عارضه‌ یابی وضعیت تولید ریل در داخل کشور

برای رسیدن به چشم‌انداز ۱۴۰۴ برای دستیابی به طول شبکه ریلی مورد نیاز کشور، نیاز به احداث سالانه هزار کیلومتر خط ریلی است؛ اما به دلیل تشدید تحریم‌ها علیه ایران و افزایش هزینه واردات ریل، سرعت احداث خطوط ریلی به کمتر از صد کیلومتر در سال رسیده است. به منظور خودکفایی در تولید ریل، شرکت ذوب‌آهن اصفهان در سال ۱۳۹۵ اقدام به راه‌اندازی خط تولید ریل نموده است. با این وجود، مشکلات مربوط به تامین مالی خرید ریل، فقدان تضمین خرید از سوی وزارت راه و شهرسازی کشور و نیز پایین بودن تعرفه واردات ریل، مانعی برای دستیابی کشور به خودکفایی در زمینه تولید ریل هستند.

ضرورت و اهداف پژوهش

با وجود عمر صد ساله راه‌آهن در ایران و خودکفایی در بخش‌های توسعه زیرساخت مانند ساخت پل و تونل و همه اجزای خطوط ریلی، تأمین ریل به عنوان جزء اصلی توسعه زیرساخت ریلی، کاملاً به واردات وابسته است. در سال‌های اخیر به دلیل تشدید تحریم‌ها، واردات ریل در مواردی غیرممکن و در موارد دیگر تا ۵۰% افزایش هزینه داشته است. در نتیجه طی این سال‌ها سرعت توسعه خطوط ریلی کشور کاهش چشمگیری پیدا کرد. در حال حاضر طول خطوط اصلی شبکه ریلی کشور حدود ۱۱ هزار کیلومتر است که طبق محاسبات وزارت راه و شهرسازی برای دستیابی به اهداف سند چشم‌انداز ۱۴۰۴، طول شبکه ریلی لازم است به ۲۵ هزار کیلومتر افزایش یابد. دستیابی به این میزان از ظرفیت جدید از طریق واردات ۲ میلیون تن ریل، نیازمند هزینه‌ای بالغ بر ۲ میلیارد دلار است. در این شرایط راه‌اندازی خط تولید ریل شرکت سهامی ذوب‌آهن اصفهان در سال ۱۳۹۴ برای رفع نیاز داخلی صورت گرفت که به دلیل مشکلات موجو نتوانسته است به تعهدات خود عمل کند. با این حال، زمینه تولید ریل در داخل کشور و خودکفایی کشور مهیا است ولی ضروری است که موانع و مشکلات موجود ریشه‌یابی و مرتفع گردند.

بررسی وضعیت تولید داخلی ریل

شرکت سهامی ذوب‌آهن اصفهان در سال ۱۳۹۴ اقدام به خرید و نصب یک خط نورد پیشرفته آلمانی برای تولید انواع ریل موردنیاز راه‌آهن نمود. درهمین راستا در این بخش از پژوهش امکان تولید داخلی ریل از دو منظر توانایی فنی تولید این محصول فولادی در داخل کشور و توجیه‌پذیری اقتصادی تولید آن مورد بررسی قرار می‌گیرد.

 توانایی فنی تولید ریل

برای تولید هر محصول فولادی مانند ریل، ابتدا باید شمش موردنیاز آن تهیه شود. شرکت فولاد آلیاژی یزد قادر است این نوع شمش را به صورت استاندارد و در تراز کیفی شمش‌های وارداتی البته با تناژ محدود تولید نماید. همچنین شرکت ذوب‌آهن اصفهان در حال انجام مراحل پایانی تکمیل فرایند تولید این شمش با تناژ بسیار بالاتر است. لذا از نظر تامین مواد اولیه برای تولید ریل مشکلی وجود ندارد.

از طرف دیگر، خط نورد وارداتی شرکت ذوب‌آهن مجهز به پیشرفته‌ترین فناوری‌های فولادی بوده و ۵۰۰ تن ریل U33 که تاکنون در این کارخانه تولید شده، مطابق کیفیت قید شده در قرارداد با راه آهن تولید شد و مورد تائید بازرس راه آهن (شرکت فرانسوی BV) بوده است. ازآنجا که تولید ریل U33 از نظر فنی پیچیدگی بسیار بیشتری از تولید ریل UIC60 دارد، تائید فنی ریل U33 به معنی توانایی کامل کارخانه ذوب‌آهن برای تأمین  UIC60 نیز محسوب می‌شود. افزون بر این، بررسی‌ها نشان می‌دهد که سطح تکنولوژی تولید و تست این خط تولید، از کارخانه جیندال هند (Jindal Steel and Power) که در حال حاضر بزرگترین مبدا واردات ریل به کشور محسوب می‌شود، به مراتب بالاتر است.

از نظر حجم تولید، این خط تولید در صورت وجود سفارش قادر است در مجموع به میزان سالانه ۴۰۰ هزار تن ریل، معادل بیش از سه برابر نیاز کشور تولید نماید. بنابراین توان صنعت فولاد کشور کاملا پاسخگوی فنی تولید ریل مورد نیاز راه‌آهن کشور خواهد بود.

توجیه اقتصادی تولید ریل برای شرکت ذوب‌آهن

میانگین نیاز سالانه کشور به ریل، بیش از ۲۰۰ هزار تن است که رقم قابل قبولی برای تولیدکنندگان محسوب می‌گردد. از طرف دیگر، در میان محصولات فولادی که توسط شرکت ذوب‌آهن اصفهان تولید می‌شود، ارزش‌افزوده نورد ریل در مقایسه با سایر پروفیل‌های تولیدی این شرکت، تا پنج برابر بیشتر است. لذا تولید ریل برای این شرکت از جذابیت اقتصادی کافی برخوردار است.

همچنین در صورت ایجاد زمینه صادرات ریل، در بازار غرب آسیا، شرکت ذوب‌آهن رقیب جدی نخواهد داشت. تنها رقیب موجود، شرکت کاردمیر (Kardemir) ترکیه است که ریل‌های تولیدی این شرکت نشان می‌دهد از نظر تکنولوژی تولید و کیفیت محصول، از رقیب ایرانی ضعیف‌تر است. اصلی‌ترین مانع صادرات در شرایط فعلی، صادر نشدن گواهی بین‌المللی کیفیت لازم برای صادرات است. این گواهی در صورتی صادر می‌شود که حجم تولید ریل درکارخانه ذوب‌آهن به حد نصاب مطلوب افزایش یابد.

مشکلات موجود بر سر راه تولید داخلی ریل

اگرچه تولید داخلی ریل توسط شرکت ذوب‌آهن اصفهان آغاز شده است، اما از ۴۰ هزار تن ریل که باید تا آخر سال ۱۳۹۵ تحویل داده می‌شد، تنها ۵۰۰ تن ریل در اردیبهشت سال ۱۳۹۷ تولید شد. دو دلیل عمده برای این تاخیر وجود دارد: اول، وجود مشکلات فنی برای راه‌اندازی و شروع به کار خط تولید جدید،که با دریافت استانداردهای لازم توسط شرکت ذوب‌آهن اصفهان مرتفع شد. دلیل دوم مربوط به تامین مالی هزینه قرارداد بود. در قراردادی که بین شرکت راه‌آهن و شرکت ذوب‌آهن به امضا رسید، توافق شد که به علت اوضاع نامساعد شرکت ذوب‌آهن اصفهان، تأمین مالی به روش پیش‌خرید صورت گیرد. اما به دلیل وجود مشکل کمبود نقدینگی شرکت راه‌آهن، قرارداد به خرید نقدی تغییر یافت که این روش تامین مالی نیز انجام نشد. در نهایت، راه‌آهن متعهد شده که بدهی خود را به صورت ارائه خدمات حمل‌ونقل ریلی به شرکت ذوب‌آهن تسویه نماید. این روش «تهاتر» نه تنها می‌تواند پاسخگوی هزینه ریل موردنیاز این شرکت باشد، بلکه می‌تواند به الگوی دائمی معامله بین دو شرکت تبدیل شود.

از طرفی دیگر، پایین بودن قیمت قرارداد فعلی به دلیل تورم دو سال اخیر، و نیز ارائه ندادن تضمین خرید از سوی وزارت راه و شهرسازی کشور که مشتری انحصاری ریل در کشور محسوب می‌شود، می‌تواند باعث هدررفت سرمایه‌گذاری انجام‌شده و نیز از دست دادن فرصت خودکفایی شود. در این راستا، مشتریان انحصاری باید به عنوان ضامن سرمایه‌گذاری صورت گرفته، قراردادهای بعدی را به صورت جدی‌تر و در حجم بیشتر، به همراه ذکر شیوه پرداخت هزینه خرید به صورت شفاف و قطعی، با شرکت ذوب‌آهن اصفهان منعقد کنند. همچنین با تایید کیفیت و تحویل ریل تولید شده توسط وزارت راه و شهرسازی کشور، لازم است تعرفه واردات ریل که در حال حاضر ۵% است، به میزان قابل اعتنایی افزایش یابد.

جمع‌بندی

اگرچه توانایی فنی و دانش لازم برای تولید داخلی ریل در کشور، توسط شرکت ذوب‌آهن اصفهان میسر گردیده است، اما مشکلاتی مانند «تامین مالی هزینه خرید»، «پایین بودن قیمت خرید ریل» و نیز «نبود تضمین در خرید این محصول»، به عنوان موانعی بر سر راه خودکفایی کشور در تولید ریل شناسایی شدند. با توجه به اینکه شرکت ذوب‌آهن اصفهان یک شرکت غیردولتی محسوب می‌شود، لازم است در جهت حمایت از تولید داخلی ریل، ضمن افزایش تعرفه واردات این محصول، نسبت به عقد قرارداد بلندمدت در تناژ بالا، همراه با شفافیت در تعیین روش تامین مالی، اقدام نمود.

این مطالعه در شبکه کانون های تفکر ایران با همکاری محمدحسین رضائیان و سید میثم لاجوردی در سال ۱۳۹۷ انجام شده ‌است.

محصول مرتبط: