راستا لازم است تا توان نیروهای مسلح (نیروی دریایی، هوایی، زمینی، موشکی، پهبادی و پدافند هوایی) در بُعد متقارن به لحاظ کمی و کیفی افزایش یابد.

جمع بندی

طبق اصل قرآنی «وَ أعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ» نیروهای نظامی جمهوری اسلامی باید هر لحظه در پی یافتن جدیدترین و به روزترین تجهیزات نظامی و به روز کردن تجهیزات موجود باشند. بنابراین در برنامه هفتم توسعه باید به این اصل توجه شود و برنامه ها و استراتژی های نیروهای نظامی از رویکرد دفاعی به رویکرد اعمال قدرت تغییر یابد. در این پژوهش و در راستای ضرورت بیان شده، پس از بررسی برنامه های توسعه قبلی و تحلیل ابعاد مختلف رویکرد پیشنهادی جدید، بندهای پیشنهادی در بخش نظامی مبتنی بر رویکرد اعمال قدرت ارائه شده است.

این مطالعه در موسسه مطالعات و تحلیل های نظامی مُمتن و توسط محمدرضا شریفی در سال ۱۳۹۹ انجام شده است.