زبان فارسی یکی از ارکان قدرت نرم
تصویر نقشه مسائل موجود برای حفظ و گسترش زبان فارسی
با افزایش تمرکز کشورهای مختلف بر قدرت نرم، شناسایی و تقویت ارکان قدرت نرم اهمیت بسزایی یافته است. در این راستا، زبان فارسی می تواند یک رکن از ارکان قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران باشد. برای تحقق این هدف از یکسو ضروری است که فارسی در مقابل آسیب ها حفظ شود و از سوی دیگر زمینه برای توسعه کاربرد فارسی در کشورهای مختلف ایجاد شود. برای گسترش کاربرد زبان فارسی هرگونه همکاری با فارسی زبانان اولویت دارد. همچنین با توجه به ادبیات غنی فارسی، ترویج آن به عنوان زبان شعر وجود دارد. اما گسترش فارسی به عنوان زبان علم و سایر بستر ها از جمله رمان، نثر، نمایشنامه و گفتگوهای مجازی نیاز به اقدامات مقتضی دارد.
کلیدواژه: زبان فارسی، قدرت نرم، قواعد فارسی، گسترش
ضرورت و اهداف پژوهش
مهمترین رکن قدرت، قدرت نرم است که یکی از مهمترین ارکان آن زبان است. زبان بستر فرهنگ، بینش، تفکرات و جهان بینی ملت‌ها و از مهمترین اجزا هویت هر ملت و تمدنی است. زبان تمدن‌ساز و الهام بخش است و لازمه این الهام بخشی نیز داشتن نظریه و جهان بینی ای جذاب برای ملت ها است. ناگزیر زبان یک ملت هم در حفظ جها ن‌بینی جذاب تمدنی و هم در توسعه و ترویج آن نقش مهمی ایفا می‌کند. بر این اساس زبان فارسی رکن قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران است. هدف از این گزارش ارائه نقشه مسائلی است که برای تبدیل فارسی به رکن قدرت نرم ضروری است به آن ها پرداخته شود. سپس اقدامات و سیاست ها و برنامه هایی ذیل هر یک از اجزا این نقشه تعریف و اجرا می شود.
نقشه مسائل موجود
مسائلی را که برای تبدیل فارسی به رکن قدرت نرم ضروری است به آن ها پرداخته شود، می‌توان به دو دسته تقسیم کرد. اول حفظ زبان فارسی در مقابل انواع تهدیدها و دوم گسترش کاربرد فارسی و توجه به آن در میان ملت های دیگر. در ادامه هر یک از این دو حوزه بررسی می شوند.
اقدامات مرتبط با حفظ فارسی
واژگان بیگانه: یکی از تهدیدات زبان فارسی واژگان و ساختارهای بیگانه یا دخیل است. رفع تهدید واژگان بیگانه با ایجاد تقاضا و احساس نیاز برای حفظ فارسی میسر است که از طریق گروه های مرجع و چهره‌ها باید انجام شود. رکن دوم ساخت معادل های خوب برای واژگان بیگانه است.
قواعد زبان فارسی: قواعد فارسی اشکالاتی دارند که مانع یادگیری ساده آن است. برای رفع این مشکل ضروری است که قواعد فارسی به صورت شفاف و منسجم در قالب اصول کلی و قابل فهم و تطبیق در مصادیق و با کمترین استثنائات تدوین و با استفاده از فناوری های روز آموزش داده شود. این قواعد در مورد فارسی غیر رسمی می تواند به صورت جمع سپاری و با مشارکت عمومی تدوین شود. از سوی دیگر، فارسی زبانان با عدم رعایت قواعد فارسی، این زبان را تضعیف می‌کنند. برای رفع این مشکل، مهمترین گلوگاه، تقاضای کاربرد درست فارسی و تبدیل آن به ارزش اجتماعی است که در اینجا نیز گروه های مرجع و چهره ها نقش برجسته‌ای دارند. در کنار آن، آموزش زبان فارسی در مدارس نیز نقشی زیرساختی برای تربیت فارسی زبانان قاعده مند بر عهده دارد.
اقدامات مرتبط با گسترش کاربرد فارسی
اقدامات کلی و مشترک: هرگونه همکاری علمی، فرهنگی و به ویژه اقتصادی با کشورهای فارسی زبان یا گروه‌ها و افراد فارسی‌زبان در سایر کشورها اولویت دارد. ضمن اینکه همکاری با همه کشورها (حتی غیرفارسی زبان) مخصوصا در زمینه تجارت و گردشگری، زمینه آشنایی با فارسی و ارتباطات صمیمانه تر فرهنگ ها را به وجود می آورد.
زبان شعر: شعر فارسی مهمترین زمینه جذب غیرفارسی‌زبانان به این زبان است. برای ترویج گنجینه شعر فارسی نیز باید از همه ظرف ها و قالب ها از جمله موسیقی و خوشنویسی استفاده کرد. همچنین باید بر شاخص‌ترین شعرا مانند حافظ، سعدی، مولانا، فردوسی و نظامی تمرکز کرد. علاوه بر این، ضروری است آثار و شعرایی متناسب با شرایط و موضوعات روز جهان و باکیفیتی بالا و استثنایی بروز پیدا کنند. یکی از راهکارهای خلق آثار و اشعار فاخر جدید، افزایش کمیت تولیدات ادبی است.
زبان علم: زمینه دیگر جذب غیر فارسی زبانان علم است که لازمه آن افزایش کیفیت تولیدات علمی و قرار گرفتن در بالاترین سطح جهانی و شکل گیری اقتصاد انتشارات علمی است. این موارد بیرون از حوزه سیاستگذاری زبان فارسی است. ضمن اینکه گسترش فناوری های ترجمه ماشینی و هوش مصنوعی ممکن است باعث شود در آینده نیاز به یادگیری یک زبان برای فهم تولیدات علمی آن زبان کمرنگ شود. به علاوه ضروری است مجموعه ای از قواعد نگارش علمی تدوین شود و در قالب «دستور زبان علمی فارسی» مورد استفاده دانشمندان و محققان فارسی زبان قرار گیرد. قواعد این دستور زبان ممکن است با قواعد فارسی روزمره متفاوت و سخت گیرانه تر باشد. برای گسترش کاربرد فارسی در زمینه علم، جذب دانشجویان و محققان خارجی با استفاده از ارتقای کیفیت فعالیت های علمی یا طراحی سازوکارهای انگیزشی مناسب از یکسو و ایجاد محافل علمی از سوی دیگر، پیشنهاد می شوند.
زبان سایر تولیدات فکری و فرهنگی: زمینه دیگر برای گسترش فارسی، سایر بسترها و قالب های مختلفی است که برای انتقال پیام ها و مفاهیم به وجود آمده است. مانند انواع آثار نثر، رمان، نمایشنامه، فیلم و سریال مستند و کتب علمی، گفتگوهای مجازی و تلویزیون های اینترنتی. جهت استفاده از این زمینه، ضروری است سیاست هایی اتخاذ شود که حجم تولیدات به زبان فارسی در همه قالب ها افزایش یابد.
زمینه های زیرساختی کلی: زمینه اول، نهضت ترجمه از فارسی به صورت گسترده، بدون انتخاب آثار خاص برای ترجمه و به‌ویژه در قالب قرارهای ترجمه متقابل آثار با حوزه های زبانی است. زمینه دوم می‌تواند تقویت کسب و کارها و زیرساخت‌های ارائه محصولات فرهنگی و هنری در سطح بین المللی باشد. همچنین زیرساخت‌های آموزش فارسی به غیرفارسی زبانان و آزمون آن باید تقویت شود.
اقدامات اجرایی پیشنهادی
بر اساس نتایج این پژوهش، برای فعالیت سازمان تبلیغات اسلامی در کمک به تبدیل زبان فارسی به رکن قدرت نرم ایران، ۱۲ زمینه زیر پیشنهاد می‌شود:
- اعطای نشان سفیر فارسی؛
- ایجاد سازوکار رصد و اعلام واژه های بیگانه جدید؛
- ایجاد سازوکار عمومی معادل سازی و ارزیابی معادل های پیشنهادی؛
- توسعه انواع همکاری با کشورهای فارسی زبان مخصوصا در حوزه صادرات محصولات فرهنگی و تولید محصولات مشترک اعم از کتاب، فیلم، سریال و مستند؛
- توسعه انواع همکاری های ایران و هویت های ایرانی با هویت های غیر ایرانی مخصوصا در حوزه صادرات محصولات فرهنگی و تولید محصولات مشترک
- ایجاد نهضت ترجمه گسترده از فارسی در قالب انتشارت و رسانه های ذیل سازمان؛
- تقویت زیرساخت های ارائه محصولات و آثار مبتنی بر فارسی با توجه به نهادهای موجود ذیل سازمان مانند انتشارات و رسانه ها؛
- ترویج شعر فارسی در قالب موسیقی و خوشنویسی در قالب فعالیت های حوزه هنری؛
- افزایش کمیت تولید اشعار فارسی در قالب انتشارات و فعالیت های حوزه هنری؛
- جذب دانشجویان و محققان خارجی در دانشگاه سوره مهر؛
- توسعه محافل علمی با محوریت دانشگاه سوره مهر؛
- افزایش حجم تولیدات فارسی و نشر آن ها در انواع قالب‌ها مانند انتشارات و رسانه های ذیل سازمان.
جمع بندی
در این پژوهش تلاش بر این بود که نقشه مسائلی جهت تبدیل زبان فارسی به رکن قدرت نرم با توجه به اهمیت و جایگاه آن، ارائه شود. در همین راستا نیز اقدامات، سیاست ها و برنامه های هر یک از اجزای این نقشه پیشنهادی که شامل حفظ زبان فارسی در مقابل انواع تهدیدها و تلاش برای گسترش کاربرد فارسی و توجه به آن در میان دیگر ملت ها است، تعریف شد. حفظ زبان فارسی با دو مسئله جدی ورود واژگان بیگانه و عدم رعایت قواعد زبان فارسی رو به روست. از طرفی دیگر، برای گسترش این زبان زمینه های شعر، علم و سایر تولیدات فکری و فرهنگی بررسی شد. در نهایت برای اجرای این اقدامات، راهکارهایی نیز ارائه شد.
این مطالعه در گروه سیاست پژوهی و تحلیل داده نمافر توسط محمدصادق کریمی در سال ۱۳۹۹ انجام شده است.
با وجود زحمتی که کشیده‌اند، این متن سطحی و کم‌عمق است. جا داشت اندکی با اهالی زبان مذاکره کنند و این دیدگاه کمی و مهندسی را هم رها کنند. همین نگاه‌های ما می‌گوییم بشود پس می‌شود، در چهل سال گذشته، به قول حضرت آقا، زبان را به انحطاط کشانده است.