روندهای کلی مهاجرت در جهان و تاثیرات اقتصادی- اجتماعی آن

مهاجرت یکی از شاخصه های کلیدی جهان به هم پیوسته ی امروز است. علی رغم نگرانی های بسیاری که از جنبه های اقتصادی و اجتماعی آن وجود دارد، مهاجرت به طورکلی تولید ناخالص داخلی جهان را افزایش داده است. امروزه جمعیت کسانی که در کشوری به غیراز کشور محل تولد خودشان در حال زندگی اند بالغ بر ۲۵۸ میلیون نفر است. از این تعداد حدود ۹۰% به صورت اختیاری مهاجرت کرده اند و فقط ۱۰% از مهاجران جهان به اجبار ترک خانه و کاشانه کرده اند. در طول ۱۷ سال اخیر تعداد کل مهاجران در جهان ۸۵ میلیون نفر افزایش داشته است. در سال ۲۰۱۵ مهاجران ۳.۴ درصد از جمعیت جهان را به خود اختصاص داده بودند.

ضرورت و اهداف پژوهش

در دنیای امروز، جغرافیا و مرزهای جغرافیایی به یک مفهوم ذهنی تبدیل شده اند. مفاهیمی چون کشور و ملیت دچار تغییراتی بنیادین شده اند. حالا دیگر کشور بزرگی از انسان ها در کره ی زمین به وجود آمده است که نه زبان مشترکی دارند و نه پابند زمین مشترکی هستند. فقط در یک ویژگی بسیار مهم مشترک اند: اهل هجرت اند. هر چیز آشنایی را که از بدو تولد با آن خو گرفتند رها کرده اند و برای شروع یک زندگی دیگر در جغرافیایی دیگر از کره ی زمین همه چیز را پشت سر گذاشته اند. رشد مهاجرت در جهان طی دهه های گذشته یک روند پایدار و تدریجی بوده است: از حدود ۹۰ میلیون نفر در سال ۱۹۶۰ به حدود ۲۵۸ میلیون نفر در سال ۲۰۱۷.

هدف این پژوهش بررسی خلاصه ای از آمارهای منتشر شده توسط سازمان جهانی مکنزی در سال ۲۰۱۵ و آمارهای منتشرشده توسط سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۷ است.

وضعیت مهاجرت در دنیا

مبدأ تقریبا ۸۰% از مهاجران، کشورهای درحال توسعه بوده است. سه ناحیه ی مهاجرخیز جهان عبارت اند از آمریکای لاتین (۱۸%)، اروپای شرقی و آسیای مرکزی (۱۶%) و خاورمیانه و شمال آفریقا (۱۴%).

عمده ی روندهای مهاجرت در جهان از کشورهای درحال توسعه به کشورهای توسعه یافته است البته عکس این قضیه نیز وجود داشته و روند مهاجرت از کشورهای توسعه یافته به کشورهای درحال توسعه نیز رخ داده است. ۵ ناحیه اروپای غربی، آمریکای شمالی، کشورهای عربی حوزه ی خلیج فارس، اقیانوسیه و نواحی توسعه یافته آسیای شرقی و جنوب شرق مقصد ۸۷% از مهاجران به کشورهای توسعه یافته هستند.

مهاجران جهان به دو گروه مهاجران داوطلب و پناهندگان و پناه جویان تقسیم می شوند. مهاجران داوطلب عموما کسانی هستند که در جست وجوی فرصت های اقتصادی، با برنامه ریزی و بررسی شرایط به کشوری دیگر مهاجرت می کنند. ولی پناهندگان و پناه جویان مجبور به ترک وطنشان هستند. بیش از ۹۰% مهاجرت ها در دنیا اختیاری بوده است. این مهاجرت تدریجی است و به همین دلیل به کشورهای مقصد فشار کمتری وارد می شود.

بیشتر مهاجران اختیاری در جهان بزرگ سالان در سن کار هستند و ۶۰ میلیون نفر از آن ها تحصیلات تکمیلی داشته اند. مهاجرت های اجباری برنامه ریزی نشده اند. از ویژگی های مهاجران اجباری نیاز به خدمات اولیه ی فوری و تامین امنیت است. این مهاجران در همه ی رده های سنی قرار دارند و بیشتر تمایل دارند به کشورهای همسایه مهاجرت کنند.

اثرات منفی مهاجرت

پدیده ی مهاجرت خواه به صورت اختیاری باشد خواه اجباری مضرات بسیاری را برای کشورهای مقصد و مبدا ایجاد می کند.

اثرات منفی مهاجرت در کشورهای مبدا: یکی از این اثرات منفی خروج نیروی کار از کشورهای مبدا است این پدیده در بعضی از کشورهای مبدا مهاجرت آن قدر زیاد شده که به طرز معناداری بر اقتصاد این کشورها تاثیر گذاشته است. به عنوان مثال باوجود رشد جمعیت طبیعی و مثبت، به علت مهاجرت های فراوان جمعیت گرجستان و ارمنستان طی ۲۵ سال گذشته ۱۵ تا ۲۷ درصد کاهش داشته است.

یکی دیگر از واضح ترین اثرات منفی مهاجرت در کشورهای مبدا، پدیده ی فرار مغزها است. پدیده ای که در آن نخبه ترین افراد یک جامعه که تحصیلات، آموزش و مهارت های بالایی دارند کشور را ترک می کنند.

اثرات منفی مهاجرت در کشورهای مقصد: تحقیقات موسسه مکنزی نشان می دهد که بسیاری از اروپاییان در مورد آینده بدبین هستند و نظراتی منفی در مورد حضور مهاجران دارند. در نظرسنجی اخیر مرکز PEW حدود ۶۰% از پاسخگویان اروپایی نگران این بودند که افزایش پناهندگان باعث افزایش احتمال خطر تروریسم در این قاره خواهد شد و ۵۰% از آنان معتقد بودند که پناهندگان بار اقتصادی دارند و منافع اجتماعی اروپاییان را به خطر می اندازند.

اثرات مثبت مهاجرت

پدیده ی مهاجرت با تمام مضرات و مشکلاتی که هم برای کشورهای مبدا و هم کشورهای مقصد ایجاد می کند اما فوایدی نیز دارد.

فواید مهاجرت برای کشورهای مقصد: یکی از فوایدی که مهاجرت می تواند برای کشورهای مقصد ایجاد کند افزایش میزان تولید ناخالص داخلی در کشورهای مقصد می باشد. بااینکه کشورهای توسعه یافته مقصد ۶۵% از مهاجران سراسر جهان هستند، ولی ۹۰% از تولید ناخالص داخلی مهاجران جهان در این کشورها به وقوع می پیوندد. در سال ۲۰۱۵ مهاجران حدود ۱۳% از کل تولید ناخالص داخلی کشورهای توسعه یافته و ۳% از کل تولید ناخالص داخلی کشورهای کمتر توسعه یافته، تولید داشته اند که این امر به دلیل تفاوت در تعداد مهاجران و سرانه ی تولید است.

فواید مهاجرت برای کشورهای مبدا: یکی از مهم ترین شیوه هایی که کشورهای مبدا از پدیده ی مهاجرت از آن بهره مند می شوند شیوه انتقال وجوه است. مهاجران با مهاجرت کردن درآمد خود را افزایش می دهند. بخش زیادی از این درآمد از طریق مصرف کالا و خدمات به اقتصاد کشور مقصد بازمی گردد و بخشی نیز ذخیره می شود و از طریق وجوه ارسالی به خانواده ها و بستگان مهاجران در کشور مبدا ارسال می شود.

فایده ی دیگر مهاجرت برای کشورهای مبدا این است که در بسیاری از کشورها برای افراد با سطح تحصیلات بالا و یا مهارت های خاص مشاغل متناسب وجود ندارد. مهاجرت در درازمدت باعث می شود که تطبیق شغلی در جامعه ایجاد شود و افراد بیکار و به تبع آن هزینه های پس ازآن کاهش پیدا کند.

آینده ی مهاجران

ساده ترین مدل برای شرح آینده ی مهاجرت نگاه عرضه و تقاضایی به آن باشد. در سمت تقاضا کشورهای مهاجرپذیر قرار دارند. نارضایتی برخی از مردم کشورهای مهاجرپذیر از عوامل بازدارنده ی تقاضا برای مهاجران است از طرفی دیگر کشورهای توسعه یافته برای حفظ رشد اقتصادی و بهبود شاخص های وابسته به سن جمعیت نیازمند مهاجران اند.

در سمت عرضه عوامل بسیاری برای افزایش مهاجرت وجود دارد. جمعیت بالای افراد در سن کار، روند شهرنشین شدن جمعیت جهان، تغییرات نسلی و دسترسی گسترده به فناوری و تغییرات زیست محیطی و آب و هوایی کره ی زمین عواملی هستند که باعث افزایش عرضه مهاجران کشورهای درحال توسعه می شود.

ادغام مهاجران در جامعه جدید

در حقیقت امروزه مهاجرت و سیاست های آن برای کشورهای مهاجرپذیر به دو قسمت تقسیم شده است: پذیرش مهاجران و ادغام آن ها در جامعه ی جدید. دسترسی به خدمات اجتماعی، مجموعه فرآیندهایی که هم سطح شدن مهاجران با افراد بومی جامعه را تسهیل کند، ایجاد ارتباطات اجتماعی در داخل و بین گروه های جامعه، پیونده ای اجتماعی گوناگون، در نظر گرفتن حقوق شهروندی مهاجران، دادن مجوزهای کاری، ایجاد دسترسی های برابر و حق رأی و تابعیت از جنبه های مختلف ادغام است.

شاخص های موردبررسی در هر یک از حوزه های ادغام شامل شاخص های اقتصادی، اجتماعی و مدنی می باشند. نتیجه ی جالب اندازه گیری این معیارها این بود هیچ کشوری در جهان نتوانسته در همه ی ابعاد ادغام موفقیت کسب کند

راهکارها و پیشنهاد های سیاستی

جهان به هم پیوسته ی امروز شاخص های زیادی را معرفی می کند که نشان می دهد قرن بیست و یکم قرن مهاجران است. کشورهای مهاجرپذیر به شدت مراقب اند که چه کسی وارد مرزهای کشورشان می شود. برای این کار استفاده از سیاست های مهاجرتی امتیاز محور دهه هاست که در جهان جاافتاده است. این سیاست ها به دو قسمت پذیرش مهاجران و ادغام آن ها در جامعه ی جدید تقسیم می شود.

با توجه به تازه بودن موضوع ادغام در ادبیات مهاجرت داده های زیادی برای بررسی میزان تاثیر و موفقیت هر یک از این دستورالعمل ها وجود ندارد؛ و موارد استخراج شده تنها حکم طرح مبحث و پیشنهاد دارند:

• مهاجران برای یک جامعه فرصتی برای پیشرفت و تولید بیشتر هستند و نباید به آن ها به عنوان بار اضافه یا وظیفه ای خیرخواهانه نگریست.
• دیدن ادغام به صورت یک فرآیند دوجانبه از سوی مهاجران و بومیان یک جامعه برای بسیاری از دیدگاه های خلاقانه راهگشاست.
• توانمندسازی نوآوران و گروه های محلی برای اجرای برنامه های ادغام متناسب با جوامع محلی خودشان.
• فرآیندهای ادغام هر چه زودتر باید شروع شوند و تب وتاب آن در طولانی مدت حفظ شوند.
• ایجاد ائتلاف و مشارکت در اجرای برنامه های ادغام.

جمع بندی

رشد پدیده ی مهاجرت در سال های اخیر افزایش چشمگیری داشته است. در سال ۲۰۱۵ مهاجران ۳.۴% از جمعیت جهان را به خود اختصاص داده بودند و ۸۰% از مهاجران جهان از کشورهای درحال توسعه مهاجرت کرده اند. در این پژوهش به بررسی روندهای مهاجران در جهان پرداخته شده است. مهاجرت دارای جنبه های مثبت و منفی برای هر دو کشور مبدا و مقصد است. بیشتر کشورها مراقب مرزهای خود هستند که مهاجران وارد کشورشان نشوند. از جمله پیشنهادات این پژوهش این است که مهاجران برای یک جامعه فرصتی برای پیشرفت و تولید بیشتر هستند و نباید به آن ها به عنوان بار اضافه یا وظیفه ای خیرخواهانه نگریست.

این مطالعه در انجمن دیاران توسط سید پیمان حقیقت طلب در سال ۱۳۹۶ انجام شده است.