بررسی مدل های نوآورانه کسب و کار در سطح جهانی
بررسی مدل های نوآورانه کسب و کار در سطح جهانی و چالش ها و ملاحظات پیاده سازی آن ها در ایران
شرکت های استارتاپی واقعیتی مهم در دنیای امروز هستند که چهره ی زندگی ما را در قرن حاضر تغییر داده اند. کشورها درگیر مسابقه ای نفس گیر برای دستیابی به جایگاهی شایسته در دنیای جدید هستند و شکاف بین کشورهایی که همگام با تغییرات سریع فناوری و نوآوری حرکت می کنند با آن هایی که از این قافله عقب مانده اند، هر روز بیشتر و عمیق تر می شود. اگر موارد فوق را به عنوان واقعیت های عصر حاضر بپذیریم و به شکست یک شَبِه یِ غول های صدساله صنعت و تجارت و ظهور ناگهانی استارتاپ های چند میلیارد دلاری مبتنی بر نوآوری توجه کنیم، ناخودآگاه سوال هایی در ذهن مان پدیدار می شود. مثلا این استارتاپ های موفق بین المللی چه ویژگی های منحصربه فردی دارند؟ یا نقش محیط یا زیست بومی که این استارتاپ ها در آن ایجاد شده، رشد کرده و بالنده شده اند، در موفقیت این نوع از کسب وکارها چیست؟ پاسخ این سؤالات هم برای استارتاپ های داخلی که سودای میلیاردی شدن دارند و هم برای سیاست گذاران که به دنبال ایجاد زیست بوم های موفق استارتاپی در کشور هستند، راهبردی است.
ضروت و اهمیت موضوع
در چند سال اخیر برخی از کسب وکارهای نوآورانه در ایران شکل گرفته و رشد خوبی داشته اند. اما با وجود شکل گیری و رشد تعدادی نمونه موفق، زیست بوم استارتاپی در ایران که موفقیت آن باعث ایجاد اشتغال و اثرات مثبت اقتصادی و از همه مهم تر ایجاد انگیزه و امید در جوانان می شود، هنوز در مراحل اولیه ظهور خود قرار داشته و چالش های زیادی در برابر پیشرفت آن وجود دارد. عدم پاسخ مناسب به این چالش ها، باعث تضعیف زیست بوم استارتاپی و ایجاد ناامیدی در بازیگران این عرصه که اغلب آنها را جوانان تحصیلکرده تشکیل می دهند، خواهد شد. با توجه با این موارد، پژوهش حاضر با هدف آشنایی با مدل های نوآورانه کسب وکار در سطح جهانی و زیست بوم های استارتاپی موفق، همچنین تحلیل وضعیت زیست بوم کسب وکارهای نوآورانه در ایران و چالش های آن و در نهایت پیشنهاد راهکارهایی برای بهبود وضعیت زیست بوم کسب وکارهای نوآورانه به انجام رسید.
روش و مراحل انجام پژوهش
این پژوهش یک پژوهش توصیفی تحلیلی بوده و با استفاده از مرور ادبیات و مصاحبه با خبرگان، داده های مورد نظر جمع آوری شده است . در فاز اول پژوهش، با مطالعه زیست بوم های استارتاپی پیشرو در جهان نظیر دره سیلیکون، کیپ تاون و تل آویو، همچنین تحلیل مقدماتی ۴۴ استارتاپ موفق جهانی و در مرحله بعد تحلیل عمیق ۱۴ مورد از آنها، شناخت جامعی از عناصر و بازیگران مهم زیست بوم های استارتاپی، نقش آنها و نحوه تعامل آنها با هم به دست آمد. به علاوه درس آموخته های مهمی از عوامل موفقیت و شکست استارتاپ ها استخراج شد. در فاز دوم، با مرور اطلاعات موجود و مصاحبه عمیق با ۲۷ نفر از خبرگان و بازیگران شاخص فضای کسب وکارهای نوآورانه در ایران، رصد دقیقی از شرایط حاکم بر این فضا و مشکلات موجود، در شش بعد نقش دولت، تامین مالی، فرهنگ، نهاد های پشتیبان، دانشگاه ها و شرکت های بزرگ (برگرفته از دسته بندی آیزنبرگ)، در زیست بوم کسب وکارهای نوآورانه در ایران انجام گرفت. در نهایت با توجه به اطلاعات گردآوری شده، راهکارهایی به منظور بهبود شرایط زیست بوم کسب وکارهای نوآورانه در کشور پیشنهاد گردید.
درس آموخته های مطالعه ۱۴ استارتاپ موفق جهانی
با مطالعه تحلیلی فرآیند شکل گیری، رشد و بلوغ ۱۴ استارتاپ موفق جهانی (نظیر ایربی ان بی، اطلسین، تسلا، پرکتو، زنفیتس)، همچنین مطالعه مقالات و اسناد مرتبط، می توان درس آموخته هایی را شناسایی کرد. البته باید به یاد داشت که به کارگیری تجربیات و استفاده از دانش این استارتاپ های موفق، نیازمند در نظر گرفتن شرایط محیطی و زیرساخت های کشور و اقتضائات زمینه ای خواهد بود. سه مورد از این درس آموخته ها به شرح زیر می باشند:
- شناسایی دقیق نیاز بازار و پیش بینی استقبال بازار برای خدمات و محصولات استارتاپ ها، عامل تعیین کننده در موفقیت آن هاست.
- وجود تیمی از افراد با تخصص های متنوع یکی از ویژگی های استارتاپ های موفق است.
- استارتاپ های موفق عمدتا براساس سرمایه شخصی فعالیت خود را شروع کرده اند.
چالش های زیست بوم کسب وکارهای نوآورانه در ایران
در این مطالعه، ۶۳ چالش زیست بوم کسب وکارهای نوآورانه در ایران شناسایی شده است که به برخی از این چالش ها اشاره می شود:
بعد دولت
- وابسته بودن بخش عمده اقتصاد به دولت
- دید کوتاه مدت مدیران دولتی
- عدم تناسب زیرساخت ها با نیاز زیست بوم
- تعدد متولیان کسب وکارهای نوآورانه
بعد تامین مالی
- فقدان مشوق های موثر برای نقش آفرینی سرمایه گذاران
- عدم دسترسی کافی به پول هوشمند
- جذابیت سرمایه گذاری در دارایی های مشهود
بعد فرهنگ
- عدم ترویج تجربیات موفقیت و شکست
- روحیه فردگرایی و تمامیت خواهی به جای کارتیمی
- ریسک گریزی فعالان زیست بوم
بعد نهاد های پشتیبان
- کم دانشی و بی تجربگی مربیان (منتورها)
- رویکرد غیرتخصصی در ایجاد و مدیریت شتابدهنده ها
- عدم شفافیت اطلاعات در مورد نهادهای تخصصی و حمایت های آن ها
بعد دانشگاه ها
- کمبود نیروی انسانی ماهر و توانمند
- عدم توجه به آموزش های مرتبط با کارآفرینی
- عدم تناسب آموزش متناسب با نیازهای صنعت
بعد شرکت های بزرگ
- عدم بلوغ نوآوری شرکت های بزرگ
- نبود نهاد واسط بین شرکت های بزرگ و استارتاپ ها
- نبود پایگاه داده در زمینه تعیین نیازها و توانمندی های شرکت های بزرگ و استارتاپ ها
راهکارهایی برای رفع چالش های زیست بوم کسب وکارهای نوآورانه در ایران
با توجه به مرور ادبیات، همچنین مصاحبه با خبرگان و بازیگران زیست بوم کسب وکارهای نوآورانه در ایران، ۵۶ راهکار برای رفع یا کاهش اثرات چالش های موجود در زیست بوم پیشنهاد شده است که به برخی از آن ها اشاره می شود.
بعد دولت
- بهبود شرایط کسب وکار
- تعدیل نگاه امنیتی به حوزه کسب و کارهای نوآورانه
- اول نظارت سپس قانون گذاری
بعد تامین مالی
- حمایت از حضور استارت آپ ها دربازار سرمایه
- فراهم کردن زمینه حضور صندوق های بازنشستگی
- اعطای مشوق به سرمایه گذاران
بعد فرهنگ
- ارتقاء فرهنگ کار تیمی
- افزایش فعالیت رسانه ای در حوزه کسب وکارهای نوآورانه
- ترویج داستان های موفقیت و شکست
بعد نهاد های پشتیبان
- حمایت از شکل گیری شتاب دهنده های تخصصی
- توجه به نیاز بازار در برگزاری رویدادها
- حمایت از پلتفرم های ارائه دهنده اطلاعات و بهبود شفافیت
بعد دانشگاه ها
- ارایه آموزش های متناسب با فضای کسب وکار
- ارتقاء ارتباط دانشگاه با صنعت
- ترویج و توسعه فرهنگ کارآفرینی
بعد شرکت های بزرگ
- اعطای مشوق های مالی به شرکت های بزرگ برای سرمایه گذاری بر روی استارت آپ ها
- پایش همکاری های در زیست بوم
- مشارکت شرکت های بزرگ در برنامه های استارت آپی
جمع بندی
شرکت های استارتاپی واقعیتی مهم در دنیای امروز هستند. شکل گیری و رشد این نوع شرکت ها، در گرو توجه جدی به عوامل داخلی موفقیت و شکست آن ها همچنین بهبود وضعیت زیست بوم استارتاپی است. این پژوهش با هدف آشنایی بیشتر با زیست بوم های شاخص استارتاپی در سطح جهان و تحلیل نحوه تعامل کسب وکارهای نوآورانه با زیست بوم، همچنین شناسایی چالش های زیست بوم کسب وکارهای نوآورانه در کشور و در نهایت با توجه به اطلاعات جمع آوری شده، ارائه راهکارهایی برای کمک به افزایش تعداد استارتاپ های موفق انجام شده است. در این تحقیق با انجام مطالعات کتابخانه ای و مصاحبه با خبرگان حوزه استارتاپی، ۶۳ چالش زیست بوم کسب وکارهای نوآورانه در کشور شناسایی و ۵۶ راهکار ارتقای این زیست بوم پیشنهاد شده است.
درباره پژوهش
این مطالعه در پژوهشکده مطالعات فناوری ریاست جمهوری با همکاری علی عبدالهی نسب، رضا اسدی فرد و آرمان خالدی و به سفارش معاونت فناوری اطلاعات و ارتباطات مرکز همکاری های تحول و پیشرفت ریاست جمهوری در سال های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ انجام شده است.
بخشی از خروجی این پژوهش نیز در قالب یک کتاب تحت عنوان “دولت دوست دار استارتاپ”، یک کتاب الکترونیک با عنوان “درس هایی از استارتاپ های موفق جهانی برای استارتاپ های ایرانی” و پنج کتابچه الکترونیک نهایی شده و به زودی انتشار خواهد یافت.
