بررسی بهداشت و سلامت عمومی جهان پس از کرونا

در حال حاضر مردم جهان در تکاپوی جنگ با بیماری نوظهوری ‌اند که شیوع و مقیاس آن تا به امروز بی ‌سابقه بوده است. در تاریخ ۱۰ مارس ۲۰۲۰ هم‌ زمان با شیوع بیماری ویروسی و مختل شدن زندگی روزمره در چین و گزارش ‌های مبنی بر سرایت ویروس به سایر کشورها، سازمان بهداشت جهانی با انتخاب نام «کووید -۱۹» برای این بیماری، رسما شرایط همه ‌گیری را اعلام کرد. در ظرف مدت کوتاهی تمام کشورهای جهان از موارد مبتلا و مرگ و این بیماری خبر دادند. هم ‌زمان با سیر صعودی بیماری بسیاری از کشورها، نهادها و سازمان‌های مختلف کشوری، اقدامات گسترده بهداشت عمومی و اجتماعی را برای جلوگیری از بیماری و کنترل شیوع آن در پیش گرفتند.

ضرورت و اهداف پژوهش

گسترش ویروس کرونا درجهان یکی از رخدادهای غیرمنتظره ‌ای است که به سردرگمی تمام دولت ‌ها منجر شد. با شیوع این بیماری، عملکرد بخش ‌های اقتصادی و گروه‌ های اجتماعی و فرهنگی در سطح جهان، دستخوش تغییرات زیادی شده است. با توجه ‌به همه ‌گیر بودن این بیماری جهان، با گسترش دورکاری، تحولاتی در هوش مصنوعی و توسعه شبکه‌ های اجتماعی مواجه شده است. همزمان با سیرصعودی بیماری، بسیاری ازکشورها اقدامات گسترده بهداشت عمومی و اجتماعی را برای جلوگیری از بیماری وکنترل شیوع آن در پیش گرفتند. نهادهای و ارگان های مختلف هریک به نوعی درگیر حوزه سلامت و بهداشت عمومی شده اند تا در برابر بیماری مجهز باشند. با وجود این، شیوع گسترده بیماری و همه گیری آن منجر به مرگ بسیاری از افراد در جهان شده است. از این ‌رو برای درک تحولات ناشی از بیماری در این گزارش به بررسی تحلیل تحولات ناشی از کرونا در حوزه بهداشت و سلامت عمومی و ارائه پیشنهاداتی برای عملکرد بهتر این حوزه در مواجه با شرایط مشابه پرداخته می ‌شود.

بازیگران کلیدی و نقش آنها در کنترل بیماری

برخی از نهادها در هنگام بحران ‌های عمومی، از اهمیت بسیاری برخوردارند از آن جا که این بحران همه‌ گیری یک بیماری است، دولت ‌های ملی با محوریت وزارت بهداشت و درمان نقش کلیدی را در مدیریت کنترل بیماری به عهده دارد. سازمان بهداشت جهانی، سازمان ‌های مردم ‌نهاد (سمن ها) و بخش خصوصی نیز در کنار دولت در کنترل این بیماری قرار می‌ گیرند. جامعه مدنی و سازمان های مردم نهاد سهم انکارناپذیری را در مبارزه با این بیماری در سطح محلی داشته ‌اند. مهم‌ ترین چالش سازمان ‌های مردم‌نهاد نداشتن قدرت و تمهیدات کافی برای پیش ‌بینی و تطبیق با بحران ‌های ناگهانی و تامین هزینه های خود است. از این ‌رو با تأمین منابع نقدینگی و تهیه الگوی مناسب در ماموریت‌ ها، اولویت ‌ها و شیوه مقابله با رویدادهای مشابه می‌ تواند تاثیر بسزایی از خود نشان دهد.

بخش خصوصی نیز به اشکال مختلفی نظیر ارائه راه‌حل ‌های عمدتا بدیع و نوآورانه از جمله تامین تجهیزات جدید درمانی و تولید واکسن در این ‌همه گیری نقش مثبتی ایفا کرده است. بخش خصوصی همچنین به ‌صورت داوطلبانه، غیر سازمان ‌یافته و پراکنده برای کنترل این بیماری تلاش کرده است. از این‌ رو باید توجه داشت در زمان شیوع بیماری ایجاد ساز و کارهای هماهنگ‌ کننده میان دولت، سمن و بخش‌های خصوصی، بسیار مهم است. مهم ‌ترین چالش پیش رو در شرایط کنونی ناهماهنگی و خودسری هر یک از این نهادهاست. در چنین شرایطی مسئولیت راهبردی یکپارچه ‌سازی نهادهای مختلف نظیر سمن ‌ها، نهادهای آموزشی و دیگر وزارتخانه‌ ها بر عهده وزارت بهداشت و درمان قرار می‌ گیرد. دولت با سازماندهی عملکرد این نهادها و تعیین چارچوب قانونی برای مشارکت آن‌ها در مواقع ضروری از سردرگمی و ناهماهنگی ‌های دیگر می ‌توان جلوگیری کند.

نابرابری و آینده حوزه سلامت

مورد دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد، نابرابری ‌های موجود در حوزه سلامت و ابزارهای سلامتی جهانی است. اگرچه همه افراد جامعه باید از خدمات بهداشت و سلامت عمومی بهره ‌مند شوند، اما بنا به شرایط مختلف جمعیتی گروه‌ ها میزان و شکل بهره ‌وری از این خدمات می ‌تواند نابرابر باشد. گرچه بهره ‌وری از خدمات بهداشت و سلامت عمومی باید برای همه مهیا باشد، اما می ‌توان با توجه ‌به شرایط مختلف اقشار و گروه ‌های اجتماعی کمک ‌ها را هدفمند کرد. یکی از مثال ‌های نابرابری، توزیع واکسیناسیون به ‌عنوان مهم‌ ترین راه خروج از بحران شیوع کرونا است. کشورهای بزرگ و ثروتمند به ‌سرعت در حال انبوه ‌سازی و تولید واکسن ‌های کم‌ خطر هستند، اما چالش ‌های بسیاری بر سر راه توزیع واکسن در کشورهای در حال ‌توسعه وجود دارد.

فناوری های موجود و نوظهور در حوزه سلامت

حوادث و رخدادهای بشری زمینه را برای ظهور ابداعات و اختراعات مهیا می ‌کنند. در یک سال اخیر فناوری‌ های موجود و نوظهور تاثیر بسزایی در کنترل بیماری در برخی مناطق داشته‌ اند و برخی از ابزارهای جدید نیز در مرحله آزمایش هستند که می ‌توانند نظام سلامت و بهداشت را دگرگون کنند. از مهم ‌ترین تحولاتی که در حوزه فناوری ایجاد شده است می توان به شبکه عصبی چند جمله ‌ای با بازخورد اصلاحی، سیستم هوشمند پیگیری از بیماری‌ های ویروسی و شهر هوشمند اشاره کرد.

شبکه عصبی چند جمله ‌ای با بازخورد اصلاحی باهدف دستیابی به یک الگوی پیش ‌بینی دقیق با استفاده از بانک اطلاعاتی کوچک و داده ‌های در دسترس طراحی شده است. این روش توانسته است الگوی پیش ‌بینی جدیدی در مورد انواع بیماری‌ های ویروسی که احتمال همه‌ گیری ‌شان وجود دارد، ارائه دهد. سیستم هوشمند پیشگیری نیز با جداسازی سریع مبتلایان از مردم عادی و مراقبت ‌های لازم می ‌تواند عملکرد سریع را در کنترل شیوع بیماری نشان دهد. یکی دیگر از مطالعات در حوزه فناوری هوش مصنوعی شهر هوشمند است. هدف از این طرح افزایش سرعت اشتراک ‌گذاری داده‌ ها در صورت شیوع بیماری یا بلایای طبیعی است. این طرح این امکان را فراهم می ‌کند تا در صورت وجود بحران مسئولین مربوطه بتوانند سریعا افراد نیازمند به خدمات بهداشتی را شناسایی کنند.

با توجه ‌به شرایط موجود، برای ورود فناوری جدید در حوزه بهداشت و درمان باید به نکاتی همچون تطبیق و هم نوایی فناوری ‌های موجود با شرایط حال حاضر، طراحی ابزارهای جدید، جمع ‌آوری داده ‌ها و تجزیه ‌و تحلیل داده‌ها توجه نمود. به ‌کارگیری فناوری ‌ها برای عموم مردم می ‌تواند نحوه دسترسی به خدمات بهداشت و سلامت را تغییر دهد. در این شرایط اولویت با نظام پیشگیری خواهد بود و امکاناتی مانند ویزیت از راه دور، ارتباط مستقیم با کادر درمان و مدیریت مراقبت ‌های شخصی با طراحی ابزارهای هوشمند را فراهم نماید. یکی از اصلی ‌ترین مانع مدیریت صحیح و گسترش نظام‌ های مراقبت بهداشتی و اجتماعی، عدم دسترسی یا دسترسی ناقص افراد به داده ‌هاست. دسترسی به پایگاه ‌های بالینی حین مراقبت ‌های پزشکی می ‌تواند مهار بیماری و روند تولید واکسن یا دارو سرعت بخشد.

ارائه پیشنهادهایی در جهت بهبود عملکرد حوزه بهداشت و سلامت

سال ‌هاست که بهداشت و سلامت عمومی در جهان مورد غفلت واقع شده است. همه ‌گیری بیماری به جهان یادآوری کرد که سیستم بهداشت و سلامت و نهادهای درمانی قدرتمند چگونه می ‌تواند از طریق شناسایی و واکنش سریع می ‌تواند از آسیب‌ های جانی و مالی جلوگیری کنند. از این ‌رو در ادامه به برخی از مهم ‌ترین پیشنهادات در جهت عملکرد بهتر این حوزه می ‌شود، اشاره شده است:

• نظام ‌های سلامت و حمایت اجتماعی باید به طور کامل هم نوا و هم سو عمل کرده و ارتباط بیشتری با یکدیگر برقرار کنند؛
• باید توجه به حمایت ‌های اجتماعی و مراقبت‌ های بهداشتی در یک سطح قرار گیرد؛
• نحوه برخورد دولت مرکزی با بحران ‌ها باید تغییر کند و توجه بیشتری به سیاست ‌های پیشگیرانه شود؛
• پیام ‌رسانی شفاف و واضح دولت و رسانه ‌ها و سرعت عمل در واکنش به هر نوع مسئله مرتبط با سلامت به ارتقای سلامت و بهداشت عمومی و همراهی عموم بسیار کمک می کند؛
• آزادی عمل و استقلال کافی در بخش ‌های مختلف بهداشت و مراقبت ‌های اجتماعی، باعث افزایش بازدهی و عملکرد متخصصین شوند؛
• همیشه نابرابری ‌های درآمدی، نژادی، جنسیتی و فضایی نقش مهمی در بروز عفونت و خطر و مرگ ‌و میر دارند، لذا باید هرچه سریع ‌تر برای نابرابری ‌های حوزه سلامت تدابیری اندیشید؛
• فراهم نمودن دسترسی به خدمات دیجیتالی و سواد رسانه ‌ای برای عموم مردم در جهت ارائه خدمات بهتر و سریع ‌تر به مردم باید یکی از اولویت ‌های مهم نظام سلامت باشد؛
• دسترسی به پایگاه ‌داده ‌های مراقبتی و درمانی شهروندان از ضرورت‌ های نظام سلامت برای پیشگیری و مقابله با هر نوع اپیدمی و پاندمی در آینده است.

جمع‌ بندی

گسترش ویروس کرونا به ‌عنوان یک بیماری نوظهور چالش بزرگی بود که تمام جهان را درگیر خود کرد. برای جلوگیری و کنترل شیوع بیماری نهادها و ارگان ‌های مختلف هریک به‌ نوعی درگیر حوزه سلامت و بهداشت عمومی شدند. از این ‌رو در این گزارش به بررسی طرح مسائل مهمی همچون عملکرد وزارت بهداشت و سایر نهادها و نقش آن‌ ها در کنترل بیماری، نابرابری های موجود در حوزه سلامت و چالش ‌های فناوری ‌های موجود و نوظهور پرداخته شده است. شیوع بیماری کرونا به جهان نشان داد که برای مواجه با چنین بحران‌های غیرمنتظره ‌ای نظام سلامت باید رویکرد خاصی جدید در ارائه خدمات دیجیتالی، توجه بیشتر به سیاست ‌های پیشگیرانه و طبقه ‌بندی پایگاه‌ های داده ‌ها داشته باشد.

این مطالعه در موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی توسط راضیه شامخ نیا در سال ۱۴۰۰ انجام شده است.