رسانه ‌های محور لیبرال، اسلام‌ گرا و مقاومت و راهبردهای بهبود وضعیت رسانه ‌ای محور مقاومت

سه محور اصلی جهان اسلام در منطقه، شامل «محور لیبرال امارات-عربستان»، «محور حامی اسلام‌ گرایان قطر-ترکیه» و «محور مقاومت ایران» است. بر اساس رسانه ‌های تحت حمایت این سه محور، می ‌توان نتیجه گرفت که فعالیت ‌های محور اسلام‌ گرا و محور مقاومت در یک راستا هستند. از طرفی، محور لیبرال با این دو محور به صورت علنی در تضاد بوده و با اسلام سیاسی مخالف است. بر این اساس، اهداف رسانه‌ های بین ‌المللی جمهوری اسلامی باید «ایجاد ارتباط مثبت با رسانه‌ های محور اسلام‌گرا در جهت رساندن پیام خود به جهان اسلام از طریق تریبون آن ‌ها» و «بهبود و اصلاح رسانه ‌های موجود به جای تاسیس رسانه ‌های جدید» باشد.

ضرورت و اهداف پژوهش

انقلاب اسلامی ایران صرفا یک حرکت و انقلاب محدود به ایران نبود، بلکه در افق آرمان‌ های خود، اتصال به انقلاب جهانی مهدی موعود و زمینه‌ سازی ظهور حضرت و ایجاد تمدن توحیدی و جهانی اسلام را نشانه گرفته است. بررسی حوادث منطقه و تغییر و تحولات جریان‌ های اجتماعی نشان می‌ دهد که جهان اسلام در حال شکل ‌دادن یک سه ضلعی قدرت و ثروت در درون خود است. به طوری که حوادث منطقه و پیشبینی آینده منطقه را می ‌توان با شناخت این سه محور و کنش ‌ها و واکنش ‌های آنها نسبت به یکدیگر و نسبت به بازیگران خارجی، به درستی درک کرد. این سه محور عبارتند از «محور لیبرال امارات-عربستان»، «محور حامی اسلام ‌گرایان قطر-ترکیه» و «محور مقاومت ایران». در این گزارش، ضمن بررسی رسانه ‌های تحت حمایت این سه محور، راهکارهایی برای ارتقا محور مقاومت ایران ارائه می ‌شود.

خلاصه ‌ای از وضعیت رسانه ‌های محور لیبرال، اسلام ‌گرا و مقاومت

رابطه محور لیبرال با محور اسلام ‌گرا و نیز محور مقاومت بر اساس تخاصم بنا شده است. در حالی که محور اسلام‌ گرا رابطه خود با محور لیبرال را بر پایه، و رابطه با محور مقاومت را بر پایه رقابت تعریف کرده است. بنابراین درگیری بین الجزیره و العربیه صرفا رقابت برای بدست آوردن سود بیشتر در ازای مخاطب بیشتر نیست؛ بلکه درگیری بین رهبران قطر و ترکیه از یک طرف و سعودی و امارات از طرف دیگر است. محور لیبرال سعودی-امارات به دنبال مبارزه با هر نوع اسلام سیاسی است و علاوه بر گسترش غرب ‌گرایی، نوعی اسلام خنثی و بی‌ خاصیت را ترویج می ‌کند. در مقابل محور ترکی-قطری به گسترش اسلام با قرائت اخوانی ‌اش مشغول است. همچنین این محور به محل تجمع مخالفین سعودی و امارات و نیز منتقدین محور مقاومت تبدیل شده است. ضعف جدی محور اسلام‌ گرا در حوزه ‌های فرهنگی و در مقابل، تلاش جدی و همه‌ جانبه محور لیبرال در تخریب فرهنگ توده ‌های مسلمان، آینده تیره و تاری را برای محور اسلام ‌گرا (و همچنین محور مقاومت) ترسیم کرده است.

راهبردهای پیشنهادی

با توجه به اهداف سیاسی و فرهنگی نظام جمهوری اسلامی ایران و با توجه به سیاست ‌ها و راهبردهای رسانه ‌ای محور لیبرال و محور اسلام‌ گرا، دو هدف کلی باید مدنظر رسانه ‌های بین ‌المللی جمهوری اسلامی قرار بگیرد: اول، ایجاد ارتباط مثبت با رسانه ‌های محور اسلام ‌گرا در جهت رساندن پیام خود به جهان اسلام از طریق تریبون آن ‌ها؛ دوم، بهبود و اصلاح رسانه ‌های موجود به جای تاسیس رسانه ‌های جدید.
در ادامه، راهبردهای پیشنهادی در سه بخش ساختاری، اجرایی و محتوایی ارائه می‌گردد:

راهبردهای ساختاری

الف) غیرحکومتی شدن رسانه ‌ها: منظور از استقلال از حکومت، استقلالی نسبی است؛ نه اینکه این رسانه ‌ها کاملا از حیطه سیاست ‌گذاری نظام خارج شوند. در واقع، نظام باید سیاست‌ های کلان را به آن ‌ها ابلاغ کند و دست این رسانه‌ ها را در چگونگی پیگیری این سیاست ‌ها و نیز به‌کارگیری راهکارهای حرفه ‌ای باز بگذارد.
ب) استفاده از قالب ‌های تکمیل ‌کننده: با نفوذ شبکه‌ های اجتماعی از میزان نفوذ رسانه ‌های متعارف به میزان قابل ملاحظه ‌ای کاسته شده است. کاهش نفوذ رسانه ‌های متعارف، لزوم استفاده از قالب‌ های تکمیل ‌کننده (عمدتا در شبکه‌های اجتماعی) را دوچندان می ‌کند.
ج) چابک ‌سازی ساختاری: یکی از دلایل موفقیت شبکه ‌هایی مانند الجزیره چابکی ساختاری آن است که سبب خبررسانی سریع و به ‌هنگام شده است. بالعکس، ساختار بروکراتیک عظیم صداوسیما سبب شده تا در خبررسانی سریع آن وقفه ایجاد شود.

راهبردهای اجرایی (به ‌کارگیری اصول حرفه ‌ای رسانه ‌ای)

اعتماد مخاطب نسبت به رسانه ‌های رسمی جمهوری اسلامی (چه بین ‌المللی و چه داخلی) تا حد زیادی خدشه ‌دار شده است. دلیل این اتفاق، رویکرد غیرحرفه ‌ای این رسانه ‌هاست. در راستای احیای اعتماد مخاطب راهکارهای زیر پیشنهاد می‌ گردد:
الف) رعایت انصاف و بیان حقایق: رسانه‌ های محور مقاومت باید به گونه‌ ای عمل کنند که مخاطب وفاداری آن‌ها را به حقیقت و انصاف قبول داشته باشد.
ب) تریبون دادن به مخالفین: رسانه باید در موضوعات مختلف نظرات موافقین و مخالفین را بیان کرده و قضاوت را بر عهده مخاطب بگذارد. اما این اصل در رسانه‌ های جمهوری اسلامی مراعات نمی ‌شود. به عنوان مثال، الجزیره در هر موضوع مخالفین و موافقین را از طیف ‌های گوناگون و متضاد سیاسی دعوت می‌ کرد.
ج) استفاده از ادبیات کارشناسی و غیرکلیشه ‌ای: استفاده از ادبیات غیرکارشناسی سبب شده تا بسیاری از مفاهیم و شعارهای انقلاب اسلامی تبدیل به کلیشه شوند. در حالی که ادبیات کارشناسی در فضایی نقادانه و آزاداندیشانه، قوت خود را نشان خواهد داد.
د) استفاده از شخصیت ‌های برجسته: حضور شخصیت‌ های برجسته جهان عرب در شبکه ‌های محور مقاومت، حتی اگر منتقد یا مخالف محور مقاومت باشند، به اعتبار این رسانه ‌ها کمک بسیاری خواهد کرد. رسانه‌ های محور مقاومت باید محلی برای بیان مهم‌ ترین و جدی ‌ترین مباحث، فارغ از موافقت یا مخالفت آن با گفتمان جبهه مقاومت، از جانب مهم ‌ترین اشخاص باشند. ولی متاسفانه حضور چهره‌ های برجسته جهان عرب در این رسانه‌ ها بسیار کمرنگ است.

راهبردهای محتوایی

الف) ترمیم چهره ایران: با توجه به شرایط سیاسی و مذهبی منطقه، خصوصا پس از اتفاقات موسوم به بیداری اسلامی، جایگاه ایران در میان افکار عمومی منطقه به شدت پایین آمده است. به گونه ‌ای که ایران در اذهان مردم منطقه به عنوان حکومتی شیعی و فارسی شناخته می ‌شود که به دنبال مبارزه با اعراب و ایجاد امپراتوری فارسی و نیز از بین بردن اهل سنت و یک ‌دست‌ سازی جهان اسلام بر مبنای مذهب تشیع است. لذا راهکارهایی مانند بازنمایی استکبارستیزی ایران، بازنمایی پیشرفت ‌های مادی ایران، کم‌ رنگ ‌کردن تظاهرات فارسی و نمایش هویت فرا قومی، کم ‌رنگ‌ کردن تظاهرات شیعی و نمایش هویت فرا فرقه ‌ای و اسلامی، و بازنمایی مردم ‌سالاری حاکم بر ایران، برای ترمیم چهره ایران توصیه می‌ شود.
ب) صدور گفتمان انقلاب اسلامی: مهم ‌ترین رساله رسانه ‌های محور مقاومت تلاش در جهت «صدور انقلاب» است، برای تسهیل در صدور گفتمان انقلاب اسلامی راهبردهای زیر پیشنهاد می‌ گردد:
• گسترش یا حفظ اسلام ‌گرایی معتدل و انقلابی.
• گسترش روحیه انقلابی‌ گری و مبارزه با فرهنگ بی ‌تفاوتی.
• احیای مسئله فلسطین به عنوان مسئله اصلی جهان اسلام.
• گسترش هم‌ گرایی میان ابنای امت اسلامی.
• سرمایه ‌گذاری ویژه بر رسانه ‌های فرهنگی مانند آی ‌فیلم.

جمع ‌بندی

با توجه به آرمان ‌های انقلاب و جمهوری اسلامی ایران، لازم است که حوادث منطقه و جریان ‌های اجتماعی در حوزه رسانه‌ مورد بررسی قرار بگیرد. در مجموع، سه محور فعال در منطقه شامل «محور لیبرال امارات-عربستان»، «محور حامی اسلام‌ گرایان قطر-ترکیه» و «محور مقاومت ایران» است که هر کدام چند رسانه را در اختیار دارند. در این گزارش، با بررسی عملکرد این رسانه ‌ها و اهداف آنها، راهبردهای سیاستی برای صداوسیمای بین ‌المللی جمهوری اسلامی پیشنهاد ‌شد. این راهبردها در سه دسته ساختاری، اجرایی (به ‌کارگیری اصول حرفه ‌ای رسانه ‌ای) و محتوایی ارائه شدند.

این مطالعه در مرکز راهبری ورئه الانبیاء و توسط حامد رضایی در سال ۱۳۹۷ انجام شده ‌است.