بررسی و تحلیل تعامل میان ایران و گروه ویژه اقدام مالی (FATF)
بررسی علل تضعیف روابط بین المللی بانک های ایرانی و تاثیر همکاری با FATF بر تشدید یا کاهش آنها
بررسی روابط بین المللی بانکی ایران در مدت همکاری با FATF و اجرای «برنامه اقدام»، نشان می دهد که نه تنها بهبودی در روابط بین المللی بانکی ایران ایجاد نشده بلکه بعضا در عمل باعث تضعیف این روابط شده است. چرا که «جریمه نقض تحریم»، «تعداد افراد و نهادهای تحریمی ایرانی» و «میزان شفافیت نظام بانکی ایران»، پارامترهای تاثیرگذار بر میزان همکاری نهادهای بین المللی با بانک های ایرانی هستند و تنها پارامتر سوم است که از طریق این همکاری قابل تعدیل است؛ نتیجه بررسی ها نشان می دهد که این همکاری نه تنها این پارامتر را تعدیل نکرده بلکه دو پارامتر دیگر را نیز تقویت کرده است.
ضرورت و اهداف پژوهش
علیرغم اجرای برجام در دی ماه ۱۳۹۴، مشکلات و موانع موجود در روابط بین المللی بانکی ایران با سایر کشورها مرتفع نگردید. مسئولان کشور معتقد بودند که قرار داشتن ایران در لیست سیاه گروه ویژه اقدام مالی (FATF) علت اصلی عدم بازگشت وضعیت روابط بین المللی بانکی ایران به دوران قبل از تحریم ها است. درنتیجه با پیگیری مسئولان کشور، همکاری ایران با گروه ویژه اقدام مالی منجر به پذیرش «برنامه اقدام» شد که بر اساس آن به مدت یک سال و نیم اقدامات مقابلهای علیه ایران تعلیق گردید. به نظر می رسید که با برقراری مجدد همکاری با FATF و خروج از لیست سیاه این گروه، مقدمات برونرفت ایران از وضعیت موجود روابط بینالملل بانکی فراهم گردد اما در عمل بهبودی حاصل نشد. اظهارنظرها و رفتارهای ایران در مواجهه با FATF نشان دهنده‌ی نبود بینشی صحیح در رابطه با ماهیت، ماموریت ها و اهداف این گروه است. لذا ضروری است که شناختی صحیح و کامل در مورد ماهیت FATF، اهداف و ماموریت های آن برای مسئولان ایجاد شود. این پژوهش با هدف تحلیل تعاملات میان ایران و گروه ویژه اقدام مالی انجام شده است.
تحلیل مدل تاثیرگذاری همکاری ایران با FATF بر همکاری بانک‌های خارجی با ایران
همکاری بانک های خارجی با ایران در صورتی محقق خواهد شد که هزینه همکاری کمتر از فایده حاصل از آن باشد. هزینه همکاری بانک های بین المللی با بانک های ایرانی به صورت حاصل ضرب سه پارامتر «میزان جریمه در صورت نقض تحریم ایران»، «تعداد افراد و نهادهای تحریمی ایرانی» و «میزان شفافیت نظام بانکی» قابل بیان است. در واقع ایران با همکاری با FATF به دنبال کاهش این هزینه می باشد، اما با این همکاری تنها یک جزء از اجزاء تشکیل دهنده هزینه، یعنی پارامتر «میزان شفافیت نظام بانکی ایران» قابل کنترل است. درحالیکه «جریمه نقض تحریم» و «تعداد افراد و نهادهای تحریمی ایرانی»، دو پارامتر از سه پارامتر هزینه همکاری با ایران هستند که به طور کامل در اختیار آمریکا قرار دارند. آمریکا با به کارگیری این دو پارامتر «جنگ اقتصادی» علیه ایران را مدیریت و فشار اقتصادی وارد بر ایران را کنترل می نماید.
نگاهی عمیق‌تر به این سه پارامتر نشان می دهد که پارامتر میزان شفافیت نظام بانکی نیز در بلندمدت به طور غیرمستقیم موجب افزایش هزینه ها خواهد شد. در واقع همکاری ایران با FATF و جلب رضایت این گروه، پارامتر «میزان شفافیت نظام بانکی» را بهبود می بخشد اما باید توجه داشت که مأموریت اصلی FATF تولید اطلاعات دقیق در بانک ها و به اشتراک‌گذاری آنها توسط نظام بانکی است. این دو مأموریت که جزو بندهای «برنامه اقدام» هستند و بر اجرای آنها تأکید شده است، شناسایی افراد و نهادهای ایرانی را برای آمریکا تسهیل می نماید. درنتیجه آمریکا می تواند افراد و نهادهای ایرانی بیشتری را به لیست تحریمی ها اضافه کرده و به این صورت تاثیر پارامتر «تعداد افراد و نهادهای تحریمی ایرانی» افزایش می یابد. بر اساس این تحلیل، میتوان اذعان داشت که همکاری با FATF زمینه اثرگذاری «سلاح پولی» را فراهم میسازد و تبعات جدی اجرای «برنامه اقدام» برای ایران، از جمله تشدید پدیده خودتحریمی، را نشان می دهد.
پیشنهادها و راهکارهایی برای افزایش همکاری های بین المللی بانک های ایرانی خارج از چارچوب FATF
با شناخت عوامل مؤثر بر هزینه های تعامل بانک ها با ایران، میتوان راهکارهای قابل اجرا برای برونرفت از این وضعیت را ارائه داد. پیشنهادات این پژوهش در قالب اقدامات مدیریتی و در دو سطح راهبردی و تاکتیکی به صورت زیر مطرح می‌گردند:
۱. پیشنهادهای راهبردی
الف) بیاثر کردن تحریم های بانکی از مسیر کاهش وابستگی به نظام بانکی سلطه: با اجرای پیمان های پولی با کشورهای همسایه و شرکای تجاری در بستر پیام رسان های بومی (نه سوئیفت)، آمریکا به راحتی قادر به شناسایی افراد و نهادهای تحریمی نخواهد بود. فروش ریالی نفت منجر به کاهش وابستگی کشور به نظام بانکی بین الملل و کاهش آسیب پذیری در برابر تحریم ها خواهد شد. همچنین به منظور رفع مشکلات بانکی در زمینه تجاری، بازمهندسی روابط تجاری پیشنهاد می شود که بر اساس آن روابط تجاری با کشورهای همسایه و آسیای مرکزی از جمله روسیه صورت می گیرد (نه با کشورهای همسو با سیاست های آمریکا).
ب) ایجاد نهادی برای مدیریت مسائل تحریمی: به منظور مقابله با تحریم ها و مدیریت مشکلات ناشی از آن، نیاز به تأسیس یک نهاد احساس می شود. این نهاد باید وظایفی را تقبل کند که مسائل و مشکلات داخل کشور را که ناشی از تحریم ها است، تسهیل نماید. بر این اساس میتوان پنج وظیفه برای این نهاد متصور شد که عبارتند از: تدوین راهبرد مقابله با تحریم ها، تدوین برنامه ملی حمایت از بنگاه های آسیبدیده از تحریم، مدیریت تولید اطلاعات از افراد و نهادهای تحریمی و شرکت های وابسته، نظارت بر انتشار اطلاعات مؤثر بر افراد و نهادهای تحریمی، ارائه مشاوره به افراد و نهادهایی که در خطر تحریم قرار دارند.
۲. پیشنهادهای تاکتیکی
الف) اتخاذ دیپلماسی مالی تهاجمی در مواجهه با FATF: این رویکرد با هدف اعمال رفتار مناسب در راستای کاهش رفتارهای سیاسی و زیادهخواهانه FATF، اتخاذ می‌شود.
ب) کاهش سرعت پیگیری مطالبات FATF: با توجه به اینکه مطالبات گروه ویژه اقدام مالی موجبات افزایش تهدیدات را فراهم میآورد، بنابراین کاهش سرعت اجرای بندهای «برنامه اقدام» باعث کاهش آسیب پذیری از تهدیدات ناشی از اجرای این بندها می شود. به علاوه این مزیت را نیز دارد که زمان بیشتری جهت اجرای اقدامات راهبردی در اختیار مقامات قرار خواهد داد.
جمع‌بندی
مشکلات ناشی از تحریم ها در زمینه روابط بین المللی بانکی در ایران، بر حوزه تجارت بین الملل نیز تأثیرات مخربی داشته است. با این حال همکاری ایران با FATF در قالب برنامه اقدام نیز نتوانسته این تاثیرات را برطرف کند. در این راستا در این پژوهش پیشنهاداتی در دو سطح راهبردی و تاکتیکی ارائه شدند. پیشنهادهای راهبردی شامل اولا بیاثر کردن تحریم های بانکی از مسیر کاهش وابستگی به نظام بانکی سلطه و ثانیا ایجاد نهادی برای مدیریت مسائل تحریمی است. دو پیشنهاد تاکتیکی نیز که با هدف اتخاذ رویکرد مناسب نسبت به گروه ویژه اقدام مالی ارائه می شوند شامل اتخاذ دیپلماسی مالی تهاجمی در مواجهه با FATF و کاهش سرعت پیگیری مطالبات FATF بودند.
این مطالعه توسط شبکه کانون‌های تفکر ایران در سال ۱۳۹۶ انجام شده است.
محصول مرتبط:
