سالنمای مخاطرات امنیت بین المللی ایران

سالنمای مخاطرات امنیت بین المللی ایران به بررسی تحولات و روندهای محیط پیرامونی، منطقه ای و بین المللی ایران و ارائه چشم انداز کوتاه مدت و بلندمدت در حوزه امنیت بین الملل می پردازد. در این راستا، مباحث مهمی که بر امنیت کشور در دو سطح منطقه ای و بین المللی در این سالنما مطرح و در قالب چند گزارش نقد و بررسی می شود. درنهایت، یافته های این گزارشات در برآورد تحولات راهبردی امنیت جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۹۸ مؤثر بوده و به کمک آن می توان چشم اندازی از امنیت کشور در سال ۱۳۹۹ تبیین کرد.

ضرورت و اهداف پژوهش

یکی از اهداف اصلی سالنماى مخاطرات امنیت بین الملل ایران، تولید ادبیات در حوزه های مغفول مانده و بررسی زمینه های بازیگری کشور در عرصه های مختلف است. تجارب دولت های ملی، یافته ها و آموخته های مراکز دانشگاهی و مطالعاتی و اندیشکده های موفق و اثرگذار نشان دهنده آن است که شناخت و تأمین امنیت بین المللی هر کشور، از اصول نسبتاً مشخصی پیروی می کند. بی توجهی به این اصول می تواند پیامدهای خسارت باری را برای آن کشور به  دنبال داشته باشد.

براساس این اصول و یافته ها، در سالنمای مخاطرات امنیت بین الملل جمهوری اسلامی ایران، مسائل، پدیده ها، روندها، مخاطرات و تهدیدات معطوف به امنیت بین المللی در ابعاد گوناگون سیاسی، اقتصادی و نظامی بررسی شده است. در این سالنما، برآورد تحولات راهبردی در محیط امنیت بین المللی ایران در سال ۱۳۹۸ و همچنین چشم انداز آن در سال ۱۳۹۹ تبیین می گردد. ساختار کتاب مبتنی بر اولویت بندی روندها مشتمل بر کنش بازیگران و نهادها، براساس مخاطرات امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در سطح بین المللی است.

بر این اساس، روندها در دو سطح منطقه ای و بین المللی در قالب شش محور تحلیل و بررسی می شود که نمای کلی هر بخش در ادامه آمده است.

نظم ها و نظامات سیاسی-امنیتی-دفاعی منطقه ای و بین المللی

به منظور فهم دقیق نقش قدرت های جهانی و منطقه ای در تعریف و اجرای نظم و نظامات سیاسی و امنیتی، محورهای زیر بررسی می شوند:

روابط جمهوری اسلامی با قدرت های بزرگ: در این بخش، آسیب شناسی و مدیریت روابط جمهوری اسلامی با بریتانیا؛ آسیب شناسی و مدیریت روابط جمهوری اسلامی ایران با فرانسه؛ و بررسی مناسبات روسیه با جمهوری اسلامی ایران ، ضمن تحلیل ماهیت روابط و الزامات راهبردی آن عنوان شده است.

ائتلاف های راهبردی منطقه ای و بین المللی: در چهارچوب ائتلاف بین المللی علیه داعش موضوع بی ثباتی در دولت عراق و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛ و در زمینه ائتلاف به رهبری عربستان سعودی برای حمله به یمن، موضوع نقش جمهوری اسلامی ایران در تحولات یمن تحلیل و بررسی شده است.

قدرت های نوظهور بین المللی و منطقه ای: در این زمینه، کشور هند به عنوان قدرتی نوظهور مورد توجه قرار گرفته و فرصت ها و چالش های روابط ایران و هند مورد مطالعه قرار گرفته است.

چالش های پیش روی نظام های منطقه ای: در بین نظام های منطقه ای مختلف دنیا، سه نظام منطقه ای در اروپا، غرب آسیا و آسیا در معرض چالش های جدی قرار دارند. دراین راستا، در این بخش، تحولات و روندهای امنیتی شبه قاره و آسیای مرکزی اشاره شده است.

رقابت های تسلیحاتی: تجارت امنیت سبب شده است که فروش تسلیحات از سوی قدرت های بزرگ به کشورهای مناطق کلیدی نیز بیش از پیش اهمیت یابد. در این بخش، در راستای تبیین تحول دوم، موضوع رقابت تسلیحاتی منطقه ای و تأثیر آن بر امنیت بین المللی جمهوری اسلامی ایران بررسی شده است.

تهدیدهای سایبری: امروزه بسیاری از کشورها، کشورهای دیگر را تهدید سایبری برای خود معرفی می کنند. برای تبیین این موضوع، در گزارشی با عنوان هوش مصنوعی و امنیت ملی، تهدیدها و فرصت های موجود برای جمهوری اسلامی ایران بیان شده اند.

نظم ها و نظامات اقتصاد سیاسی منطقه ای و بین المللی

دربخش دوم، نظامات اقتصاد سیاسی منطقه ای و بین المللی در قالب محورهای ذیل بررسی و تحلیل شده است:

نظام تحریم به مثابه چالش در اقتصاد سیاسی بین الملل

تحریم های اقتصادی علیه کشورها هر چند ابزاری کم هزینه برای کشور تحریم کننده به نظر می رسد، اما به چالشی برای اقتصاد سیاسی بین الملل تبدیل شده است. در این راستا، تحریم های چندجانبه و به خصوص یکجانبه علیه جمهوری اسلامی ایران و نیز تهدیدات فراروی آن تبیین شده است.

نظام سرمایه گذاری بین المللی

امروزه چین کشور پیشرو در سرمایه گذاری خارجی است. علی رغم حمایت های دولت امریکا مبنی بر برگرداندن شرکت های امریکایی به داخل کشور، چین با اقدامات متعدد خود، نظام سرمایه گذاری بین المللی را تحت تأثیر قرار داده است. در گزارش «ارزهای بدیل در برابر دلار» تحولات رخ داده در این زمینه تحلیل شده و در پایان، شرح پیامدهای آن برای جمهوری اسلامی ایران آمده است.

زنجیره های جهانی اتصالات

در این گزارش، جایگاه ایران در زنجیره جهانی اتصالات شامل خطوط لوله، کریدورها، مسیرهای هوایی و دریایی و زمینی؛ قطب های ترانزیتی و…؛ بیان شد. همچنین، آسیب شناسی دقیقی دربارۀ نقش ایران ایران در مهم ترین ابتکار عمل های منطقه ای نظیر ابتکار «یک پهنه، یک راه» صورت گرفته است.

فناوری های ن

فناوری های ارتباطی به عنوان فناوری نوین نقش مهمی در پیوند جامعه جهانی داشته اند. لذا به نظر می رسد که جنگ های تکنولوژیک ارتباطی در آینده افزایش یابد. در گزارش «فناوری های نوظهور و امنیت جمهوری اسلامی ایران»، تحول در عرصه فناوری و پیامدهای آن بر امنیت ایران بررسی شده است.

نظم ها و نظامات حقوقی منطقه ای و بین المللی

قدرت های بزرگ به موازات نیازهای خود در حوزه های مختلف، حقوق بین الملل را توسعه داده اند. در بخش سوم کتاب، این نظم حقوقی در محورهای زیر بررسی شده است:

معاهدات حقوقی در زمینه منع گسترش تسلیحات هسته ای:  در ۲۰ اکتبر ۲۰۱۸، رئیس جمهور آمریکا اعلام کرد که از پیمان نیروهای هسته ای میان برد، که میان امریکا و شوروی امضا شده بود، خارج می شود. در فوریه ۲۰۱۹، آمریکا به مدت شش ماه پیمان را به حالت تعلیق درآورد و خواهان پایبندی روسیه به مفاد توافق شد. روسیه نیز درمقابل، اجرای مفاد پیمان را به حالت تعلیق درآورد. تحولات در این زمینه و پیامدهای آن بر امنیت جمهوری اسلامی ایران در این گزارش ارزیابی شده است.

نظام های حقوق بشری: سازمان های حقوق بشری علی رغم ظاهر مترقی و بشردوستانه، جایگاه حقوقی و بی طرفانه خود را در بسیاری از مواقع از دست می دهند و تحت تأثیر نفوذ قدرت های غربی و به خصوص آمریکا و به شکل گزینشی، کشورهای مختلف را زیر فشار قرار می دهند. از این منظر، این گزارش به بررسی تحولات حقوق بشری در داخل ایران و ارتباط آن با فشارهای مذکور از سطح بین المللی و نیز ارزیابی پیامدهای آن برای ایران اختصاص یافته است.

مقاومت منطقه ای و بین المللی

در مقابل نظم ها و نظام های حاکم در سطح بین المللی، چالش هایی وجود دارند که خود را از طریق مقاومت در برابر پذیرش قواعد و نظم حاکم نشان داده اند. ازاین رو، موضوع بخش چهارم کتاب را می توان با محورهای ذیل مورد بحث و بررسی قرار داد:

محور مقاومت و شکست روند سازش: انتقال سفارت رژیم صهیونیستی به بیت المقدس و پذیرش رسمی آن توسط آمریکا، سبب تضعیف حامیان صلح، مانند تشکیلات خودگردان فلسطین شده است. در دو گزارش «بن بست امنیتی رژیم صهیونیستی و انزوای روند سازش» و «محور مقاومت و چالش های نظام سلطه»، این روند و پیامدهای آن برای امنیت بین المللی جمهوری اسلامی ایران بررسی شده است.

محور مقاومت و شکل گیری تهدید پیرامون محیط امنیتی رژیم صهیونیستی: با شکل گیری و افزایش قدرت نیروهای مقاومت ضدصهیونیستی، مانند حزب الله لبنان، حوثی های یمن و حشدالشعبی عراق، امنیت این رژیم به مخاطره افتاده است. در گزارش «تحلیل و بررسی جبهه های فعال و غیرفعال علیه رژیم صهیونیستی» و گزارش «جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونیستی (کنشگران آنتالوژیک و آنتاگونیست)»، تهدید پیرامون امنیتی رژیم صهیونیستی از این منظر بررسی، و چشم انداز روشنی از تداوم این راهبرد به تصویر کشیده شده است.

محور مقاومت و روابط عبری-سعودی در حال ظهور: عادی سازی روابط اسرائیل با برخی کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس به رهبری عربستان سعودی در حال وقوع است. این وضعیت به رژیم صهیونیستی کمک می کند از انزوایی که در دنیای عرب دارد به تدریج خارج شود. گزارش «ناتوی عربی و ایران، روند تحولات و ارزیابی مخاطرات»، درباره احتمال شکل گیری محور سعودی-عبری و میزان اثرگذاری و پیامدهای مختلف آن است.

انسجام اسلامی منطقه ای

کشورهای اسلامی در کنار یکدیگر می توانند یک بلوک قدرت را در نظام بین الملل شکل دهند. اما اختلافات و مشکلات موجود در داخل و در روابط بین آنها سبب شده است که چنین امری محقق نشود. بخش پنجم کتاب به این موضوع اختصاص یافته است. در گزارش «تعارضات قومیتی و مذهبی و آثار آن بر امنیت منطقه ای و بین المللی» مسئله واگرایی کشورهای اسلامی به دلیل اختلافات مذهبی نقد شده است. در گزارش دیگری با عنوان «ظرفیت های حج برای تحقق انسجام اسلامی، با تأکید بر همگرایی در جهان اسلام» به فریضه حج از منظر عنصری قوام بخش به انسجام اسلامی نگاه شده است.

جرائم سازمان یافته منطقه ای و بین المللی

جرائمی که به دست گروه های غیردولتی راهبری می شوند، موجب ایجاد اخلال در نظام بین الملل می گردد. در بخش نهایی کتاب، این جرائم در دو محور قاچاق مواد مخدر و جرائم سایبری بررسی شدند.

جمع بندی

در این سالنما گزارشاتی درباره نقش قدرت های جهانی و منطقه ای در تعریف و اجرای نظم و نظامات سیاسی و امنیتی؛ نظامات اقتصاد سیاسی منطقه ای و بین المللی در قالب تحریم، سرمایه گذاری، مسیرهای ترانزیتی و فناوری های نوین؛ بررسی سازمان های حقوق بشری و معاهدات حقوقی بین کشورها در قالب نظم حقوقی؛ تحلیل نیروهای مقاومت در منطقه؛ بررسی انسجام اسلامی کشورهای منطقه؛ و قاچاق مواد مخدر و جرائم سایبری غیردولتی ارائه شده است.

این مطالعه توسط مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر تهران و با همکاری عابد اکبری در سال ۱۳۹۸ انجام شده است.