نقد و بررسی عملکرد ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی

ماموریت اصلی ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی، انجام اقدامات فوق العاده و جهشی در اقتصاد و پرهیز از پرداختن به امور جاری دستگاه هاست؛ تا از این طریق بتواند الگوی اقتصاد مقاومتی را در کشور پیاده سازی نماید. بررسی پروژه های اولویت دار نشان می دهد ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی، از ماموریت اصلی خود یعنی انجام «اقدامات فوق العاده و جهشی» فاصله گرفته و این فاصله به مرور زمان بیشتر شده است. از جمله دلایل این آسیب می توان به جانمایی نادرست دبیرخانه و حجم بالای فعالیت های تصویب شده اشاره نمود. با تحول اساسی ساختار این ستاد با استفاده از اقداماتی مانند اصلاح ساختار دبیرخانه و حذف ستادهای استانی می توان به هدف اولیه تاسیس آن دست یافت.

ضرورت و اهداف پژوهش

ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی در سال ۱۳۹۴ تاسیس گردید و هم اکنون ۳ سال از آغاز فعالیت آن می گذرد. ماموریت اصلی ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی، انجام اقدامات فوق العاده و جهشی در اقتصاد و پرهیز از پرداختن به امور جاری دستگاه هاست؛ تا از این طریق بتواند الگوی اقتصاد مقاومتی را در کشور پیاده سازی نماید. ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی، علیرغم فعالیت های متعددی که طی ۳ سال اخیر داشته، از ماموریت اصلی خود یعنی انجام «اقدامات فوق العاده و جهشی» فاصله گرفته و این فاصله به مرور زمان بیشتر شده است. در واقع آنچه ستاد طی سال های اخیر در دستور کار قرار داده که مهمترین آن پروژه های اولویت دار دستگاهی بوده، همان اقدامات جاری و فعالیت های از پیش تعریف شده دستگاه هاست که در حالت عادی و بدون حضور ستاد نیز باید انجام می شد. در حال حاضر، هر چند جلسات صحن اصلی ستاد کماکان برگزار می شود و دبیرخانه ستاد نیز همچنان پیگیری های خود از دستگاه ها را در دستور کار دارد، اما نمی توان پیگیری و به ثمر رساندن فعالیتی شاخص و اولویت دار در الگوی اقتصاد مقاومتی فارغ از «اقدامات جاری و معمولی» دستگاه ها را به این ستاد نسبت داد؛ حال آنکه در پیشبرد اقدامات جاری دستگاه ها نیز، نمی‎ توان نقش قابل توجهی برای ستاد در نظر گرفت. بر این اساس، می توان گفت ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی متوقف شده و حرکتی در راستای تحقق ماموریت اصلی خود انجام نمی دهد و تنها به یک بار و بوروکراسی جدید برای دستگاه های دولتی تبدیل شده است. در این پژوهش آسیب شناسی عملکرد این ستاد انجام شده و اقدامات عملیاتی مربوط بعه آن ارائه می شود.

آسیب شناسی عملکرد ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی

نظرات ۱۱ دستگاه فعال در ستاد و بررسی های کارشناسی در خصوص اقدامات ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی، نشان دهنده ۳ عامل اصلی توقف این نهاد کلیدی است. این ۳ عامل عبارتند از:

• جانمایی نادرست دبیرخانه ستاد از منظر ساختاری: دبیرخانه شورای اقتصاد ماموریت انجام امورات دبیرخانه‌ای ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی را نیز بر عهده دارد. در واقع از آنجا که اهداف ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی و شورای اقتصاد با یکدیگر کاملا متفاوت است، انتخاب یک دبیرخانه برای پیگیری فعالیت های هر دو نهاد، موجب تغییر و به حاشیه رفتن یکی از آنها خواهد شد. همچنین ایجاد دبیرخانه مشترک منجر به این شده است که بعضی وظایف جاری شورای اقتصاد به ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی سپرده شود.
• تصویب حجم بالای فعالیت برخلاف ماموریت اصلی ستاد: ستاد در ابتدای کار به صورت عجولانه فعالیت های متعددی را تعریف نمود و این روند در سال های بعد ادامه یافت. بررسی ها نشان می دهد علاوه بر اینکه ستاد تشکیلات و سازوکار کافی برای پیگیری و نظارت بر اجرای این حجم از اقدامات را ندارد، از لحاظ ماهیت نهادی نیز، نباید به این شکل عمل می نمود. ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی بر اساس ماموریتی که داشت، باید به اقدامات فوق العاده و جهشی اقتصادی می پرداخت، اما تصویب این حجم از فعالیت، باعث به حاشیه رفتن این نهاد کلیدی و فاصله گرفتن آن از ماموریت اصلی‌اش شده است. حجم بالای اقدامات تعریف شده، فرآیند نظارتی را نیز با مشکل مواجه نموده است. زیرا کارشناسان ستاد از زمان، دانش و مهارت کافی برای نظارت بر تعداد زیادی پروژه متنوع و گوناگون که توسط دستگاه ها در حال انجام است، برخوردار نیستند.
• تبدیل اقدامات جاری دستگاه ها به پروژه های اولویت دار اقتصاد مقاومتی: بررسی های کارشناسی نشان می دهد تنها ۱۸.۳ درصد از پروژه های تعریف شده در ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی را می توان همراستا با الگوی اقتصاد مقاومتی و ماموریت ستاد دانست. تمایل به تعریف حجم بالای فعالیت در ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی و نگاه متفاوت دبیرخانه ستاد به ماموریت این نهاد، موجب شده است فعالیت های جاری و معمولی دستگاه ها، به عنوان پروژه های اولویت دار در ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی تصویب شود.

مسیر تحول در ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی

طبق شرایط کنونی ستاد، تنها دو مسیر پیش روی مسئولین قرار دارد:

• مسیر اول: بدون توجه به این وضعیت و تنها برای حفظ ستاد، فعالیت ها در قالب فعلی ادامه یابد. البته این موضوع تنها هزینه و زمان دستگاه ها را هدر می دهد. در واقع در این شرایط، ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی دیگر کارکرد منحصر به فرد خود را در میان نهادهای کشور نخواهد داشت و انتظار تحقق اقتصاد مقاومتی از آن، انتظاری ناممکن خواهد بود.
• مسیر دوم: با توجه به تجربیات حاصل شده طی ۳ سال گذشته، ساختار و فرآیندهای ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی به گونه‌ای تغییر یابد که این نهاد، در راستای ماموریت اصلی خود یعنی انجام اقدامات فوق العاده و جهشی در الگوی اقتصاد مقاومتی قرار گیرد و در این زمینه، نقش آفرینی داشته باشد.

به علت ضروری بودن وجود چنین نهاد کلیدی برای تحقق اقتصاد مقاومتی، انتخاب مسیر دوم پیشنهاد می شود. برای پیشبرد این مسیر، پیشنهاد می شود پنج اقدام زیر در دستور کار ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی قرار گیرد:

• تصویب سالانه ۱۰ پروژه اولویت دار: ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی باید سالانه مسئول حداکثر ۱۰ پروژه کلان، ملی و اولویت دار برای تحقق اقتصاد مقاومتی شود. این پروژه ها باید در فرآیندی شفاف و کارشناسی و بر اساس شاخص های مشخص، به تصویب برسند و اثرگذاری قابل توجهی بر تحقق اقتصاد مقاومتی داشته باشند.
• اصلاح ساختار دبیرخانه: دبیرخانه ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی باید مستقل از دیگر دبیرخانه ها بوده و یک ساختار چابک و پویا داشته باشد. همچنین به صورت مستقیم تحت نظر رییس ستاد، فعالیت نماید ویژگی اصلی آن قدرت عمل در پیگیری و پیشبرد امور است.
• ارتقاء جایگاه مصوبات: جایگاه مصوبات ستاد از منظر قانونی باید ارتقاء یابد و هم سطح با مصوبات هیات وزیران تلقی شود. در واقع ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی باید بتواند برای اجرای ماموریت های لازم و پیشبرد پروژه های منتخب، مصوبات قانونی ابلاغ نماید.
• اعطای اختیار تخصیص بودجه و استفاده از سازوکارهای تشویقی: لازم است اختیار تخصیص بودجه با یک سقف مشخص برای پروژه‍ های اولویت دار، در اختیار رییس ستاد قرار گیرد. همچنین ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی باید به صورت مداوم عملکرد دستگاه هایی که دارای پروژه هستند را پیگیری نموده و از سازوکارهای تشویقی به منظور افزایش انگیزه مجریان استفاده نماید.
• حذف ستادهای استانی: اقتصاد مقاومتی در فضای کلان اقتصادی کشور معنا پیدا می کند و وجود ستادهای استانی در این زمینه لازم نیست. بنابراین در شرایط فعلی، مسئولیت اقتصاد مقاومتی باید از استان ها برداشته شود تا هزینه های غیرضروری ناشی از ساختارهای موازی همچنین فعالیت های زمان بر و کم اهمیت حذف گردد.

جمع بندی

ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی علیرغم اقدامات متعددی که طی ۳ سال اخیر انجام داده، از ماموریت اصلی خود یعنی انجام «اقدامات فوق العاده و جهشی » فاصله گرفته و این فاصله به مرور زمان بیشتر شده است. در چنین شرایطی، تحول ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی برای عملی شدن اهداف اصلی آن پیشنهاد می شود. برای این منظور اقداماتی همانند تصویب سالانه ۱۰ پروژه اولویت دار، اصلاح ساختار دبیرخانه، ارتقا جایگاه مصوبات اعطای اختیار تخصیص بودجه و حذف ستادهای استانی ضروری خواهد بود.

این مطالعه در اندیشکده اقتصاد مقاومتی در سال ۱۳۹۷ انجام شده است.