درآمدی ‏بر ‏اقتصاد ‏مقاومتی ‏در ‏شهرداری ‏ها

اصطلاح اقتصاد مقاومتی اولین بار از سوی رهبری در شهریور سال ۱۳۸۹ با توجه به «فشار اقتصادی دشمنان» و «لزوم آمادگی کشور برای جهش» به عنوان یک راهبرد اقتصادی کلان و بلندمدت مطرح شد. راهبرد اقتصاد مقاومتی، در پی ارائه راهکار برای خروج کشور از انفعال در برابر چالش های اقتصادی جهانی، اصلاحات اقتصادی در سطح ملی، جذب شوک های خارجی، استفاده از ظرفیت و توان داخلی کشور و تعاملات بین المللی مبتنی بر مزیت رقابتی است. سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی یکی از تدابیر و خط مشی های مهم و اساسی در شرایط کنونی اقتصاد ایران بوده است که باهدف مقاوم کردن اقتصاد ایران در برابر تکانه های درونی و برونی به دستگاه های مختلف ابلاغ شده و آن ها را موظف به عملیاتی کردن سیاست ها کرده اند.
کلیدواژگان: اقتصاد مقاومتی، شهرداری ها، مدیریت شهری

ضرورت و اهداف پژوهش

انقلاب اسلامی از بدو پیروزی خود تاکنون، با انواع تهدیدهای نظامی، فرهنگی و اقتصادی مواجه شده است. رهبر معظم انقلاب نظریه «اقتصاد مقاومتی» را جهت مقابله با این تهدیدها مطرح نموده و یکی از انگیزه های طرح این نظریه را مقابله با «تهدیدهای اقتصادی خارجی» بیان کرده اند و اقتصاد مقاومتی را به مثابهی «اقتداری درون زا که هم کشور را در مقابل تهدیدها مصون می کند و هم شرایط رشد و پیشرفت اقتصادی کشور را تضمین می کند»، تعریف نموده اند. از نگاه مقام معظم رهبری، اهداف اقتصاد مقاومتی مهم ترین عنصر در جهت دهی فعالیت های کشور است و کلیه عوامل اقتصادی باید در راستای تحقق این اهداف حرکت کنند. به این منظور بررسی پیوند میان «مدیریت اقتصاد شهری» و «اقتصاد مقاومتی در سطح مبانی نظری و ارائه راهکار برای اجرایی شدن اهداف و عناصر آن» ازجمله مهم ترین اولویت های پژوهشی نهادهای عرصه شهری محسوب می شود. از سوی دیگر ارزیابی تاثیر تحریم های چندین ساله بر اقتصاد شهری نیز باید مدنظر قرار گیرد، هرچند که اقتصاد مقاومتی مدلی جامع برای مدیریت عرصه اقتصاد کشور است و صرفا واکنشی به تحریم نیست، اما باید به این نکته اذعان داشت در شرایطی که اقتصاد در تحریم به سر می برد نیز باید مدل مدیریت شهری با توجه به محدودیت منابع و سرمایه متفاوت باشد.

رویکردهای اقتصاد مقاومتی

در بسته های سیاستی زمانی که صحبت از رویکردها به میان می آید، منظور روح کلی حاکم بر آن است. در این قسمت معنا و مفهوم رویکردهای هفت گانه سیاست های کلی موردی بررسی قرار گرفته اند که در ادامه به آن ها اشاره خواهد شد.

• انعطاف پذیری: انعطاف پذیری اقتصادی در ادبیات متعارف اقتصادی دارای چند مؤلفه است که عبارت اند از مقاومت (درجه حساسیت با عمق واکنش اقتصاد به بحران ها)، بهبود (سرعت و درجه بهبود در بحران اقتصادی)، بازگشت (میزان سازگاری و بازگشت پذیری به دوران قبل از بحران) و بازسازی (میزان رشد اقتصادی قبل از بحران)
• مولدیت: در قرن هجدهم میلادی برای نخستین بار واژه مولدیت مطرح شد؛ سپس در اروپا، آژانس بهره وری اروپا (EPA) و در آسیا سازمان بهره وری آسیایی (APO) تشکیل شد. بهره وری در یک جامعه، سطح زندگی مردم را بدون بالا بردن هزینه ها و سختی کار افزایش می دهد. هدف از بهره وری، دستیابی به مقاصدی است که نیازهای مادی و معنوی انسان را برمی آورد و زندگی بهتر را برای او فراهم می کند.
• درون زایی و برون گرایی: از منظر مقام معظم رهبری الگوی بومی اقتصاد مقاومتی برای حل مشکلات کشور به ظرفیت ها و توان درونی کشور توجه دارد، اما درعین حال برون گراست و ارتباط و تعاملات جهانی را نیز به مثابه ظرفیتی برای بروز و ظهور و تقویت توان ملی کشور می نگرد.
• جهادی بودن: رویکرد جهادی، یعنی کار و تلاش با همه توان در هر عرصه ای ازجمله عرصه اقتصادی و مبارزه با موانع در این عرصه برای پیشبرد جامعه اسلامی و توانمند کردن آن ازنظر اقتصادی.
• مردم محور بودن: اقتصاد مردمی اقتصادی است که منشأ آن اراده مردم و مقصد آن نیز برقراری توازن میان نیازهای واقعی و امکانات آن هاست و تمامی فرآیندها و فعالیت های اقتصادی با مشارکت مردم روی می دهد.
• عدالت بنیان بودن: عدالت اقتصادی از پایه های اساسی اقتصاد اسلامی محسوب می شود و به همین دلیل وجه تمایز اقتصاد مقاومتی از سایر نظام های اقتصادی و خصوصاً نظام سرمایه داری نیز قلمداد می شود.
• دانش بنیان بودن: اقتصاد دانش بنیان از بعد سلبی به معنای اقتصاد غیرنفتی است و از بعد ایجابی اقتصادی است که در آن مازاد و یا ارزش افزوده اقتصادی، از طریق سرمایه گذاری در صنایع با فن آوری پیشرفته به دست می آید.

 مفاهیم مرتبط با اقتصاد مقاومتی در دانش و تجارب بشری

اقتصاد مقاومتی را می توان در محورهای آسیب پذیری اقتصادی، تاب آوری اقتصادی، ضد شکنندگی اقتصادی، اقتصاد پایدار و ثبات اقتصاد کلان رصد کرد. تکانه ها عوامل تهدیدزای سیستم هستند که بنا به شرایط درونی سیستم می توانند اثرات مثبت و منفی داشته باشد. حال اگر اقتصاد کشور و یا یک سیستم، آسیب پذیری درونی خود را کاهش داده و خود را در مقابل تکانه ها تاب آور نماید، بدین معناست که سیستم توانایی مقاومت و ایستادگی در مواجهه با تکانه را دارد و امکان برگشت به حالت اولیه و حالت ارتجاعی خواهد داشت. یک مرحله بالاتر از تاب آوری، ضدشکنندگی است. ضدشکنندگی بدین معناست که سیستم در مواجهه با عوامل فشار کسب قدرت نمایند و از شکست قدرتمندتر شود. یک سیستم ضدشکننده علاقه مند به جذب این عوامل فشار است و هر عاملی که موجب نابودی سیستم نشود به قدرت آن خواهد افزود. ثبات اقتصاد کلان و اقتصاد پایدار به معنای حداقل سازی آسیب پذیری نسبت به شوک های خارجی و بازنمودن راه برای رشد اقتصادی باثبات است.

الگوی مفهومی هسته سخت اقتصاد مقاومتی

هسته سخت نظریه اقتصاد مقاومتی، «استحکام ساخت درون» است. رهبر انقلاب در توضیح اهمیت و ضرورت پرداختن به استحکام ساخت درونی کشور به چند جهت عمده اشاره می کنند: اول اینکه اگر می خواهیم در مقابل معارضه ها ایستادگی کنیم و صبر و توکل را به کار بگیریم، باید ساخت قدرت ملی را در درون کشور تقویت کنیم و استحکام ببخشیم. ثانیاً اتکا به قدرت های جهانی برای رسیدن به پیشرفت معقول و کم هزینه نیست، زیرا در بعضی از کشورهای تحت سلطه رونق ظاهری دارند؛ اما ساخت اقتصادی خراب است؛ یعنی اگر یک شیر را رویشان ببندند؛ یک حساب را مسدود کنند، یا تصرف اقتصادی کنند، همه چیز فرو خواهد ریخت. هسته سخت اقتصاد مقاومتی استحکام ساخت درون است؛ یعنی هر مؤلفه ای که موجب افزایش استحکام ساخت درون اقتصاد شود، اقتصاد مقاومتی است و بالعکس هر مولفه ای که موجب کاهش آن شود، اقتصاد مقاومتی نیست. با افزایش استحکام ساخت درون آسیب پذیری و نیز تاب آوری سیستم در مقابل تکانه های برون زا و درون زا افزایش می یابد. البته این دو رابطه دوسویه با یکدیگر دارند.

اقدامات موردنیاز جهت پیاده سازی سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی در شهرداری ها

با توجه به مطالب گفته شده در بخش های قبل برخی اقدامات موردنیاز جهت پیاده سازی سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی در شهرداری ها عبارت اند از:

• بر اساس رویکرد تاب آوری مواردی چون جانشین پروری و جانشین گزینی برمبنای شایسته سالاری، تدوین و پیاده سازی نظام جامع تاب آوری سازمانی و بهبود مستمر مدیریت سرمایه انسانی پیشنهاد می شوند.
• بر اساس رویکرد مولدیت مواردی چون ایجاد منابع اطلاعاتی کارآمد و اثربخش، مدیریت جامع منابع آبی و مدیریت جامع پسماند شهری پیشنهاد می شود.
• بر اساس رویکرد درون‏زایی مواردی چون تدوین ‏راهبردهای ‏درآمد ‏پایدار، ایجاد ‏اشتغال‏ مولد ‏و ‏پایدار و یکپارچه سازی ‏سیستم ‏مالی ‏شهرداری پیشنهاد می شود.
• بر اساس رویکرد برون گرایی مواردی چون تدوین ‏سند ‏دیپلماسی ‏گردشگری ‏شهر‏، جذب ‏سرمایه گذاری های ‏خارجی و برگزاری ‏جشن‏ها‏ و ‏مراسم ‏بین‏المللی ‏برخاسته ‏از‏ فرهنگ ‏ملی پیشنهاد می شود.
• بر اساس رویکرد عدالت‏ بنیاد مواردی چون توسعه ‏خدمات ‏الکترونیک ‏شهروندی، توزیع ‏عادلانه ‏خدمات‏ شهری و گسترش ‏سرانه ‏فضای ‏سبز ‏در ‏مناطق ‏کم برخوردار پیشنهاد می شود.
• بر اساس رویکرد مردم‏ محوری مواردی چون افزایش‏ مشارکت ‏زنان، حمایت ‏و ‏توسعه ‏تشکیل‏ تعاونی‏ها و گسترش ‏مشارکت ‏خیرین‏ در ‏پرداخت ‏هزینه‏ها پیشنهاد می شود.
• بر اساس رویکرد دانش بنیان مواردی چون گسترش ‏طرح‏های ‏نوآورانه، گسترش ‏طرح های ‏تجاری سازی‏ در ‏زنجیره‏های ‏ارزش ‏افزا و افزایش ‏استفاده ‏از ‏محصولات ‏دانش بنیان ‏در ‏طراحی ‏شهری پیشنهاد می شود.
• درنهایت بر اساس رویکرد جهادی مواردی چون ترویج فرهنگ جهادی در میان مدیران شهرداری، ترویج الگوهای مدیریت جهادی در میان مدیران شهرداری و ارائه آموزش های مربوط به جهاد اقتصادی در میان مردم پیشنهاد می شود.

جمع بندی

رهبر معظم انقلاب نظریه «اقتصاد مقاومتی» را جهت مقابله با انواع تهدیدهای نظامی، فرهنگی و اقتصادی مطرح نموده و یکی از انگیزه های طرح این نظریه را مقابله با «تهدیدهای اقتصادی خارجی» بیان کرده اند. اقتصاد مقاومتی دارای ۷ رویکرد با عنوان های انعطاف پذیری، مولدیت، درون زایی و برون گرایی، جهادی بودن، مردم محور بودن، عدالت بنیان بودن و دانش بنیان بودن است که روح حاکم بر آن را تشکیل می دهند. اقتصاد مقاومتی را می توان در محورهای آسیب پذیری اقتصادی، تاب آوری اقتصادی، ضد شکنندگی اقتصادی، اقتصاد پایدار و ثبات اقتصاد کلان رصد کرد. الگوی مفهومی موردنظر رهبر انقلاب الگوی مفهومی هسته سخت اقتصاد مقاومتی است به این معنی که هر مؤلفه ای که موجب افزایش استحکام ساخت درون اقتصاد شود، اقتصاد مقاومتی است و بالعکس هر مؤلفه ای که موجب کاهش آن شود، اقتصاد مقاومتی نیست. در پایان نیز اقدامات موردنیاز جهت پیاده سازی سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی در شهرداری ها بیان شده است.

این مطالعه در اندیشکده رصد توسط سعید ‏سیدحسین‏ زاده یزدی در سال ۱۴۰۰ انجام شده است.