سیاست نامه توسعه صنعت پویانمایی ایران
شناخت کلان وضعیت صنعت پویانمایی در ایران و ارائه راهکارهایی جهت توسعه آن
صنعت پویانمایی به عنوان یکی از شاخه های راهبردی صنایع خلاق شناخته شده که به سرعت در حال رشد است. این صنعت علاوه بر درآمدزایی بالا، از نظر فرهنگی نیز تاثیرگذار است. کودکان و نوجوانان طیف وسیعی از مخاطبان محصولات پویانمایی را تشکیل می دهند، در نتیجه این صنعت تاثیر قابل توجهی در فرهنگ سازی و سبک زندگی ایفا می‌کند. اگرچه ظرفیت های بسیاری از نظر نیروی انسانی و سابقه فرهنگی در ایران وجود دارد، با این حال پویانمایی در ایران چندان توسعه نیافته است. یکی از دلایل آن، بی توجهی سیاستمداران به اثرگذاری این صنعت است. از طرفی دیگر، نبود حمایت های مالی و تمایل جامعه به پویانمایی های خارجی مانع توسعه این صنعت در کشور شده است.
کلیدواژه: پویانمایی، فرهنگ سازی، سازمان تبلیغات، بیانیه
ضرورت و اهداف پژوهش
با توجه به جنبه های اثر فرهنگی، اشتغال زایی و وجود ظرفیت اقتصادی صنعت پویانمایی و قدمت هزاران ساله متحرک‌سازی تصاویر، متاسفانه این صنعت در کشور توسعه نیافته و با چالش های فراوانی مواجه است. این در حالی است که ظرفیت های اقتصادی فراوانی در این صنعت وجود دارد. همچنین برخی فعالان و ذی نفعان حوزه پویانمایی برای تولید صنعتی محصولات پویانمایی و ارتقا توانمندی فناوری و دانشی در مراحل مختلف تولید در تلاش هستند؛ بنابراین به برنامه ریزی راهبردی برای توسعه صنعت پویانمایی نیاز است. در این پژوهش، سیاست نامه توسعه صنعت پویانمایی ایران مورد توجه قرار گرفته است. از همین رو در این پژوهش با مروری بر شناخت کلان وضعیت صنعت پویانمایی ایران، مسائل و چالش های این صنعت تبیین و توصیف می شود.
عوامل اهرمی موثر بر توسعه صنعت پویانمایی ایران
بی توجهی نظام حاکمیتی و فعالان بخش خصوصی به شرایط عرضه و پخش آثار پویانمایی خارجی، زمینه اثرپذیری از آثار خارجی را فراهم کرده است. ضعف چارچوب های مرتبط با عرضه و پخش آثار پویانمایی در کنار عرضه گسترده آثار خارجی، نه تنها باعث به حاشیه رفتن اثرگذاری مثبت آثار داخلی شده، بلکه با غلبه محتوایی آثار خارجی، تولیدکنندگان داخلی را هم به تدریج مجبور خواهد کرد برای جذب مخاطب بیشتر، از محتوای آثار خارجی الگوبرداری کنند؛ در نتیجه امکان فرهنگ سازی از طریق تولید پویانمایی از بین می رود. به منظور برنامه ریزی راهبردی برای توسعه صنعت پویانمایی لازم است تا عوامل اهرمی موثر بر توسعه کسب و کار این صنعت شناسایی شود. از همین رو، بر اساس نمودار علی- معلولی توسعه صنعت پویانمایی ایران و مصاحبه های نیمه ساختار یافته از خبرگان و متخصصان صنعت پویانمایی، با استفاده از تکنیک دیماتل، مقایسه زوجی میزان اثرگذاری عوامل بر همدیگر انجام شد. در نتیجه ارزیابی مقایسات زوجی، مهم ترین عوامل موثر بر توسعه صنعت پویانمایی، به صورت زیر شناسایی شد.
- باور و حمایت حاکمیت به دلیل تاثیرگذاری اجتماعی- فرهنگی صنعت پویانمایی؛
- سرمایه گذاری و تامین منابع مالی؛
- آموزش و توانمندسازی نیروی انسانی؛
- تحقیق و توسعه هدفمند و سطح فناوری های اولویت دار؛
- توسعه بازار، تبلیغات و سلیقه سازی؛
- کمیت و کیفیت ساختار تولیدات پویانمایی (فرم و محتوا).
پس از آن بر اساس عوامل اهرمی شناسایی شده، مصاحبه های تفصیلی با خبرگان و متخصصان و همچنین مبانی برنامه ریزی راهبردی، نقاط قوت و ضعف و زمینه های تهدیدات و فرصت های توسعه صنعت (SWOT) تعیین شد.
بیانیه چشم انداز توسعه صنعت پویانمایی ایران
با بررسی اسناد بالادستی، تحلیل های زنجیره ارزش و نگاشت نهادی صنعت پویانمایی و تحلیل محیط این صنعت، بیانیه چشم انداز با تاکید بر توسعه صنعت پویانمایی در افق ۱۴۰۴ به صورت زیر تدوین شد:
«صنعت پویانمایی جمهوری اسلامی ایران در افق چشم انداز، هم راستا با فرهنگ غنی ایرانی- اسلامی با تاکید بر جذب سرمایه های خصوصی و بهره مند از شبکه های نشر توانمند، به صادرات ۴ میلیون دلاری تولیدات پویانمایی و محصولات جانبی آن در بازارهای منطقه ای و بین المللی دست خواهد یافت. در این راستا ایران به عنوان قطب تخصصی پویانمایی خاورمیانه، مهد برگزاری رویدادها و جشنواره های مرتبط بوده و ضمن توسعه بسترهای مرتبط با ارتقای خلاقیت و نوآوری نیروی انسانی، با پیشتیبانی انجمن ها و نهادهای مردمی، تولیدات فاخر و رقابت پذیر را با نگاه به بازار منطقه و جهان اسلام و با تمرکز بر تولید پویانمایی های سریالی ارائه خواهد نمود.»
به منظور تحقق این بیانیه، اقدامات راهبردی توسعه کسب و کارهای صنعت پویانمایی تدوین شده که اقدامات اولویت دار آن در سه بخش زیر تبیین می شود:
اقدامات راهبردی نقش آفرینی در صنعت پویانمایی
پویانمایی به عنوان یک رسانه تاثیرگذار فرهنگی شناخته می شود، از این رو در صورت اتخاذ سیاست های مناسب، زمینه مناسبی برای رونق این صنعت و صنایع وابسته به آن فراهم می شود. برای تحقق این موضوع، لازم است تا نقش آفرینی موثری در حکمرانی صنعت پویانمایی کشور به وجود آید. با توجه به اینکه ساختار حکمرانی این صنعت از وضعیت مناسبی برخوردار نمی باشد، بنابراین باید اقدامات مقتضی زیر جهت بهبود حکمرانی و همگرایی ظرفیت های سایر نهادها جهت توسعه صنعت فراهم شود:
- تدوین سند جامع سرگرمی های تعاملی و برنامه اقدامات ملی ذی نفعان و تصویب آن در مراجع ذی ربط (شورای عالی انقلاب فرهنگی یا شورای عالی فضای مجازی)؛
- اصلاح سازوکار مالیاتی به اصناف مرتبط با صنایع پسین و پیشین پویانمایی های ایرانی ناظر بر پرداخت حق رایت کاراکتر به تولیدکننده؛
- تدوین بسته حمایت مالی و حقوقی از تولیدکنندگان داخلی منتخب برای ورود به بازارهای بین المللی (تحلیل بازار، شناسایی روندهای بازار، ثبت برند، ثبت شرکت و انعقاد قراردادهای بین المللی)؛
- بسترسازی برای ایجاد انجمن مردم نهاد تجاری سازی محصولات جانبی پویانمایی؛
- ایجاد بستر اقتصادی (مدل همکاری) جهت جلب مشارکت بخش خصوصی در فعال سازی و افزایش بهره وری زیرساخت های اکران و توزیع تولیدات و محصولات مرتبط با پویانمایی در وزارت آموزش و پرورش، امور مساجد، کانون های بهزیستی، بسیج، وزارت کشور و سایر موارد مشابه؛
- پشتیبانی از ایجاد و نگهداری پارک های کودک و نوجوان مبتنی بر شخصیت های مشهور با تمرکز بر اکران و عرضه پویانمایی داخلی و محصولات جانبی با سرمایه گذاری بخش خصوصی و مشارکت بین الملل.
اقدامات راهبردی جهت دهی به صنعت و بازار پویانمایی
مبتنی بر ظرفیت های موجود در سازمان تبلیغات اسلامی و مجموعه های تابعه، لازم است برنامه ای شامل اقدامات زیر ارائه شود که زیرساخت های تولیدی و ترویجی، جهت دهی لازم به تولیدکنندگان پویانمایی و ساماندهی بازار پویانمایی را به انجام رساند.
- جلب مشارکت سمن ها و تولیدکنندگان برای طراحی سازوکارهای اجرایی جهت ایجاد الزام برای اکران برخط و پخش ترکیبی از پویانمایی های ایرانی در ازای نمایش پویانمایی های خارجی در ایران (با رایزنی وزارت ارشاد و صدا و سیما و وزارت ارتباطات)؛
- ارتقای بهره‌وری زیرساخت های فنی-مدیریتی صنعت پویانمایی کشور؛
- ارتقای سطح نوآوری در صنعت پویانمایی از طریق حمایت از توسعه فعالیت های شتاب دهی پویانمایی؛
- تسهیل توسعه و نظام مند کردن فعالیت شرکت های مشاور اجرایی با هدف جریان سازی و عرضه هوشمند تولیدات پویانمایی و محصولات جانبی وابسته؛
- حمایت مالی-اعتباری از توسعه صنایع جانبی و مکمل بازی و پویانمایی؛
- پشتیبانی از استقرار زیرساخت های سازمانی مرتبط با تولید صنعتی در استودیوها؛
- بسترسازی برای ایجاد و توسعه آکادمی های تخصصی و بین رشته ای متصل به شبکه ای از تولیدکنندگان پویانمایی.
اقدامات راهبردی پایدارسازی در صنعت و بازار پویانمایی
در گام بعدی مبتنی بر ظرفیت های سازمان تبلیغات اسلامی و مجموعه های تابعه آن، می توان انتظار داشت که شرایط لازم برای پایدارسازی اقتصاد پویانمایی های داخلی و ارتقای محتوای فرهنگی آن به وجود آید. بر این اساس اقدامات راهبردی پایدارسازی عبارتند از:
- حمایت از تشکیل اتاق های فکر برای ایده پردازی تولیدات با حضور اعضای برجسته هیات علمی دانشگاه ها، سمن ها، منتقدین و تولیدکنندگان منتخب؛
- راه اندازی صندوق سرمایه گذاری غیردولتی صنعت پویانمایی؛
- جلب مشارکت نهادهای دولتی ذی ربط به منظور طراحی سازوکارهای ارائه تضامین مالی و حقوقی معتبر بین المللی در طرح های سرمایه گذاری خارجی با محوریت صندوق سرمایه گذاری صنعت پویانمایی؛
- حمایت از ایجاد و توسعه همکاری های آموزش بین المللی با همکاری دانشگاه ها، انیستیتوها و تولیدکنندگان داخلی پویانمایی؛
- ارائه مشاوره حقوقی و حمایت مالی-تسهیلاتی به تولیدات پویانمایی داخلی.
مشخصه سازی اقدامات راهبردی در حیطه ماموریت های سازمان تبلیغات اسلامی
با توجه به ظرفیت های متنوع فرهنگی موجود در سازمان تبلیغات اسلامی و مجموعه های تابعه آن، زمینه مناسبی برای پیاده سازی برخی از اقدامات راهبردی در جهت ایفای نقش موثر این سازمان در توسعه صنعت پویانمایی وجود دارد. اقدامات راهبردی در این سازمان در چهار سطح زیر قابل بررسی است:
- حوزه حکمرانی: سازمان تبلیغات اسلامی به دلیل عضویت در شوراهای سیاستگذاری ملی و همچنین حضور موثر در جریان فرهنگ سازی کشور، امکان نقش آفرینی در دو ساحت سیاستگذاری ملی و گفتمان سازی ملی ناظر به توسعه صنعت پویانمایی را دارد؛
- حوزه زیرساخت های تولیدی (پلتفرم های تولیدی): زیرساخت های متنوع این سازمان شامل فضای استقرار، امکانات و تجهیزات تولیدی، زیرساخت های سروری و نرم افزاری است. با بهره مندی تولیدکنندگان پویانمایی از این امکانات، هزینه های توسعه زیرساختی کاسته شده و تولیدکنندگان بر بهبود کیفیت آثار پویانمایی متمرکز می شوند؛
- حوزه زیرساخت های پشتیبان صنعت: فعالیت های اصلی صنعت پویانمایی در صورتی می تواند به ارزش افزوده های مورد انتظار تبدیل شود که توسط فعالیت های پشتیبان سایر ذی نفعان حمایت شود؛
- حوزه زیرساخت های ترویجی و توزیعی (پلتفرم های ترویجی و توزیعی): با توجه به ظرفیت های ترویجی و توزیعی سازمان تبلیغات اسلامی و مجموعه های تابعه، این فرصت فراهم است تا از طریق هم افزایی بین این ظرفیت ها، فضای مناسب برای ترویج آثار پویانمایی و هدایت مخاطبان به مصرف آن به وجود آید.
جمع بندی
صنعت پویانمایی به عنوان یکی از شاخه های راهبردی صنایع خلاق، علاوه بر جنبه‌ی اقتصادی و توان اشتغال زایی، اثر فرهنگی نیز دارد. در این پژوهش، با شناسایی عوامل اهرمی موثر بر توسعه این صنعت، اقدامات راهبردی توسعه صنعت پیشنهاد شده است. سپس با در نظر گرفتن ظرفیت های متنوع سازمان تبلیغات اسلامی به عنوان یکی از سازمان های تاثیرگذار فرهنگی کشور، مشخصه سازی اقدامات راهبردی در چهار سطح حکمرانی، زیرساخت های تولیدی، زیرساخت های پشتیبان صنعت و زیرساخت های ترویجی تبیین شده است. همچنین اقدامات راهبردی برای نقش آفرینی، جهت دهی و پایدارسازی این صنعت نیز پیشنهاد شده است.
این مطالعه در گروه سیاست پژوهی و تحلیل داده نمافر توسط محمد علی امینی در سال ۱۴۰۰ انجام شده است.
سپاس