مدل گسترش ویروس کرونا و پیش بینی سناریو های ممکن
ارائه و تحلیل مدل عامل محور گسترش ویروس کرونا در استان تهران و ارائه راهکارهای اجرایی بر اساس سناریوهای ممکن
به منظور کنترل شیوع ویروس کرونا در استان تهران، می توان از مدل شبیه سازی عامل محور در فضای نت لوگو استفاده کرد. با توجه به اینکه رفتار انسان ها بیشترین نقش را در شیوع این ویروس دارد، لذا در راستای مدیریت رفتارهای پرخطر، سناریوهایی بر پایه نرخ سرایت، نرخ بازتولید، میزان حرکت عامل ها و اعمال قرنطینه خانگی طراحی می گردد. این موارد از طریق مداخله دولت قابل اجرا هستند و نقش موثری در کاهش و کنترل بیماری دارند. بر این اساس، دو دسته سناریو شامل سناریوهای خوش بینانه بر اساس زمان و درصد قرنطینه خانگی و سناریو حالت حدی با بیشترین میزان نرخ باز تولید در نظر گرفته می شود.
ضرورت و اهداف پژوهش
با توجه به شیوع ویروس کرونا در ایران، اتخاذ سیاست مناسب برای کنترل شیوع بیماری لازم است. در این پژوهش، ابتدا یک مدل عامل محور در محیط نرم افزار نت لوگو، با بهرهگیری از دادههای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران، سازمان بهداشت جهانی و وزارت بهداشت چین، شبیه سازی شده و بر اساس سناریوهای موجود، شیوع ویروس در استان تهران مورد بررسی قرار می گیرد.
فرضیات مدلسازی
با توجه به اینکه اولین مورد ثبت شده این ویروس در ایران در تاریخ ۳۰ بهمن ۱۳۹۸ در شهر قم بود، با لحاظ دوره نهفتگی ۱۴ روزه، ۱۵ بهمن به عنوان اولین روز در نظر گرفته شده است. سپس مدل عامل محور در قالب چرخههای «ابتلا و سرایت»، «حرکت»، «بهبود و مرگ»، «قرنطینه افراد مبتلای دارای علائم»، «قرنطینه افراد عادی بعد از عمومی شدن خبر پخش ویروس» و بر مبنای شاخصهای «تعداد جمعیت»، «دوره جمعیت»، «نرخ مرگ و میر»، «مدت زمان آشکار شدن تا مرگ»، «شعاع حرکت عامل ها»، «نرخ بازتولید» و «نرخ سرایت» طراحی گردید. قواعد و شاخص هایی که در این مدل قابلیت دستکاری و تغییر را توسط دولت دارند، شامل نرخ سرایت، نرخ بازتولید، میزان حرکت عامل ها و اعمال قرنطینه خانگی است.
سناریوهای موجود
با کاهش شاخص ریسک سرایت، شاخص میزان حرکت یا هر دو، سناریوهای زیر طراحی و اجرا شدند:
سناریوهای خوش بینانه بر اساس زمان و درصد قرنطینه خانگی:
فرض بر این است که از یک مبدا زمانی مشخص، ورود ویروس به شهر تهران به طور رسمی اعلام میشود و مردم به طور تدریجی شروع به قرنطینه خانگی میکنند و به تدریج در یک بازه زمانی مشخص به یک سقف قرنطینه مشخص میرسند. منظور از قرنطینه خانگی این است که مردم به طور خودخواسته تصمیم می گیرند در خانه بمانند و جز به دفعات کم و در فاصله بسیار نزدیک به محل سکونت خود تردد نکنند. همچنین افرادی که طول دوره نهفتگی را طی میکنند و علائمشان بروز میکند نیز قرنطینه میشوند.
- سناریو اول: در این سناریو پس از دو هفته قرنطینه خانگی به سطح ۹۰% میرسد.
- سناریو دوم: در این سناریو پس از دو هفته قرنطینه خانگی به سطح ۸۰% میرسد. در این حالت تعداد مبتلایان افزایشی نبوده و در یک بازه ثابت نوسان میکند.
- سناریو سوم: در این سناریو پس از دو هفته قرنطینه خانگی به سطح ۷۰% میرسد. در این سناریو تعداد مبتلایان به صورت افزایشی زیاد میشود. برای درصدهای کمتر از ۷۰ نیز (تا ۴۰%) تقریبا همین نتایج برقرار است.
- سناریو چهارم: در این سناریو پس از یک ماه قرنطینه خانگی به سطح ۹۵% میرسد. اگرچه تلفات و نقطه اوج بزرگتر خواهد بود، اما با این وجود نیز بسیار موثر است.
سناریو حالت حدی با بیشترین میزان نرخ باز تولید:
سناریو حالت حدی نشان میدهد که تعداد مبتلایان از روز ۳۰-ام با شتاب بیشتری افزایش پیدا خواهد کرد و در کمتر از ۱۴ روز (روز ۴۵)، با سقف قرنطینه کمتر از ۵۰%، به بیش از ۱۴۰.۰۰۰ نفر خواهد رسید. در این حالت مدل پیش بینی میکند که تعداد مرگ و میر به ۳۵۰۰ نفر میرسد که با (۲.۵%) تطابق دارد. همچنین شاخص نرخ بازتولید ۲.۵ است که با فرضیه سناریو تطابق دارد.
مداخلات تجویزی
بر اساس نتایج مدل به ازای سناریوهای مختلف، پیشنهاد می شود که دولت در موارد زیر مداخله نماید:
کاهش شاخص ریسک سرایت:
- متنوع سازی زمان شروع و پایان ادارات دولتی، عمومی و خصوصی؛
- تعطیلی برنامهها و مراکزی که سبب تجمع افراد می گردد (مسابقات بدون تماشاگر، عدم برگزاری مراسمات و رویدادهای جمعی و …)؛
- استفاده از دستگاه تب سنج در ایستگاه های مترو و اتوبوسهای بی آر تی، مراکز عمومی و دولتی، مراکز خرید؛
- جلوگیری از ورود افراد دارای علائم به مراکز عمومی مانند بازارها و ادارات دولتی؛
- شیفت بندی پرسنل ادارات؛
- جلوگیری از ورود افراد بدون ماسک و دستکش به ایستگاه های مترو و اتوبوس و مکان های عمومی پرتجمع و تحویل ماسک و دستکش (یک عدد) در ایستگاه های مترو به افراد فاقد ماسک و دستکش؛
- تجهیز بیمارستان ها به مواد ضدعفونی کننده و محافظتی؛
- توصیه به مصرف مایعات و آدامس جهت جلوگیری از ورود ویروس به ریه و انتشار در هوا؛
- عدم استفاده از پول نقد در میان مردم (به خصوص در تاکسی ها، نانوایی ها، پمپ بنزین ها)؛
- آموزش نحوه ساخت مواد ضدعفونی کننده سطوح و دست با استفاده از مواد جایگزین.
- جلوگیری از جا به جایی افراد بین استان های مختلف با اعمال جریمه، قرنطینه نمودن افراد دارای علائم؛
- ارایه آموزش به افراد مراقب از بیماران کرونایی در منازل؛
- استفاده از دستگاه های شناسایی موارد مشکوک در ایستگاه های پر رفت و آمد حمل و نقل عمومی و سایر نقاط پرتردد؛
- اعمال مجازات هایی نظیر جریمه و توقیف ماشین برای جلوگیری از سفر افراد بیمار در خروجی ها و ورودی های شهرها؛
جلوگیری از مراجعه بیش از اندازه به بیمارستان ها با ایجاد سامانه تریاژ مجازی:
این سامانه باید یکپارچه باشد، به طوری که بیمار تنها پس از طی مراحل مشاوره از طریق سایت و برنامه های کاربردی، مشاوره برخط صوتی، و مشاوره برخط تصویری، از طریق اورژانس به مراکز درمانی منتقل شود. پیشنهاد می شود این سامانه دارای قابلیت هایی از جمله اندازهگیری عوامل اختصاصی نظیر اختلالات تنفسی؛ نمایش اطلاعات مراکز درمانی مخصوص؛ امکان مشاوره برخط صوتی (هزینه تماس ها رایگان نباشد تا تماسهای مزاحم کمتر شود)؛ امکان مشاوره برخط تصویری؛ انتقال به بیمارستان تنها با تشخیص پزشک و از طریق اورژانس؛ اطلاع رسانی در خصوص بیماران و بهبودیافتگان؛ پیگیری وضعیت افراد مشکوک به بیماری و قرنطینه در منزل.
رعایت نکات و مسائل بهداشتی در تفکیک زباله ها:
- افزایش دفعات جمع آوری زباله توسط شهرداری ها و جلوگیری از تفکیک زباله توسط زبالهگردها؛
- پاسخگویی و رفع احتیاجات مراجعان مراکز عمومی به صورت غیرحضوری؛
سیاست های قرنطینه خانگی:
- درخواست از مردم برای حضور حداقلی در خارج از منزل توسط پزشکان، مسئولین، هنرمندان و ورزشکاران از طریق رسانهها؛
- پخش برنامه های تلویزیونی جذاب، سرگرم کننده و شاد؛
- رایگان سازی هزینه اشتراک شبکه های تلویزیونی اینترنتی؛
- نگهداری و معاینه افراد بی خانمان، کودکان کار و … در مراکز تعیین شده؛
- «ترویج زیرساخت های تجارت الکترونیکی» و «ترغیب مردم به خریدهای اینترنتی»، با انجام اقداماتی مانند: بهبود و افزایش پهنای باند کشور، به خصوص در حوزه کسب و کارهای اینترنتی و کمک به کاهش هزینه های مرتبط با ارائه خدمات اینترنتی.
جمع بندی
به منظور بررسی سیاست های مداخلاتی دولت برای کنترل شیوع ویروس کرونا در استان تهران، یک مدل عامل محور شبیه سازی شد. بررسی سناریوهای مختلف نشان می دهد که مداخلات دولت باید در زمینه کاهش شاخص ریسک سرایت، جلوگیری از مراجعه بیش از اندازه به بیمارستان ها با ایجاد سامانه تریاژ مجازی، رعایت نکات و مسایل بهداشتی در تفکیک زباله ها و اعمال قرنطینه خانگی باشد.
این مطالعه توسط آزمایشگاه حکمرانی اجتماعی احسان و با همکاری سیدمحمدرضا باقرزاد، مهدی عبدالحمید، امیرمحمد شریفی، سید علیرضا نیکبخت، آرمان رضایتی و سمانه دهمولائی در سال ۱۳۹۸ انجام شده است.