ارائه طرح «باهم کارآفرینی» به منظور کاهش محرومیت

اقتصاد ناپایدار ایران  فضا را برای محرومین و افرادی که به صورت فصلی مشغول به فعالیت هستند سخت و دشوار کرده است. از سویی دیگر تکثر هسته های مردمی در پهنه وسیع کشور ایران و نیز ساختار حاکمیتی موجود و تعدد بازیگران حوزه محرومیت زدایی قادر به حل تمامی مشکلات و حمایت از محرومین نیست؛ همچنین الگو و مرجع علمی، ساختاری و مردمی جهت رجوع و الگوبرداری در یک امر بیرونی خاص متعین نیست تا با پیاده سازی و الگو برداری هسته ها به پایداری گروه ها کمک کند. در این طرح بنا داریم حرکتی در جهت کاهش محرومیت با استفاده از ابزارهای کسب و کاری-اقتصادی با تمرکز بر آموزش و توانمندسازی حلقه های واسط ارتباط گیرنده با محرومین با راهبرد ایجاد زنجیره کامل مدل طراحی تا تحقق پیاده سازی کنیم.

ضرورت و اهداف پژوهش

قشر زیادی از روستائیان و جوامع کمتربرخوردار مبتلا به اقتصاد غیرپایدار و فصلی بوده و در مواقعی همچون بحران های اقتصادی (از قبیل کرونا) ضربه سنگینی به آنها وارد می شود. با وجود تعدد بازیگران و نهادهای حوزه محرومیت زدایی با توجه به ورودهای سطحی و روبنایی این ساختارها و عدم توجه به علل ریشه ای و نیاز ایشان به تولیدات گزارش محور اساسا ساختار موجود فاقد توان و جسارت کافی به جهت از بین بردن و یا حتی کاهش معنادار فقر است و از این رو ضرورت ورودی متفاوتی به این حوزه ضروری تر از قبل جلوه می کند. از طرف دیگر هسته های مردمی نیز همچنان بلوغ دانشی کافی برای از بین بردن عمقی فقر را به دست نیاورده اند و به مکانیزم های عرفی و شیوه های مرسوم همچون پرداخت اعانه نقدی و بسته های معیشتی عادت کرده اند؛ عدم به کارگیری دانش روز و نبود فناوری های انتقال دانش های ضمنی تولید شده و حتی تجارب ناشی از شکست و موفقیت صورت گرفته به جهت رجوع و الگو برداری، فقدان الگو و مرجعیت علمی و عملی مجموعاً ستون فقرات نهضت اراده های مردمی که باور ایشان به فعل “توانستن” است را دچار آسیب جدی کرده است. در همین راستا طرح«باهم کارآفرینی» به عنوان یک راهبرد میانی بهبود کلان مسئله توضیح داده شده درصدد نقش آفرینی است.

زیست بوم فعالان کسب وکاری اقتصادی محرومیت زدایی

نهادها و سازمان های مختلفی در جهت کمک به نیازمندان و با هدف محرومیت زدایی راه اندازی شده اند که برخی از آن ها عبارتند از:

• سازمان بهزیستی کشور: این سازمان زیرمجموعه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است که مسئولیت ارائه خدمات بهزیستی به افراد محروم و نیازمند را دارد. این خدمات شامل کمک های مالی، خدمات بهداشتی و درمانی، پوشش بیمه و مشاوره و آموزش است؛
• قرارگاه پیشرفت و آبادانی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: سپاه در راستای تحقق دستور فرماندهی کل قوا در امر سازندگی، عمران، آبادانی، خدمت رسانی و محرومیت زدایی و همچنین بسترسازی خدمت رسانی بیشتر نظام و استفاده حداکثری از ظرفیت های استان ها، اقدام به راه اندازی این قرارگاه کرده است. این طرح شامل خدمت رسانی در بخش های اشتغال و اقتصاد بهداشت و درمان توسعه زیرساخت ها، فرهنگ و سبک زندگی ایرانی-اسلامی و رفع بی سوادی که با همکاری دولت انجام می شود؛
• سازمان بسیج سازندگی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: طرح بسیج سازندگی در سال ۱۳۷۹ توسط رهبر انقلاب اسلامی به منظور هویت بخشیدن و شخصیت دادن به جوانان و برنامه ریزی جهت مشارکت دادن آنان در سازندگی، جهادگری، توسعه عرصه های عمرانی، کشاورزی و منابع طبیعی روستاها و مناطق محروم با همکاری مشترک وزارت جهاد کشاورزی و نیروی مقاومت بسیج مطرح شد. بسیج دانشجویی نیز فعالیت های جهادی خود را ذیل این نهاد پیش می برد.
• بنیاد علوی: بنیاد علوی به عنوان بازوی محرومیت زدایی بنیاد مستضعفان مسئول پیاده سازی الگوی جامع آبادانی و پیشرفت است. در حال حاضر بنیاد علوی در ۷۸ منطقه مشغول پیاده سازی الگوی آبادانی و پیشرفت است.
• بنیاد احسان: یکی از بازوهای محرومیت زدایی ستاد اجرایی فرمان امام (ره) که در کنار بنیاد برکت به فعالیت مشغول است.
• بنیاد برکت: بنیاد برکت، سازمان شبه دولتی ایرانی متعلق به ستاد اجرایی فرمان امام (ره) که در سال که در سال ۱۳۸۶ تأسیس شده و در زمینه ی اشتغال زایی و اجرای پروژه های عمرانی فعالیت می کند.
• کمیته امداد امام خمینی: هدف رسمی از بنیان گذاری این نهاد، پشتیبانی از محرومان و مستضعفان و توانمندسازی آن ها اعلام شده است

مسئله و مشکلات موجود در نهادها

با بررسی مسائل ۵ مشکل از اهمیت بیشتری نسبت به سایر عوامل برخوردارند که عبارتند از:

• مسائل و مشکلات ساختار حاکمیتی: جمیع شرایط موجب شده تا ساختار حاکمیتی موجود قادر به حل تمام مشکلات به تنهایی نباشد و از طرفی امکان افزایش مشارکت پذیری و مشارکت جویی مردمی و به میدان آمدن مردم را نیز ندارند؛ ای بسا مهم ترین اراده در برخی از این نهادها حفظ حیات خود تلقی می شود.
• عدم مدیریت دانش: تشکل ها و نهادهای اجتماعی دانش لازم و به روز با هدف گذاری پایدارسازی مجموعه های محرومیت زدا را ندارند.
• فقدان برنامه و طراحی بلندمدت : این سازمان ها و نهادها طراحی زیرساختی برای حل مشکلات ندارند.
• نداشتن برنامه برای معرفی الگوها: به الگوسازی از نمونه های موفق کسب و کار هر منطقه که ظرفیت و قابلیت تکثیر دارند پرداخته نشده است.
• عدم استفاده از ظرفیت های دست نخورده: منابع و سرمایه های موجود بسیاری در مناطق محروم و کم برخوردار بالاخص در لایه منابع انسانی وجود دارد که استفاده بهینه از آن ها نشده است.

شیوه های عرفی حل محرومیت و انتخاب رویکرد منتخب

برای پرداختن به مسئله محرومیت زدایی و از بین بردن فقر رویکردهای مختلفی وجود دارد که عبارتند از: کمک نقدی، کاهش هزینه های محرومین، بهبود محیط زندگی، هدیه غیرنقدی، توسعه یا رفع مانع محیطی و اصلاح سبک زندگی. با این حال برخی تشکیلات باتجربه به این نتیجه رسیده اند که این فعالیت ها راه حلی جامع نیستند و جامعه نیازمند «توانمندسازی افراد نیازمند با استفاده از ظرفیت موجود در مناطق» هستند. در این راستا طرح «آموزش و توانمندسازی محرومین از طریق حلقه های واسط ارتباط گیرنده با محرومین باهدف ایجاد کسب و کار (اجتماعی)» با عنوان «باهم کارآفرینی» پیشنهاد می شود. منظور از حلقه های واسط در این طرح، گروه های جهادی، مجموعه های خیریه ای و افراد فعال در مساجد هستند.

ارائه مدل و چرخه اجرایی عملیات باهم کارآفرینی

به منظور عملی سازی طرح حاضر، مدل و چرخه «باهم کارآفرینی» ارائه شده است. این چرخه شامل ۵ حلقه به عبارت زیر است:

• دانش: افزایش کمی و کیفی دانش و علم موردنیاز هسته های مردمی در خط مقدم جهاد اقتصادی و راهبری آنان از طریق آموزش و تربیت مخاطبین؛
• باور: تزریق باور موردنیاز و مقدمه اقدامات و اراده منجر به قیام در مخاطبین از طریق خلق تصویر ذهنی در مخاطبین؛
• اراده: کمک به شعله ور سازی اراده منجر به قیام و آغاز فرایند تحقق با استفاده از الهام گیری از نمونه های موفق پیشین؛
• تحقق: شروع فرایند جاری سازی نقطه تلاقی مسئله، دانش، طراحی در لایه تحقق و پیاده سازی؛
• تثبیت و امتداد: تثبیت و رفع موانع اقدامات منجر به امتداد از طریق رهگیری و ارتباط مداوم با میدان.

چشم انداز باهم کارآفرینی

در راستای محرومیت زدایی به واسطه توانمندسازی مردم و حضور حداکثری مردم در زنجیره اقتصاد، چشم انداز طرح در سه بازه زمانی برای رسیدن به این مهم به شرح زیر است:

• کوتاه مدت: اجتهاد در امر مورد بحث توسط نهاد مدیریت باهمکارآفرینی(مدرسه باهمکارآفرینی) + تجربه موفق در کشف نیروی انسانی + تولید ادبیات مناسب موضوع؛
• میان مدت: شناخته شدن مدرسه باهمکارآفرینی توسط متخصصین + ارتباط با اکثریت گروه های جهادی اقتصادی مردمی + طی شدن مسیر اولیه ترویج؛
• بلندمدت: مرجعیت علمی + خلق هسته های انسانی جدید + تبدیل شدن موضوع به گفتمان رایج.

برنامه عملیاتی طرح

برنامه عملیاتی برای انجام این طرح شامل سه دوره کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت به شرح زیر است:

·        کوتاه مدت: این دوره شامل دوره های ۳ روزه تجمعی، رویدادهای آنلاین ماهانه، پخش مستقیم (لایو استریم) دو هفته یک بار و ایجاد یک مرجع دانشی با حداقل ۱۲۰ ساعت آموزش ویدئویی مفید بوده و خروجی های محتوایی از این دوره های آموزشی و کتاب، کتابچه، پادکست و مجله های محتوایی و علمی هستند؛

·        میان مدت: این دوره شامل دوره های ۱۴ روزه تجمعی، رویدادهای موضوعی، افزایش کیفیت و دوبرابر شدن تعداد محتواهای آموزشی، اضافه شدن برنامه های تلویزیونی و مجازی و برگزاری فراخوان و مسابقات ویژه به مثابه مرجع علمی است؛

·        بلندمدت: این دوره شامل اردوهای ۴۰ روزه، رویدادهای استانی و محلی و موضوعی، افزایش کیفیت و سه برابر شدن تعداد محتواهای آموزشی و همراهی در فرایند آموزش (منتورینگ) تا رسیدن به مطلوب است.

جمع بندی

بخش قابل توجهی از روستائیان و جوامع کمتر برخوردار با مشکلات اقتصادی غیرپایدار و فصلی روبرو هستند، و در شرایط بحران های اقتصادی مانند کرونا، با وضعیت مالی ناپایداری مواجه می شوند. با وجود تعدد نهادها و سازمان های مختلف در زمینه محرومیت زدایی، حل کامل مشکلات این گروه امکان پذیر نیست و بنابراین نیاز به رویکردهای جدید در این زمینه وجود دارد. از سوی دیگر برخی هسته های مردمی با تجربه به این نتیجه رسیده اند که فعالیت هایی مانند کمک نقدی در مناطق محروم راه حلی جامع نیستند و راهکار اصلی توانمندسازی افراد نیازمند با استفاده از ظرفیت موجود در مناطق است. در این راستا طرح «آموزش و توانمندسازی محرومین از طریق حلقه های واسط ارتباط گیرنده با محرومین باهدف ایجاد کسب و کار» با عنوان «باهم کارآفرینی» پیشنهاد می شود که توسط گروه های جهادی، مجموعه های خیریه ای و افراد فعال در مساجد به عنوان حلقه های واسط انجام می پذیرد.

این مطالعه توسط علی اکبر در مرکز طراحی و مشاوره مدیریت فرهنگی بنیان حرکت در سال ۱۳۹۹ انجام شده است.