اهمیت تعاونی های گردشگری در ایران

هر ساله خیل عظیمی از گردشگران به سراسر دنیا سفر می­ کنند و به تبع آن میلیون­ ها فرصت شغلی ایجاد شده و سرمایه­ گذاری­ های متفاوتی در حوزه اقتصاد ملی و محلی انجام می ­شود؛ اما چنین توسعه­ ای در حوزه گردشگری بدون تردید تاثیرات بی ­بازگشتی بر جامعه داشته است. سازمان­ های جهانی برنامه­ های بسیاری برای حل این مشکلات اجرا کرده ­اند اما نمی ­توان انکار کرد که برای رسیدن به نتیجه ­ای قابل­ قبول، جوامع نیاز به حمایت زیرساخت­ های قدرتمندی دارند که به صنعت گردشگری و سازمان ­های محلی در رسیدگی به مشکلات یاری رساند. در این میان تعاونی­ ها می­ توانند با برقراری ارتباط بین دولت، برنامه ریزان و مردم و با اجرای برنامه­ ها و فعالیت­ هایی که منافع هر دو طرف را تامین می­ کند، به توسعه ملی، اقتصادی و اجتماعی کمک نمایند.

کلیدواژگان: صنعت گردشگری، تعاونی­ های گردشگری، تعاونی

ضرورت و اهداف پژوهش

ناتوانی سازمان­ ها و شرکت­ های خصوصی و دولتی در پاسخگویی کامل به نیازهای صنعت گردشگری به عنوان بخشی تاثیرگذار بر اقتصاد و فرهنگ یک جامعه، نقش تعاونی­ ها به ­عنوان یکی از این زیرساخت­ ها را در این زمینه پررنگ­ تر می ­کند. تعاونی­ ها می­ توانند با برقراری ارتباط بین دولت، برنامه ریزان و مردم و با اجرای برنامه ها و فعالیت­ هایی که منافع هردو طرف را تامین می کند، به توسعه ملی، اقتصادی و اجتماعی کمک نمایند. این تعاونی­ ها اگرچه چند سالی است که تشکیل شده ­اند اما هنوز به حداکثر کارایی خود نرسیده ­اند. در پژوهش حاضر تلاش شده است تا ضمن بیان اهمیت انکارناپذیر صنعت گردشگری برای جوامع، به لزوم برقراری ارتباط بین سازمان­ های دولتی و مردم بومی در صنعت گردشگری و لزوم رونق گرفتن و بهبود عملکرد تعاونی­ ها پرداخته شود.

مقاصد گردشگری و تعاونی ­ها

مقصد گردشگری به فضایی اطلاق می ­شود که به خاطر وجود مجموعه ­ای از جاذبه ­ها و زیرساخت­ های گردشگری در آن، تبدیل به کانون اصلی گردشگری شده است؛ در این میان مدیریت چنین فضاهایی پیچیده بوده و باعث طرح مسائل مختلفی است. هیچ سازمانی نمی ­تواند به تنهایی و بدون مشارکت و همکاری دیگر سازمان­ ها، موجب توسعه یک مقصد گردشگری شود. با توجه به اهمیت این مقاصد گردشگری، نیاز است که گروه­ های متنوعی از آژانس ­ها، سازمان­ ها یا نمایندگان مستقل در بستر آن­ ها، تحت قوانینی خاص باهم ارتباط متقابل برقرار کنند، اهداف مشترکی تعریف کرده و از راهی تعاونانه برای دستیابی به آن­ ها تلاش کنند.

تعاونی­ هایی که در این زمینه فعالیت می­ کنند موجب یکپارچه شدن جنبه­ های طبیعی، فرهنگی و اجتماعی یک مقصد شده و به طرز موثرتری به انتظارات گردشگران پاسخ خواهند داد. تحت ­تاثیر رقابت­ های شدید، نوسان های زیاد، تغییرات سریع و مشتری­ های روز­ به­ روز قدرتمندتر، بحث تعاونی بین سازمان­ های گردشگری، خصوصا در شرایط دنیای امروز بیش از هر زمان دیگری ضروری می­نماید. احترام به حقوق دیگران، پررنگ سازی ابعاد فرهنگی جامعه از طریق استفاده از محصولات و خدمات تعاونی­ های حوزه گردشگری و افزایش مشروعیت بیشتر در روابط کارکنان و ایجاد محیطی دوستانه و مطلوب­ تر از اصول این تعاونی­ های محسوب می ­شود.

بهره­ گیری از تعاونی ­ها باعث کاهش هزینه ­ها در بازار، افزایش کارایی، بهبود کیفیت محصولات و افزایش پایداری در مقاصد گردشگری می­ شود. همچنین این مکان وجود دارد که تعاونی­ ها منابع، مهارت و دانش، ریسک­ ها، مسئولیت­ ها و دستاوردها را باهم به اشتراک گذارند و از سوی دیگر به تجربه دیگران نیز دسترسی داشته باشند. البته نباید فراموش کرد که ایجاد تعاونی­ ها به دلیل سلایق مختلف و گاه متضاد، ضعف در رهبری مناسب و راه ­های متفاوت برقراری ارتباط، سختی­ هایی را در پی دارد؛ بنابراین مزایای برگرفته شده از تعاونی­ های گردشگری، نیاز به زمان دارند و از سویی نقش دولت­ ها و سازمان­ های دولتی نیز برای تشویق همکاری­ و نظارت بر اعضای شبکه بسیار تعیین کننده خواهد بود. تعاونی­ “SENINTER” ازجمله تعاونی های موفق در سطح بین المللی است.

بررسی وضع موجود تعاونی­ های گردشگری

تعاونی­ های گردشگری غالبا ویژگی ­های مفیدی دارند؛ این تعاونی­ ها می­ توانند سطح دانش اعضای خود را ارتقا دهند. همچنین فعالیت در بستر تعاون گردشگری با ایجاد شبکه­ هایی بین افراد و تعاونی ­ها باعث دسترسی بیشتر آن­ ها به بازار و دیگر اعضای تعاونی­ ها گشته، فروش را افزایش داده و کسب ­و­ کارشان را رونق می­ب خشد. همچنین افراد فعال در صنعت گردشگری با فعالیت در بستر این تعاونی­ ها، آموزش بیشتری خواهند دید و در معرض گفت­ و­ گوهای سودمندتر قرار می­ گیرند.

در کنار مزایای عنوان شده، تعاونی­ های گردشگری معایبی نیز دارند. تضاد و عدم هم­خوانی منافع فردی، سیاست ­ها و برنامه­ های کاری شخصی و نیز کمبود اطلاع از مسئولیت­ ها و گاه عدم اطلاع از قوانین در بسیاری موارد موجب بروز مشکلاتی در این تعاونی ­ها می ­شود. وجود تناقض بین برنامه­ های مطرح شده و ساختارهای پیچیده سازمانی در بخش عمومی و یا ساختارهای بوروکراتیک و پردردسر، کمبود آموزش ­های کافی و مناسب، کمرنگ بودن منش و آموزش مشارکتی و عدم توجه دقیق به اهداف تعریف شده برای تعاونی­ ها ازجمله معایب تعاونی­ ها است. نکته مهم در امکان­ پذیر بودن کار کردن با یکدیگر است که نیازمند وجود استراتژی­ های مناسب و منابع بیشتر است که بسیاری از تعاونی ­های گردشگری از این موضوع رنج می ­برند.

راهکار بهبود فعالیت تعاونی های گردشگری

مهم­ترین مسئله تعاونی­ های گردشگری بازتعریف اهدافی است که به صورت مکتوب و شفاهی برای این تعاونی­ ها تعریف شده است. طبق بررسی ­ها، گستره فعالیت تعاونی­ های گردشگری نسبتا کم است. به منظور بهبود فعالیت این تعاونی ­ها، راهکارهای سیاستی زیر پیشنهاد می ­شود:

• کمک به تعاونی­ های فعال در حوزه ساخت، مدیریت و بازاریابی بهینه محصولات و خدمات گردشگری از طریق ارائه تسهیلات مالی و قانونی و فراهم سازی بستر­هایی برای ارائه آسان خدمات، محصولات و …؛
• بسترسازی از طریق تهیه وسایل نقلیه خاص همچون اتوبوس ­های گردشگری، فراهم­ سازی قطارهای تفریحی درون محوطه­ های گردشگری برای راه ­اندازی سیستم ­های حمل­ و ­نقل متمایز برای جابجایی گردشگران و تعیین نرخ­ های دقیق و قابل پیگیری برای سیستم حمل­ و­ نقل موجود؛
• راه ­اندازی و افزایش امکانات خاص برای خرید گردشگران مثل فروشگاه­ های معاف از مالیات؛
• ایجاد تسهیلات برای برگزاری کارگاه ­ها، کنفرانس ­ها و همایش­ ها در جهت تشویق متقاضیان برای ورود به حوزه تعاونی­ گردشگری و ارتقای دانش و تجربه فعالین این حوزه، آشناسازی عموم مردم و نیز برگزاری جلسات بارش فکری برای شناسایی مشکلات و راه ­حل ­های این حوزه در بازه­ های زمانی مشخص؛
• سرمایه­ گذاری در حوزه ­های خاص مثل گردشگری غذا، فستیوال­ ها و نمایشگاه­ های محلی؛
• استفاده از تعاونی­ هایی برای برگزاری دائمی برنامه­ های سرگرمی و فرهنگی در کنار بازدید از جاذبه ­های گردشگری؛
• ایجاد تسهیلات برای ارائه تبلیغات تعاونی­ ها در خارج از کشور برای جذب گردشگر و نیز حمایت از فعالیت­ های کارآفرینانه در این حوزه.

جمع بندی

اهمیت صنعت گردشگری برای جوامع انکارناپذیر است؛ ایجاد میلیون ­ها فرصت شغلی و سرمایه­ گذاری­ های مختلف در حوزه اقتصاد ملی از آثار این صنعت است. در این میان نقش تعاونی­ ها در توسعه صنعت گردشگری پررنگ محسوب می ­شود اما هنوز به حداکثر کارایی خود نرسیده ­اند؛ پایین بودن متوسط اشتغال آن­ ها، سهم پایین تعاونی­ های گردشگری در استان­ های کمتر توسعه یافته، فصلی بودن فعالیت­ های گردشگری و عدم حضور تعاونی­ های گردشگری خارجی در ایران ازجمله ضعف ­های این حوزه است. به منظور بهبود فعالیت این تعاونی­ ها، پیشنهادهایی ارائه شد که کمک به تعاونی هایی که در حوزه ساخت، مدیریت و بازاریابی بهینه محصولات و خدمات فعالیت می­ کنند و نیز بسترسازی برای راه ­اندازی سیستم ­های حمل­ و ­نقل متمایز برای گردشگران از این جمله است.

این مطالعه در اندیشکده تعاون و توسعه توسط خانم شاه ولی در سال ۱۳۹۹ انجام شده است.