مطالعه تطبیقی تجارب کشورها در شفافیت آرای نمایندگان پارلمان
بررسی شفافیت پارلمانی و شفافیت آرای نمایندگان در کشورهای جهان
شفافیت پارلمانی به معنای انتشار دقیق و با کیفیت اطلاعات پارلمانی است و زمینه را برای نظارت همگانی بر عملکرد پارلمان فراهم می‌نماید. اطلاع مردم از عملکرد نمایندگان و پاسخگو شدن نمایندگان نسبت به رای خود موجب ارتقای بلوغ سیاسی-اجتماعی مردم و تقویت ساختار انگیزشی آن‌ها برای مشارکت در فرآیند قانون‌گذاری کشور می‌شود. شفافیت آرای نمایندگان یکی از مهم‌ترین شاخص‌های شفافیت پارلمان است. امروزه در بسیاری از پارلمان‌های کشورهای جهان اصل شفافیت آرا پذیرفته شده‌است و آرای هر نماینده از طریق سایت پارلمان به اطلاع عموم مردم می‌رسد.
ضرورت و اهداف پژوهش
شفافیت یکی از راهبردهای اصولی برای پیشگیری از فساد و مسئله تعارض منافع است. وجود شفافیت در پارلمان ها کمک می‌کند که مردم از عملکرد نمایندگان خود مطلع شوند و نمایندگان نیز نسبت به مردم پاسخگو باشند. هدف از این پژوهش بررسی مکانیزم های شفاف سازی آرای نمایندگان در پارلمان‌های جهان، به عنوان یکی از شاخص های اساسی شفافیت عملکرد نمایندگان در پارلمان، جهت بهره برداری برای ایجاد شفافیت آرا در مجلس شورای اسلامی است.
شفافیت پارلمانی چیست؟
شفافیت پارلمانی یکی از زیر شاخه‌های شفافیت سیاسی و حاکمیتی است. شفافیت پارلمانی علاوه بر تحقق حق ذاتی مردم در آگاهی و نظارت بر کارگزاران حکومتی، سبب افزایش اعتماد مردم به این نهاد و در نتیجه افزایش مشارکت مردم در انجام وظایف پارلمانی و کمک به پارلمان می‌شود. با شفاف شدن پارلمان ها مردم می‌توانند اطلاعات مربوط به نماینده خود را از سایت های رسمی مربوط به پارلمان و صفحات مربوط به نمایندگان دریافت کنند. این اطلاعات شامل عملکرد فردی نمایندگان، کمیسیون ها، صحن علنی، حوزه نظارتی و سایر بخش‌های مرتبط با پارلمان است. بیانیه جهانی شفافیت پارلمانی در سال ۲۰۱۲ اعلام شد و هم‌اکنون به امضای بیش از ۱۴۰ سازمان در ۷۵ کشور جهان رسیده‌است.
اهمیت شفافیت آرا در شفافیت پارلمانی
با وجود اینکه بیش از ۱۰۰ شاخص برای شفافیت پارلمانی وجود دارد، اما در این میان «شفافیت آرا» که یکی از ابعاد شفافیت عملکرد فردی نمایندگان است، اهمیت ویژه‌ای دارد. چرا که رای نماینده به طرح ها و لوایح و تایید یا رد صلاحیت ها، نتیجه نهایی و خروجی تمامی تلاش‌های نمایندگی او است و شفاف شدن آن خاصیت اهرمی نسبت به سایر شاخص‌ها دارد.
تجربیات کشورها در شفافیت آرای نمایندگان پارلمان
در تعداد قابل توجهی از کشورهای جهان، شفافیت آرای نمایندگان یک اصل اولیه و بدیهی محسوب می‌شود و عدم شفافیت آرا نیازمند بیان علت و ارائه توضیح به مردم است. در یک پیمایش جهانی، با بررسی ۳۹ کشور جهان، ۲۹ کشوری که دارای قوانین و الزامات شفافیت آرای نمایندگان خود در صحن علنی پارلمان هستند، مشخص شده‌اند. در این کشورها، اطلاعات آرای پارلمان، به جز جلسات غیرعلنی یا موارد امنیتی به همراه اسامی نمایندگان منتشر می‌شود.
پارلمان اروپا
در پارلمان اروپا، نتایج رای گیری نهایی بر روی هر طرح و لایحه و رای گیری برای بررسی و اصلاحات بر روی اسناد مهم اتحادیه اروپا، در روز بعد به تفکیک هر نماینده بر روی سایت پارلمان قرار می‌گیرد.
کانادا، مجلس نمایندگان
در پارلمان کانادا، تمامی اطلاعات و اسناد غیرمحرمانه مرتبط با طرح‌ها و لوایح، تمامی مذاکرات و مباحث و نیز اغلب جلسات کمیسیون ها، از طریق وب‌سایت پارلمان منتشر می‌شوند. به علاوه، هر نماینده یک صفحه اختصاصی در سایت پارلمان دارد که وضعیت رای های او را در کل دوران نمایندگی اش نشان می‌دهد.
جمهوری چک
در پارلمان جمهوری چک، نتایج تمامی رای گیری های صحن علنی حداکثر تا یک ماه پس از برگزاری جلسه به تفکیک اسامی نمایندگان و حزب ایشان بر روی وب‌سایت انتشار می‌یابد.
دانمارک
در پارلمان دانمارک، تمامی رای گیری های صحن علنی، به تفکیک میزان آرای موافق، مخالف و غایب برای هر حزب، رای نمایندگان حاضر و نیز اسامی نمایندگان غایب بر روی وب سایت انتشار می‌یابد. البته در مورد کمیسیون ها، معمولا نتایج کلی رای‌گیری منتشر می‌شود.
انگلستان
در مجلس نمایندگان انگلستان، مشروح مذاکرات همراه با لیست آرای نمایندگان به طرح‌ها و لوایح به صورت روزانه (ساعت ۶ صبح هر روز) منتشر می‌شود. مذاکرات و مباحث مجلس نمایندگان و مجلس اعیان از طریق کانال تلویزیونی پخش می‌شود. سایت رسمی مشروح مذاکرات پارلمان انگلستان، علاوه بر مشروح مذاکرات جلسات، اسامی نمایندگان موافق و مخالف را به تفکیک حزب، به همراه چارت و با فرمت CSV ارائه می‌دهد.
ایتالیا
در پارلمان ایتالیا، آرای نمایندگان نسبت به هر طرح و یا لایحه در صفحه مخصوص آن طرح یا لایحه به نمایش گذاشته می‌شود. داده های آرای نمایندگان نیز با فرمت‌های CSV، JSON و XML قابل دانلود است. همچنین، در پرتال داده های این پارلمان می‌توان هر نماینده و سناتور را در دوره کنونی یا دوره های قبل انتخاب کرده و کل آرای او به هر طرح و لایحه را در تمامی دوران نمایندگی با فرمت های مذکور دانلود نمود.
پیشنهادها و راهکارها
با توجه به تجربیات کشورها در زمینه شفافیت آرای نمایندگان، پیشنهادهای ذیل برای بهبود فرآیندها و ارتقای شفافیت در مجلس شورای اسلامی ارائه می‌گردد:
- نهادینه‌سازی فرهنگ و ادبیات شفافیت پارلمانی: مجلس شورای اسلامی باید به این باور برسد که انتشار اطلاعات پارلمانی به بهره‌وری بیشتر و کارآمدی مجلس کمک می‌کند؛ زمینه مشارکت و کمک مردم به قانون گذاران را فراهم می‌نماید؛ و هزینه‌های نظارت را کاهش می‌دهد.
- بازبینی قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی: در آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی لازم است «انتشار آرای نمایندگان» به عنوان اصل کلی و اولیه باشد، مگر آنکه علت های مشخصی برای عدم انتشار وجود داشته‌باشد.
- انتشار میزان مشارکت نمایندگان در رای گیری ها: در حال حاضر، انتشار آمار میزان مشارکت نمایندگان در رای گیری ها می‌تواند پیش زمینه مناسبی برای انتشار آرای نمایندگان در آینده باشد.
- ایجاد پروفایل نمایندگی: با ایجاد صفحه شخصی برای هر نماینده در وب‌سایت مجلس شورای اسلامی می‌توان رزومه، عضویت در کمیسیون‌ها و فراکسیون‌ها، حضور و غیاب، اظهار نظرها، امضاها، آرا، اظهارنامه تعارض منافع، مکاتبات اداری، نظام مالی و مخارج و نیز دفتر نمایندگی هر نماینده را در آن درج کرد.
- انتشار داده‌های پارلمانی با استانداردهای داده‌باز: اطلاعات انتشاریافته از مجلس لازم است از استانداردهای «داده باز» برخوردار باشند که حداقلِ آن استفاده از فرمت اکسل است.
- تجمیع اطلاعات کنونی: در حال حاضر اطلاعات مجلس در پایگاه های اینترنتی مختلف منتشر می‌شوند. با ایجاد یک صفحه واحد در سایت مجلس این اطلاعات می‌تواند تجمیع و یکپارچه سازی شود.
جمع‌بندی
شفافیت پارلمانی رویکردی است که زمینه نظارت همگانی در پارلمان را از طریق انتشار دقیق و با کیفیت اطلاعات پارلمانی فراهم می‌آورد. شفافیت آرای نمایندگان یکی از مهم‌ترین ابعاد شفافیت پارلمانی است و در بسیاری از کشورها، به عنوان یک اصل پذیرفته‌شده‌است. بر این اساس، به جز جلسات غیرعلنی یا موارد امنیتی، آرای نمایندگان به همراه اسامی ایشان انتشار عمومی می‌یابد. بررسی وضعیت موجود و امکانات فعلی مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد که شفافیت آرای نمایندگان به عنوان یکی از محورهای شفافیت عملکرد پارلمان کاملا عملیاتی و امکان‌پذیر است.
این مطالعه در اندیشکده شفافیت برای ایران با همکاری مجید الماسی، یحیی مرتب، محمدرضا علیزاده و محمد حسین مرادی و به سفارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۷ انجام شده‌است.
محصولات مرتبط:
