بررسی ظرفیت ها و مسائل صنعت پوشاک
ارزیابی وضعیت صنعت پوشاک در کشور و شناسایی ظرفیت ها و مسائل این صنعت
اگرچه صنعت پوشاک جهانی در یک دوره ۱۰ ساله از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۴، رشد ۷۵ درصدی را تجربه کرده است، اما سهم ایران از این تجارت تنها حدود ۰.۰۱۵ درصد بوده است. علاوه بر این، میزان صادرات پوشاک ایران طی سال های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۲ کاهش ۴۰ درصدی را تجربه کرده است. همچنین، بررسی ها نشان می دهد که صنعت پوشاک کشور وضعیتی نامناسبی دارد و با مسائل بسیاری مواجه است. این در حالی است که در ایران و به ویژه در شهر مشهد، فرصت های بسیاری برای توسعه این صنعت وجود دارد.
ضرورت و اهداف پژوهش
به منظور بررسی و ارزیابی وضعیت صنعت پوشاک در کشور و به ویژه در مشهد، نیاز است که فرصت ها و تهدیدهای این حوزه شناسایی شوند. لذا در این پژوهش از اسنادی مانند گزارش طرح تکاپو در حوزه پوشاک، سند آینده پژوهی صنعت پوشاک اتاق بازرگانی استان تهران، مقالات و اخبار مطروحه در این حوزه، و بررسی های میدانی استفاده می شود.
بررسی وضعیت پوشاک
در ادامه وضعیت پوشاک در دو سطح جهانی و ایران بررسی می‌شود.
تجارت جهانی صنعت پوشاک
بر اساس آمار جهانی، صنعت پوشاک طی سال های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۴ ، بیش از ۷۵ درصد رشد داشته و به بیش از ۴۷۳ میلیارد دلار رسیده است. به طوری که ۲.۳ درصد از کل تجارت جهانی در اختیار صنعت پوشاک قرار دارد. در سال ۲۰۱۳، کشور چین بیشترین حجم صادرات پوشاک دنیا و بزرگترین واردکننده پنبه و مواد اولیه نساجی و پوشاک است.
صنعت پوشاک در سطح ملی
سهم ایران از صنعت پوشاک حدود ۰.۰۱۵ درصد در سال ۲۰۱۳ بوده است. اگرچه آمار رسمی در ایران وجود ندارد، اما برآوردها نشان می دهد که حدود ۴۰ تا ۶۰ درصد از پوشاک مورد نیاز کشور از طریق تولید داخلی تامین می شود و دو شهر تهران و مشهد دارای رتبه اول و دوم در این صنعت هستند. از طرفی، مقایسه میزان صادرات پوشاک طی سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۲ بیانگر کاهش ۴۰ درصدی میزان صادرات پوشاک ایران است.
در سال ۱۳۹۲، بیش از ۵۱ درصد از صادرات پوشاک ایران به ۵ کشور عراق، افغانستان، آذربایجان، امارات و قرقیزستان صورت گرفته است. این در حالی است که صادرات پوشاک تنها ۹% از صادرات نساجی را شامل می‌شود و بیانگر این واقعیت است که مواد اولیه نساجی به خارج از کشور صادر می گردد.
فرصت های موجود برای توسعه صنعت پوشاک ملی
صنعت پوشاک در کشور دارای ویژگی هایی است که می توان از آن ها به عنوان فرصتی برای توسعه این صنعت استفاده نمود. این ویژگی ها عبارتند از:
- ظرفیت بالای اشتغال زایی؛
- سرمایه کم برای ایجاد شغل: برای یک شغل در این صنعت تنها به یک چهارم سرمایه گذاری به نسبت متوسط سایر صنایع در کشور نیاز است؛
- آثار فرهنگی پوشاک و مد؛
- زنان و دستمزد پایین: حضور زنان در این صنعت پررنگ بوده و دستمزدها پایین است؛
- عدم نیاز به سرمایه گذاری جدید: ظرفیت خالی قابل توجهی در بنگاه های تولیدی وجود دارد که نیاز به سرمایه گذاری جدید را کاهش می دهد؛
- سهم بالای پوشاک در سوغات زائر: حدود ۴۶ درصد سبد سوغات زائر را پوشاک تشکیل می دهد.
موانع و چالش های موجود
علاوه بر مسائل کلان نظیر مسائل بیمه ای، بانکی، قوانین و …، مسائل تخصصی صنعت پوشاک نیز باید مورد بررسی قرار گیرد. به ویژه که این دست مسائل قابلیت تعریف فعالیت رسانه ای قابل توجهی دارند. بر اساس مطالعات این پژوهش، مهم ترین این مسائل به شرح زیر است:
- فقدان نظام آماری مشخص: فقدان آمار در خصوص تعداد بنگاه های فعال، میزان قاچاق کالا، سهم تسهیلات در صنعت، تعداد بنگاه های غیررسمی و … مانع برنامه ریزی درست است.
- عدم وجود تنوع در رشته پوشاک: از ۲۷ رشته موجود در دنیا در حوزه پوشاک، تنها دو رشته در نظام آموزشی کشور فعالیت می کند.
- عدم توجه به زنجیره ارزش صنعت پوشاک؛
- سیاست های ناکارآمد بیمه ای و مالیاتی: در اعمال سیاست های بیمه‌ای و مالیاتی به اندازه (کوچک، متوسط و بزرگ) و سن (دوره چرخه عمر) بنگاه توجه نمی شود.
- سهم بالای زیرپله ای ها در صنعت پوشاک: به دلیل وجود مسائل بیمه ای و مالیاتی، حتی برندهای موجود نیز به سمت تولید غیررسمی منحرف شده اند و رقابت، کیفیت و شفافیت در بازار را مخدوش نموده است.
- عدم استمرار معافیت بیمه ای برنامه پنجم توسعه: در برنامه پنجم توسعه، برای استخدام ۵ نفر تخفیف مالیاتی در نظر گرفته شده بود، اما این طرح در برنامه ششم ادامه نیافته است.
- عدم دسترسی به منابع مالی مناسب: بنگاه های موجود در صنعت پوشاک اغلب از نوع بنگاه های صنفی و کوچک هستند، لذا این بنگاه ها با مشکل دسترسی به منابع مناسب مواجه اند.
- ضعف جدی در نظام تعرفه صنعت پوشاک: تعرفه ۵۵ درصدی واردات پارچه، ۱۵ درصدی الیاف و دو برابر شدن تعرفه پنبه به عنوان مواد اولیه صنعت پوشاک، درحالی است که سطح زیرکشت پنبه به شدت در کشور کاهش یافته و پارچه داخلی نیز برای تولید پوشاک کافی نیست. این عوامل باعث گرانی قیمت تمام شده پوشاک می شود.
- ضعف ارتباط نظام آموزش عالی با صنعت پوشاک: عدم تطابق استانداردهای آموزشی با نیاز صنعت، هزینه های قابل توجه آموزش و زمان بر بودن فرآیند آموزش سه مسئله جدی این عرصه است.
- ناکارآمدی آموزش های فنی و حرفه ای: از عمده مسائل فنی و حرفه‌ای می توان به فقدان آموزش با دستگاه های صنعتی، طولانی بودن دوره ها و عدم وجود آموزشگاه هایی ویژه آقایان اشاره نمود.
- ضعف ارتباط کاریابی ها و فنی و حرفه ای؛
- قاچاق و ورادات غیرقانونی پوشاک: بر اساس ادعای مقامات رسمی بیشترین حجم قاچاق مربوط به پوشاک بوده است.
- فروشگاه های برند تقلبی: تعداد زیادی فروشگاه عرضه پوشاک برند، بدون ارتباط با بنگاه های تولیدکننده اصلی در سطح کشور وجود دارند.
- عدم توجه کافی به طراحی و مد در صنعت پوشاک؛
- ضرورت ارتباط با برندهای معتبر جهانی.
جمع بندی
بر اساس مطالعات انجام شده، صنعت پوشاک کشور نه در سطح جهانی عملکرد مناسبی دارد و نه در سطح ملی. با این وجود فرصت های بسیاری برای توسعه این صنعت در کشور وجود دارد، ازجمله نیاز به سرمایه پایین برای ایجاد شغل، دستمزد پایین زنان، سهم ۴۶ درصدی پوشاک در سوغات زائران مشهد. اما به تبع، مسائل و مشکلاتی نیز بر سر راه این صنعت قرار گرفته اند. تعدادی از این مسائل را می توان سیاست های ناکارآمد بیمه ای و مالیاتی، ضعف جدی در نظام تعرفه صنعت پوشاک، عدم دسترسی به منابع مالی مناسب، قاچاق و واردات غیرقانونی، و ضعف ارتباط نظام آموزش عالی با این صنعت عنوان نمود.
این مطالعه توسط اندیشکده رصد و توسط رضا ایمانی در سال ۱۳۹۷ انجام شده است.
توی این مقاله اشاره ویژه کردید به شهر مشهد برای توسعه صنعت نساجی. با توجه به اینکه صنعت نساجی یکی از صنایع آلاینده آب هست و مشهد هم دچار مشکلات بی آبی زیادی هست، با توجه به بحران کم آبی ایران، توسعه نساجی در مشهد و شهرهایی که بیشتر دچار مشکل کم آبی بیشتری هستند خیلی منطقی به نظر نمیاد. کاش در این رابطه هم تحقیقات کاملی انجام میشد.