پیش شرط های بازگشت بایدن به برجام
دفتر مطالعات دیپلماسی اقتصادی پیش شرط های بازگشت بایدن به برجام را برشمرده است.
ترامپ بالاخره رفت. حال این پرسش مطرح است که آیا در عمل آمدن بایدن تا چه میزان میتواند بر اقتصاد ایران تاثیرگذار باشد؟ آیا در کوتاهمدت تغییری در رویکرد تحریمی آمریکا نسبت به ایران رخ خواهد داد؟
تصمیمات بایدن درخصوص برگشت به برجام و رفع تحریم های هسته ای ایران در شرایطی صورت میگیرد که فشارهای حداکثری و بیسابقه آمریکا علیه ایران تاکنون نتوانسته است فعالیتهای منطقهای ایران را متوقف کند و ایران را به پای میز مذاکره بنشاند. فشارهای حداکثری آمریکا هماکنون تا جایی جلو رفته است که به اذعان کارشناسان، دیگر تحریمِ اثرگذاری برای اجرا وجود ندارد و ایران به نقطه اشباعپذیری تحریم ها رسیده است و اقتصاد ایران به تدریج توانسته خود را با شرایط تحریمی تطبیق دهد.
با وجود این، از نظر دولتمردان آمریکا بهترین سیاست در مقابل ایران آن است که تا حد امکان همچنان به پشتوانه میراث به جا مانده از نظام تحریمهای گسترده دولت #ترامپ، سیاست فشار حداکثری و ایزوله کردن اقتصاد ایران را بدون برگشت به برجام و رفع تحریم ها ادامه دهند. برای این منظور آنها ممکن است با رویکرد تعلیق تدریجی و مرحلهای تحریمها، اجازه دسترسی محدود به منابع مالی و فروش محدود نفت را به ایران بدهند و در دوره چهارساله اول بایدن، اقتصاد ایران را همچنان گروگان بگیرند. ترامپ در اعمال تحریمهای ایران عملا از دستاورد دولت اوباما-بایدن در پیریزی ساختار تحریم های علیه ایران بهرهبرداری کرد و اقتصاد ایران را تحت فشار حداکثری قرار داد.
حتی بعد از امضای برجام نیز که محصول طراحیهای دولت اوباما-بایدن بود، ساختار تحریم ها علیه ایران همچنان حفظ شد و از همان روزهای اول اجرای برجام، افراد و نهادهای جدید به لیست تحریم ها اضافه شدند. بعد از برجام به بانک های بین المللی اجازه داده نشد خدمات بانکی به ایران ارائه کنند. برجام نه تنها موجب از بین رفتن ساختار تحریم ها نشد، بلکه ضمن حفظ ساختار تحریم ها اثرگذاری آنها به دلیل هوشمند شدن تحریم ها افزایش یافت و در کنار این تحریم ها، فشارهایی مضاعفی نیز برای اجرای دستورات FATF شروع شد تا اثرگذاری تحریم ها بیشتر شود. به علاوه، بسیاری از تحریم های آمریکا علیه ایران از پیچیدگی تقنینی برخوردارند و توسط یک نظام قانون گذاری چند لایه وضع شدهاند؛ به طوری که بعید به نظر میرسد ارادهای برای برداشتن آنها حتی در میان دموکرات ها وجود داشته باشد؛ ضمن اینکه به زعم مقامات آمریکا سیاست فشار حداکثری ثمربخش بوده است. آنها در سلسله مراتب تصمیم گیری خود هیچگاه چنین دستاوردی را از دست نخواهند داد؛ هرچند با تغییر لحن و ادبیات سعی بر مخفی کردن آن داشته باشند.
بایدن سیاست های رسمی خود در قبال ایران را در یادداشتی با عنوان «راه هوشمندانه تر در برابر ایران» منتشر کرد. آنچه از این یادداشت مستفاد میشود آن است که آمریکا تصمیمگیری درخصوص برگشت به برجام و رفع تحریم ها را منوط به مذاکره با دولت جدید ایران پس از مشخص شدن نتایج انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۴۰۰ خواهد کرد. بر اساس این یادداشت، بایدن بر پیششرط تایید بازگشت «کامل و دقیق» ایران به کلیه تعهدات برجامی خود از سوی سازمان بین المللی انرژی اتمی را برای برگشت آمریکا به برجام و تعلیق تحریم ها تاکید خواهد داشت. این پیششرط بار دیگر یادآور وعده نسیه آمریکا در برابر پرداخت نقد از سوی ایران است.
بر اساس این یادداشت، دولت بایدن همچنین بر پیششرط گسترش محدودیت ها و تقویت مفاد برجام در موضوعاتی مانند حضور منطقه ای ایران و توان موشک های بالستیک ایران تاکید خواهد داشت. یکی دیگر از پیششرطهای احتمالی بایدن برای بازگشت به برجام، اصلاح بند غروب تحریم ها (طولانی شدن مدت زمان لازم برای رفع تحریم ها) خواهد بود. همچنین تیم بایدن احتمالا بر حضور سایر شرکای بین المللی خود علاوه بر اعضای ۱+۵ از جمله عربستان، رژیم صهیونیستی و سایر بازیگران خاورمیانه مانند امارات در مذاکرات تاکید خواهند ورزید. طبعا، تمامی این پیششرطها، حداقل به معنای طولانی شدن مقدمات برگشت آمریکا به برجام و کاهش تحریم ها خواهد بود.
در بهترین حالت بازگشت آمریکا به برجام به معنای برداشتن تحریم های هسته ای خواهد بود که در این صورت نیز اقتصاد ایران در یک سطح حداقلی از منافع برجام برخوردار خواهد شد؛ چراکه در دوره ترامپ بسیاری از تحریم ها در قالب عناوین غیر هسته ای مانند حقوق بشر، تروریسم و برنامه موشک های بالستیک وضع شده است که دولت بایدن در صدد است همچنان آنها را تحت عنوان نظام تحریم های هدفمند حفظ کند.
پینوشت: یادداشت «اقتصاد ایران در دوران پساترامپ» به قلم داود منظور، عضو شورای علمی دفتر مطالعات دیپلماسی اقتصادی، نگاشته شده است.