رصد و تحلیل فضای مجازی و شبکه های اجتماعی عراق

در عصر حاضر بی شک مهم ترین وسیله ی تبلیغ، ترویج و گسترش ایده و آموزه، وسائل ارتباط جمعی، مخصوصا فضای اینترنتی و رسانه های اجتماعی است. کشور عراق در سال های اخیر از لحاظ گسترش زیرساخت های اینترنتی، پیشرفت خوبی داشته است و نزدیک به نیمی از مردم عراق، عمدتا جوانان عراقی، جزء کاربران ثابت اینترنت به شمار می آیند. با توجه به مشترکات فراوان تاریخی، مذهبی و فرهنگی و تعاملات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی میان ایران و عراق، ضرورت توجه به فضای مجازی و رسانه های اجتماعی را، به عنوان یک ابزار مناسب برای انتقال مفاهیم آشکار می سازد.

ضرورت و اهداف پژوهش

پیشرفت های چشم گیر فناوری اطلاعات و ارتباطات که حاصل پیشرفت روزافزون در تکنولوژی سخت افزار  و نرم افزار بوده، تغییرات سریعی را در شیوه های ارتباط آنلاین ایجاد کرده است که به تبع باعث تاثیر چشم گیری در جهان اسلام، مخصوصا جهان عرب شده و زندگی این مردمان را به کلی تغییر داده است. به دست آوردن و درک تاثیر شبکه های اجتماعی بر زندگی مردم و به خصوص در شیوه های خاص اجتماعی- فرهنگی جهت بهبود تولید محتوا و اثر گذار کردن مطالب در این شبکه ها بسیار مهم است. عراق یکی از مهم ترین کشورهایی است که رشد سریع رسانه های اجتماعی در آن، تاثیرات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی متفاوتی را پدید آورده است که در کمتر کشوری قابل مشاهده است. گسترش فضای مجازی در عراق ساختار هویتی، خواست های اجتماعی و رفتار فرهنگی مردم را به شدت تحت تاثیر قرار داده است که شناخت عمق این تاثیر نیازمند یک مطالعه جامع است. از این رو این پژوهش با رصد آماری و تحلیلی فضای مجازی و اینترنتی،  به تجزیه و تحلیل مساله عملکرد رسانه های اجتماعی و ارائه پیشنهاداتی جهت فعالیت در این رسانه ها پرداخته شده است.

رسانه های اجتماعی در کشور عراق

بدون شک استفاده گسترده از فضای مجازی، مخصوصا استفاده از رسانه های اجتماعی، تاثیرات قابل توجهی در فضای اجتماعی عراق ایجاد کرده است. استفاده از رسانه ها و شبکه های اجتماعی در عراق می تواند به عنوان یک شمشیر دولبه توصیف شود، چراکه با وجود استفاده مثبت از این فضا، به عنوان فضایی برای ارتباطات، انتقال اطلاعات و بیان آزادانه ی سخن و نیز به عنوان ابزاری برای اعمال نفوذ و فشار به مراکز دولتی و تصمیم گیری، این رسانه ها تاثیرات منفی نیز به همراه دارند، زیرا این رسانه های اجتماعی توسط افراد مختلف برای پررنگ کردن برخی جنبه های نامطلوب مانند فرقه گرایی، افراط گرایی مذهبی و تفرقه ی فرهنگی و گسترش چندین اندیشه و ایدئولوژی ها در سراسرکشور مورد استفاده قرار گرفته است.

با بررسی وبگاه های رسانه ای و جست جوهایی که کاربران عراقی در جستجوگران انجام می دهند، نشان داده شد که رسانه، سرگرمی و وبگاه های خدماتی، اصلی ترین دلیل برای استفاده از وبگاه ها در عراق به شمار می آیند. اما غالب استفاده ی کاربران عراقی از اینترنت، معطوف به استفاده از رسانه های اجتماعی است. رسانه هایی که توانسته اند تاثیرات عمیق سیاسی، دینی، اجتماعی، فرهنگی و… را در عراق پدید آورد. مهم ترین جنبه ی کاربرد اینترنت در عراق، مانند تمام جهان، استفاده از فضای رسانه های اجتماعی، عمدتا فیس بوک، توییتر، واتس آپ، اینستاگرام، یوتیوب و تلگرام است. از این رو به بررسی وضعیت برخی از این رسانه های اجتماعی در کشور عراق پرداخته شده است:

 فیس بوک

فیس بوک مهم ترین و فعال ترین رسانه ی اجتماعی در عراق به شمار می آید. تقریبا تمام کسانی که کاربر اینترنت محسوب می شوند حداقل یک حساب در فیس بوک دارند. فیس بوک محل تجمیع تمام فعالیت های ممکن در اینترنت است. یعنی در این رسانه صفحات مربوط به سیاست، دولت، سرگرمی، دینی، طنز و… در کنار هم مورد استقبال کاربران قرار گرفته است.

توییتر

در سال های اخیر توییتر یکی از محبوبترین رسانه در جهان به شمار می آید اما هنوز در عراق نتوانسته است در رقابت با فیس بوک، مخاطبین زیادی را کشف کند. با توجه به نوع حساب ها و فعالیت های توییتر، می توان این را فهمید که کاربران این رسانه اجتماعی، رویکردی جدی تر در فعالیت در این رسانه دارند. از این رو کاربران این رسانه کاربرانی نخبه تر در رسانه های اجتماعی به حساب می آیند.

اینستاگرام

 از سوی دیگر شبکه اجتماعی اینستاگرام وجود دارد که با سرعتی بیشتر از باقی رسانه های اجتماعی در عراق در حال رشد است. اما این شبکه اجتماعی تقریبا در انحصار سرگرمی قرار دارد. کاربران عراقی اینستاگرام کمتر به مسائل جدی تر وارد می شوند.

یوتیوب

 یوتیوب دومین وبگاه پر طرفدار در جهان، پس از گوگل و پیش از فیس بوک بزرگترین انشعاب گوگل است. در عراق نیز یوتیوب یکی از رسانه های محبوب به شمار می آید. این شبکه اجتماعی با توجه به گسترش زیر ساخت های ارتباطی عراق و افزایش سرعت انتقال داده در شبکه اینترنت و البته بهبود وضعیت اقتصادی برای تهیه ی هزینه های اینترنتی، در فضای رسانه ای عراق بسیار گسترده شده است. هدف اولیه کاربران عراقی برای مراجعه به یوتیوب، سرگرمی می باشد. کاربران به دنبال تماشای کلیپ های موسیقی و یا طنز هستند. گاهی کانال های خبری و رسانه ای را نیز دنبال می کنند.

پیشنهادهایی جهت فعالیت در رسانه های اجتماعی عراق

امروزه  پلتفرم ها و رسانه های اجتماعی، در استفاده از اینترنت، بی رقیب و غالب هستند و هر گونه تاثیرگذاری- سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی- در جامعه مستلزم فعالیت هدفمند در این رسانه هاست. از این رو پیشنهاداتی جهت فعالیت در رسانه های اجتماعی کشور عراق ارائه شده است:

کاربرشناسی در فضای مجازی عراق

شناخت مخاطب برای فعالیت بلند مدت و تاثیر گذار در جامعه ی عراق، ضروری و لازم است. از این رو بسیاری از صفحات رسانه ای و حرفه ای در جهان و بالتبع در عراق، با استخدام گروه های ثابت حرفه ای برای تجزیه و تحلیل تعداد مخاطبان و میزان تعامل آن ها با هر مطلب، تلاش می کنند موضوعات مورد توجه کاربران را شناسایی کرده و با ارزیابی عملکرد کاربران می توان فهمید چه نوع محتوایی برای برقراری ارتباط با مخاطب مناسب است.

 الزام فعالیت در چند رسانه اجتماعی

یکی از مهم ترین تکنیک ها برای جذب مخاطب و انتقال محتوا، فعالیت همزمان در رسانه ها و پلتفرم های اینترنتی مختلف است. به گونه ای که کاربر هر رسانه، بدون آنکه مجبور شود رسانه ی خود را تغییر دهد، به محتوای مذکور دسترسی پیدا کند.

محتوای تاثیر گذار

همواره یکی از بهترین راه ها برای جذب مخاطب و انتشار محتوا، تمرکز بر روی محتواهای مربوط به مناسبت هاست. وجود روزها و اعیاد و مناسبت های مشترک میان دو ملت می تواند فرصتی برای تبریک، تسلیت و یا بزرگداشت این مناسبت ها باشد. این توجه به مناسبت ها و توجه به مخاطب عراقی می تواند برای کاربران جذاب باشد و تاثیرگذاری محتوا را دو چندان کند.

جذب مخاطب

با تولید محتوای مناسب و داشتن یک تیم مجزا برای ارتباط با مخاطب و تجزیه و تحلیل رفتاری و مشارکتی کاربران نسبت به هر محتوا و صرف زمان کافی برای جذب مخاطب، و با توجه به مشترکات فرهنگی و اجتماعی میان مردم مسلمان ایران و عراق، می توان محتوای اصیل اسلامی را به طور گسترده در میان مخاطبان منتشر کرد.

جمع بندی

کشور عراق در سال های اخیر از لحاظ گسترش زیرساخت های اینترنتی، پیشرفت خوبی داشته است و نزدیک به نیمی از مردم عراق جزء کاربران ثابت اینترنت به شمار می آیند. پلتفرم ها و رسانه های اجتماعی توانسته اند تاثیرات عمیق سیاسی، دینی، اجتماعی، فرهنگی و… را در عراق پدیدآورند. از میان رسانه های اجتماعی، فیس بوک مهم ترین و فعال ترین رسانه ی اجتماعی در عراق به شمار می آید. توییتر در نقطه ی مقابل فیس بوک در عراق است و نسبت به فیس بوک پیشرفت کمتری داشته است. یوتیوب نیز به عنوان پایگاه عظیم فیلم و کلیپ، به لطف کاهش هزینه ها و افزایش سرعت اینترنت در عراق، تبدیل به پلتفرمی محبوب در میان کاربران عراقی شده است. از این رو جهت فعالیت در رسانه های اجتماعی کشور عراق، راهکارهایی همچون شناخت مخاطب برای فعالیت بلند مدت و تاثیر گذار در جامعه ی عراق، فعالیت همزمان در رسانه ها و پلتفرم های اینترنتی و تمرکز بر روی محتواهای مربوط به مناسبت ها پیشنهاد شده است.

این مطالعه در بنیاد بین المللی مطالعات راهبردی، آینده پژوهی و تمدّنی امین (مرآت امین) در سال ۱۳۹۹ انجام شده است.