فرصت‌ها و منافع بالقوه تحریم آمریکا برای ایران

اعمال تحریم‌ها، فرصت‌های بالقوه زیادی را برای جمهوری اسلامی ایران فراهم آورده است. ازجمله این فرصت‌ها می‌توان به افزایش تولید و صادرات کالاهای غیرنفتی اشاره کرد. استفاده از این فرصت‌ها درآمدهای دولت را افزایش خواهد داد. برای مدیریت تحریم‌ها و کاهش اثرات منفی آن‌ها می‌توان بر حوزه‌های دیگری مانند افزایش فروش فرآورده‌های نفتی مانند پتروشیمی و میعانات گازی تمرکز کرد. همچنین می‌توان سیاست‌های مناسب را در زمان مناسب به کار برد. برای مثال اگر تحریم‌ها و کمبود منابع ارزی به‌خوبی مدیریت شوند می‌توانند با ایجاد محدودیت بر واردات کالاهای لوکس، از هدر رفت منابع ارزی کشور جلوگیری کرده و جلوی کاهش ارزش پول ملی را بگیرند.

کلیدواژه: تحریم، آمریکا، بازسازی اقتصادی

ضرورت و اهداف پژوهش

مرکز پژوهش‌های کنگره آمریکا در گزارشی که در ۱۱ ماه می سال ۲۰۱۸(۲۱ اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۷) و به فاصله سه روز پس از اعلام ترامپ مبنی بر خروج آمریکا از برجام منتشر کرده است، به راهبردهایی که ایران می‌تواند پس از بازگشت تحریم‌های آمریکا دنبال کرده و به دنبال آن با تحریم‌ها مقابله نماید، اشاره می‌کند. ازنظر نویسنده این گزارش «کنز کاتزمن» که متخصص مسائل خاورمیانه است و سابقه نگارش گزارش‌های پژوهشی دیگری پیرامون توافق هسته‌ای ایران را نیز در کارنامه خود دارد، اعمال مجدد تحریم‌ها فرصت‌هایی را برای اقتصاد ایران فراهم می‌آورد که در صورت استفاده بهینه از آن‌ها جمهوری اسلامی می‌تواند به بازسازی اقتصاد خود و حرکت به سمت اقتصاد مقاومتی اقدام نماید؛ بنابراین تحریم آمریکا در این حالت می‌تواند موجب ایجاد منافع بالقوه‌ای برای اقتصاد ایران شود؛ لذا آشنایی با منافع و فرصت‌های بالقوه ایجادشده امری ضروری است.

منافع و فرصت‌های بالقوه تحریم اقتصادی برای ایران

ازجمله منافع و فرصت‌های بالقوه تحریم اقتصادی برای ایران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

افزایش صادرات غیرنفتی ایران

اولین و مهم‌ترین اثری که تحریم ایران و کاهش صادرات نفتی ایران می‌تواند برای اقتصاد ایران داشته باشد، ارتقا تولید و فروش محصولاتی از قبیل مواد معدنی، سیمان، کود اوره و دیگر کالاهای صنعتی و کشاورزی پایه است. با افزایش تولید و صادرات کالاهای غیرنفتی میزان منابع مالی صادرات نفتی که باید برای تأمین واردات کالاها و خدمات صرف شود کاهش یافته و درنتیجه درآمدهای دولت افزایش خواهد یافت.

افزایش فروش فرآورده‌های نفتی و میعانات گازی

بر طبق بررسی‌ها، ایران فروش فرآورده‌های نفتی خود مانند پتروشیمی و میعانات گازی را افزایش داده است. گاز طبیعی که از مخازن گازی استحصال می‌شود عمدتا حاوی میعانات گازی است و به شیوه‌های مختلف قادر به تبدیل به گازوئیل، بنزین، نفت سفید و … هستند. هزینه سرمایه‌گذاری این فراورده‌ها نصف هزینه سرمایه‌گذاری پالایشگاه نفت خام است و به دلیل داشتن ارزش حرارتی بالا از اهمیت قابل‌توجهی برای صادرات برخوردار است؛ به‌گونه‌ای که صادرات آن می‌تواند هزینه سرمایه‌گذاری اولیه یک پالایشگاه گازی را در ظرف مدت کوتاهی برگرداند.

اجرای سیاست جایگزینی واردات و ارتقا تولید ملی

بنا به بررسی‌های انجام‌شده؛ تحریم‌ها باعث می‌شوند برخی از تولیدکنندگان ایرانی، اقدام به افزایش تولید داخلی برخی کالاها به‌عنوان جایگزینی برای واردات نمایند. علاوه بر این برخی از وجوه و منابع خصوصی صرف سرمایه‌گذاری در بورس اوراق بهادار تهران و دارایی‌های فیزیکی خواهد شد.

خصوصی‌سازی و ورود نهادهای شبه‌دولتی به اقتصاد

در طول چند سال گذشته، بخشی از شرکت‌های دولتی ایران به نهادهای شبه‌دولتی یا خصوصی واگذار شده است که برخی از آن‌ها با عنوان شرکت‌های هولدینگ، بنیادها یا گروه‌های سرمایه‌گذاری شناخته می‌شود. این شرکت‌ها بخش قابل‌توجهی از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهند. تحریم‌ها و ایجاد محدودیت برای دولت، باعث تقویت ورود بخش خصوصی به اقتصاد می‌شود و از این طریق می‌تواند باعث تقویت فضای رقابتی شود.

ایجاد محدودیت بر واردات کالاهای لوکس و حفظ ارزش پول

ریچارد نفیو در کتاب «هنر تحریم‌ها» نشان می‌دهد که آمریکا چگونه در عین تحریم اقلام مختلف، واردات کالاهای لوکس را از تحریم مستثنا کرده تا به احساس اجتماعی تحریم‌شدگی بیشتر دامن بزند و درعین‌حال منابع ارزی کشور که باید صرف نیازهای ضروری شود به هدر رود. تحریم و کمبود منابع ارزی اگر به‌خوبی مدیریت شود می‌تواند با ایجاد محدودیت بر واردات کالاهای لوکس از هدر رفت منابع ارزی کشور جلوگیری کند و جلوی کاهش ارزش پول ملی را بگیرد.

اصلاح نظام پرداخت یارانه دولتی

پرداخت یارانه‌ها می‌تواند افزایش قیمت حامل‌های انرژی را جبران کند. با اصلاح سازوکارهای هدفمندی یارانه‌‌ها می‌توان اولا در هزینه‌های هدفمندی یارانه‌ها صرفه‌جویی نمود و ثانیاً مصرف حاصل از آزادسازی حامل‌های انرژی را جهت حمایت از تولید داخلی بکار گرفت.

جمع‌بندی

تحریم‌ها در عین اینکه تهدیدی است که در صورت عدم اتخاذ راهبردهای مناسب برای مقابله با آن، می‌تواند آسیب‌های زیادی اقتصاد کشور داشته باشد، از سوی دیگر فرصتی است که می‌توان با تکیه بر آن، برخی اصلاحات اساسی و بازسازی اقتصادی که در صورت فقدان شرایط تحریمی بدان توجهی نمی‌شود پیگیری نمود. برخی از این فرصت‌ها عبارت‌اند از: «افزایش صادرات غیرنفتی ایران»، «افزایش فروش فرآورده‌های نفتی و میعانات گازی»، «اجرای سیاست جایگزینی واردات و ارتقا تولید ملی»، «خصوصی‌سازی و ورود نهادهای شبه‌دولتی به اقتصاد»، «ایجاد محدودیت بر واردات کالاهای لوکس و حفظ ارزش پول» و «اصلاح نظام پرداخت یارانه دولتی». بهره‌گیری بهینه از این فرصت‌ها می‌تواند جمهوری اسلامی را به‌سوی بازسازی اقتصاد خود و حرکت به سمت اقتصاد مقاومتی رهنمون کند.

این مطالعه در اندیشکده رصد توسط سعید سیدحسین‌زاده یزدی در سال ۱۳۹۷ انجام شده ‌است.