تحلیل دامنه تاثیرگذاری کرونا ویروس جدید بر اقتصاد جهانی
بررسی تاثیر شیوع ویروس کووید-19 بر اقتصاد جهانی
شیوع ویروس جدید کووید-۱۹ در چین و به تدریج در سطح جهان، علاوه بر پیامدهای سلامتی و بهداشتی، تبعات گسترده‌ای بر اقتصاد جهانی نیز خواهد داشت. اگرچه نمونه های مشابه پیشین مانند ویروس سارس و مرس وجود داشته‌اند، اما عواملی مانند تاخیر در اعلام هشدار، رفتار تهاجمی ویروس، وجود عوامل پیش زمینه‌ای رکود اقتصاد جهانی، و پیش زمینه های روانشناختی و رفتاری مردم، تشدید کننده بحران ناشی از شیوع این ویروس جدید بوده‌اند. با تعطیل یا محدود شدن فعالیت های صنایع چین، و سهم بالای این کشور در اقتصاد جهانی، شوک جدی به اقتصاد جهانی وارد شده است.
ضرورت و اهداف پژوهش
شیوع کرونا ویروس جدید که به نام کووید-۱۹ نام گذاری شده است، در مدت زمان کوتاهی به یکی از بزرگترین تهدیدات جهانی علیه سلامت انسان ها مبدل گشته است. پیامدهای شیوع این ویروس جدید به مسائل بهداشتی محدود نبوده و تبعات سیاسی، اقتصادی و امنیتی ناشی از گسترش این بیماری، سیاست گذاران را به واکنش فراخوانده است. تصمیم گیری و اقدام سنجیده در برابر شیوع این ویروس نیازمند شناخت موقعیت و درک کاملی از دامنه تاثیرگذاری آن است. لذا در این گزارش با تمرکز بر چیستی ویروس کووید-۱۹، جنبه ها و ابعاد مختلف تاثیرگذاری آن را بر اقتصاد جهانی بررسی می‌نماید.
تجربه اقتصاد جهانی از شیوع اپیدمی دیگر ویروس ها
کرونا ویروس به دسته‌ای بزرگ و متنوع از ویروس ها اطلاق می‌شود که مواردی از قبیل سرماخوردگی های متداول و کم خطر تا بیماری های همه گیری از جمله سارس و مرس را شامل می‌شود. نوع جدیدی از این دسته ویروس در شهر ووهان چین در دسامبر ۲۰۱۹، با نام کووید-۱۹ شیوع یافت که به سبب میزان عفونت و شیب صعودی مبتلایان، به عنوان یک وضعیت اضطراری از سوی سازمان بهداشت جهانی شناخته شده است. در ادامه، بررسی تاثیرات اقتصادی شیوع دو ویروس مشابه، یعنی سارس و مرس در سال های گذشته ارائه می‌گردد.
ویروس سارس در سال ۲۰۰۳ در کشور چین تبدیل به یک بیماری همه گیر شد و با شیوع در ۱۷ کشور مختلف، سبب ابتلای تقریبا ۱۰ هزار نفر به بیماری سارس و مرگ ۱۰ درصد از مبتلایان گردید. بر اثر این بیماری، صنایعی نظیر گردشگری، هتل داری، رستوران ها و خطوط هوایی بیشترین تاثیر منفی را داشتند. این بیماری ۳.۵ میلیارد دلار به اقتصاد چین و ۱.۷ میلیارد دلار به اقتصاد مالزی در صنعت گردشگری؛ و ۴.۳ میلیارد دلار به صنعت هتل داری کانادا ضرر وارد کرده است. همچنین منجر به کاهش سرمایه گذاری های خارجی تا ۷.۱۲ میلیارد دلار در چین و ۲۳.۱ میلیارد دلار در هنگ کنگ گشت و نرخ رشد اقتصادی فصلی در دو کشور چین و هنگ کنگ را به شدت پایین آورد. اگرچه پیامدهای اقتصادی سارس در کوتاه مدت قابل توجه بوده‌اند، اما در بلندمدت با تشدید کنترل های بهداشتی و اعمال سیاست های پیشگیرانه در چین و دیگر نقاط دنیا، موجب شد که چین به فاصله کوتاهی پس از کنترل سارس، توانست در پایان سال ۲۰۰۳ به رقم ۱۶۶۰ میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی دست پیدا کند.
تجربه بعدی مربوط به ویروس مرس است که در سال ۲۰۱۵ در کشور کره جنوبی مبدل به یک بیماری همه گیر شد و به قرنطینه بیش از ۱۶۰۰۰ نفر، ابتلای بیش از ۱۸۶ نفر و مرگ ۳۸ نفر از مبتلایان منجر شد. دولت کره جنوبی برای مقابله با این بیماری، بودجه‌ای بالغ بر ۸۶۰ میلیون دلار را صرف ایجاد یک سیستم قرنطینه و مراقبت بهداشتی نمود و هزینه های مستقیم و غیر مستقیم پزشکی فراوانی را برای شناسایی مبتلایان و درمان آنها انجام داد. همچون بیماری سارس، مرس نیز بزرگترین ضربه را به بخش گردشگری، هتل داری و رستوران کره جنوبی وارد ساخت و زیانی بالغ بر ۲.۶ میلیارد دلار را تنها در حوزه گردشگری به جای گذاشت. با توجه به اینکه کانون اصلی این بیماری در کره جنوبی باقی ماند، لذا فاقد پیامدهای جهانی اقتصادی بوده و بیش از همه سبب کاهش تولید ناخالص داخلی کره جنوبی و رشد منفی ۲.۵۴ درصدی در سال ۲۰۱۵ شده است.
عوامل موثر بر غافلگیری اقتصاد جهانی ناشی از ویروس کووید-۱۹
در هر دو بحران قبلی ناشی از شیوع کرونا ویروس ها، تدابیر پیشگیرانه نقش اول را در کنترل شیوع بیماری و محدود کردن پیامدهای آن ایفا کرده‌اند. با این حال، شرایط از هنگام شیوع کووید-۱۹ مشابه نمونه های قبلی نبوده و این بیماری، منجر به غافلگیری اقتصاد جهانی شده است. بنابر نظر کارشناسان و منتقدان، محرکه های تشدید کننده پیامدهای اقتصادی ویروس کووید-۱۹ به شرح زیر است:
- تاخیر در اعلام هشدار نسبت به ویروس: این تاخیر از سوی دولت چین، کشور هایی که در معرض شیوع بوده‌اند، و نیز سازمان بهداشت جهانی صورت گرفته و باعث همه گیر شدن بیماری در دنیا شده است.
- رفتار تهاجمی ویروس: به دلیل سرعت انتقال بالا و وجود دوره نهفتگی بیماری
- وجود عوامل پیش زمینه‌ای رکود اقتصاد جهانی: بر حسب گزارش های بانک جهانی و صندوق بین المللی پول، رشد اقتصادی دنیا در سال های اخیر با چالش های متعددی مواجه بوده است.
- پیش زمینه های روانشناختی و رفتاری: واکنش های محافظه کارانه عمومی نسبت به این ویروس تبعات منفی اقتصادی را تشدید کرده و موجب کاهش میزان تقاضا در طیف وسیعی از محصولات و خدمات مصرفی شده است.
تحلیل پیامدهای ناشی از شیوع ویروس کووید-۱۹
شیوع ویروس کووید-۱۹ منجر به تعطیلی موقت یا فعالیت محدود بسیاری از کارخانه ها و صنایع تولیدی در داخل چین شده است. با توجه به سهم اقتصاد چین در دنیا، بحران های اقتصادی چین نظام اقتصادی دنیا را تحت تاثیر قرار خواهند داد. برای مثال، عرضه صنایعی نظیر سنگ آهن، قطعات خودرو، مواد اولیه دارو و محصولات شیمیایی، توسط چین محدود شده و لذا تهدیدات ناشی از شیوع کووید-۱۹ را برای اقتصاد جهانی جدی تر می‌سازد.
اگرچه نوع و ماهیت تقاضا در طول زمان تغییر می‌کند، اما نیاز پابرجاست. در خصوص شیوع این ویروس، برخی صنایع که به نیاز هایی از قبیل گردشگری، هتل داری، سرگرمی و آموزش پاسخ می‌دهند، باید نسبت به تغییر نوع تقاضا به سرگرمی های آنلاین هوشیار باشند.
از طرفی، در میان مدت، خلاهای بازار خود را به شکل فرصت هایی برای افزایش دامنه کسب وکار نشان خواهند داد. این فرصت ها در قالب امکان تنوع بخشی به سبد کسب وکارها و محصولات یا تملیک شرکت هایی که به هر دلیل در شرایط بحرانی قادر به ادامه فعالیت نبوده‌اند، رخ می‌دهد.
به طور کلی، پیامدهای اصلی شیوع این ویروس بر اقتصاد جهانی را می‌توان در سه دسته زیر خلاصه نمود:
- با فرض بر عدم توانایی چین در دستیابی به ظرفیت تولید گذشته، تقاضا برای انرژی کاهش می‌یابد و توازن عرضه و تقاضای بازار انرژی و به ویژه نفت را بر هم می‌زند؛
- تولید کنندگانی که در حلقه های زنجیره ارزش به چین وابسته هستند، با افت جایگاه رقابتی مواجه خواهند شد و سبب موج جدیدی از ادغام و تملیک های جهانی می‌شود؛
- برخی صنایع نظیر گردشگری، هتل داری و سرگرمی بیش از سایر صنایع آسیب خواهند دید و حتی با وجود رفع کامل تهدید بیماری، با یک فاصله زمانی قابل توجه برای بازیابی مواجه خواهند بود.
چشم انداز اقتصادی ایران
به دلیل وابستگی ایران به اقتصاد چین، چالش های ناشی از همه گیری کووید-۱۹ برای کشور وجود دارد و از محرکه های تشدید تبعات شیوع این ویروس، تاثیر می‌پذیرد. با این وجود، مسائلی نظیر تحریم های یک جانبه، قطع مراودات بانکی بین المللی، درگیری های منطقه‌ای و وجود شبکه های فساد مالی، تبعات سنگین تری نسبت به پیامدهای اقتصادی شیوع کووید-۱۹ دارند.
با این حال، در صورت تشدید بحران ناشی از شیوع کووید-۱۹ در دنیا و تداوم چالش های چین، فروش نفت خام برای ایران با توجه به کاهش تقاضای چین دشوار خواهد شد و این مسئله فشارهای اقتصادی را تشدید خواهد کرد. این محدودیت ها برای سایر مواد معدنی نیز صادق هستند.
جمع بندی
شیوع ویروس کووید-۱۹ در سطح جهانی، شوک جدی به اقتصاد جهان وارد نموده است. صنایعی نظیر گردشگری، هتل داری و سرگرمی بیشترین ضربه اقتصادی را متحمل خواهند شد. به طور کلی می‌توان برهم خوردن توازن عرضه و تقاضا انرژی، ادغام تولید کنندگان متاثر از بحران، و رکود صنایع متاثر را به عنوان منشا تغییرات اقتصاد جهانی برشمرد.
این مطالعه توسط مرکز پژوهشی آرا در سال ۱۳۹۸ انجام شده است.
