آسیب شناسی مرکز فرماندهی و کنترل ناجا

مرکز فرماندهی و کنترل (مرفوک) در ناجا وظیفه پردازش و تحلیل داده ها و اطلاعات ورودی از جمله کارکنان، تجهیزات و تاسیسات نظامی را دارد. این مرکز در ایران آسیب های رویکردی، ساختاری-مدیریتی، زیرساختی دارد. از جمله مهمترین این آسیب ها، رویکردهای بسته، غیر مردمی و متکی به سایر نهادها و همچنین تنزل جایگاه و فعالیت ها از سطح راهبردی به عملیاتی است. از طرف دیگر به علت استفاده از زیرساخت های فناوری و سخت افزاری قدیمی، تکنیک های جدید و سامانه های هوشمند برای تحلیل  داده امکان پذیر نیست. بنابراین با کاهش وابستگی و انجام اصلاحات ساختاری می توان بهبود عملکرد این مرکز را شاهد بود.

ضرورت و اهداف پژوهش

امنیت، اساسی ترین نیاز موجود در هر جامعه است، آنچنان که اگر در تامین امنیت خللی وارد شود به تبع آن نظامات اقتصادی و اجتماعی جامعه نیز دچار بی نظمی شده و فرایند کشور متوقف خواهد شد. نیروی انتظامی جمهوری اسلامی (ناجا) به عنوان متولی اصلی امنیت در کشور باید برای ابعاد مختلف ناامنی برنامه داشته باشد و با آن ها مقابله کند. این برنامه متناسب با گسترش موضوعی و افزایش پیچیدگی جرائم، نیازمند بکارگیری رویکردها و ابزارهای جدید، تقویت توان تحلیلی و ارتقای نظام تصمیم گیری است. یکی از رویکردهای جدید، حرکت به سمت پیشبینی جرائم از طریق جمع آوری، دسته بندی و تحلیل اطلاعات است. این موضوع نقشی اساسی در تصمیم گیری های میدانی و راهبردی دارد. روزانه حجم عظیمی از اطلاعات در موضوعات امنیتی اعم از داده های مربوط به تخلفات رانندگی، جرائم مجازی، اطلاعات اقتصادی، جرائم مدنی و غیره در سطح جامعه تولید می شود که اگر در بستری امن و مطمئن مورد استفاده قرار گیرد، می تواند به پیشبینی و به تبع آن به پیشگیری از وقوع جرم در سطوح مختلف جامعه منتج گردد. بنابراین برای تقویت و ارتقا سطح عملکری ناجا، اولویت اول ارتقا توان تحلیل راهبردی از طریق توسعه مبادی ورودی و پردازش اطلاعات است که باید مبدا تصمیمات سطوح مختلف فرماندهی باشد. به جهت ساختاری، این ماموریت در مرکز کنترل و فرماندهی (مرفوک) در ناجا انجام می پذیرد. فرماندهی و کنترل در ساختار نظامی، سیستمی است که شیوه های لازم برای جمع آوری، پردازش و انتشار اطلاعات در خصوص کارکنان، تجهیزات و تاسیسات نظامی را فراهم می کند. این اطلاعات در طرح ریزی، سازماندهی، هدایت، هماهنگی، کنترل و نظارت عملیات مورد استفاده قرار می گیرد و به منظور اجرای ماموریت ها توسط فرماندهان و تصمیم گیرندگان مورد نیاز است. در این گزارش ابتدا آسیب های موجود در مرفوک بررسی شده، سپس متناسب با این آسیب ها، پیشنهادات سیاسی برای بهبود عملکرد مرفوک ارائه می شود.

روش شناسی پژوهش

برای شناخت اولیه از فضای کلی مرفوک و طراحی های صورت گرفته در مورد مرفوک، در اولین گام، اسناد و مستندات موجود در خصوص مرفوک، مطالعه می شود. مطالعه این اسناد منجر به تعریفی اولیه از مسئله اصلی موجود در خصوص مرفوک می گیرد. در گام بعدی، با انجام مصاحبه های پیمایشی و بهره گیری از نظرات کارشناسان و صاحب نظران، در مورد ابعاد مسئله دقت بیشتری صورت می گیرد و راهکارهایی اولیه در خصوص مسئله ارائه جمع آوری می شود. اما برای مقایسه گفته ها و مکتوبات با آنچه در عرصه عمل رخ می دهد، بازدیدهای میدانی از قسمت های مختلف مرفوک در سطوح مختلف انجام می شود. با انجام این گام و شفافیت مسئله، با انجام مطالعات تطبیقی، ساختار پلیس و بخش های مشابه مرفوک در سایر کشورها مورد مطالعه قرار می گیرد.  طی جلسات هم اندیشی مجموع داده ها و اطلاعات جمع آوری شده مورد بررسی قرار گرفته و با جمع بندی آن ها، گزارش نهایی ارائه می شود.

آسیب شناسی و مساله شناسی مرفوک

یکی از مبادی مهم برای استخراج آسیب های موجود مقایسه توان مرفوک فعلی با یک مرفوک کارآمد و مطلوب و استفاده از تجربه سیستم های مشابه آن در سایر کشورها است. بر اساس این دو روش ارزیابی آسیب ها و ناکارآمدی های مرفوک در شرایط فعلی بدست می آید. در ادامه در سه دسته آسیب های رویکردی، آسیب های فنی و فناورانه، آسیب های ساختاری- مدیریتی بیان می شود.

۱- آسیب های رویکردی:

• رویکرد وابستگی به بیرون و اتکا زیرساختی و سخت افزاری به سایر نهادها.
• رویکرد بسته و متمرکز در تحلیل و عدم بهره گیری از ظرفیت های بیرونی به ویژه ظرفیت های مردمی.
• رویکرد سلبی در رعایت اصول حفاظتی و رفتار منفعلانه در برخورد با چالش های جدید.
• غیرمرتبط بودن سازوکارهای ارزیابی عملکرد و تخصیص منابع رده ها با گزارش مرفوک.

۲- آسیب های ساختاری-مدیریتی:

• جایگاه مرفوک در ساختار ناجا (تنزل ساختاری جایگاه از فعالیت ذیل فرماندهی کل ناجا به ذیل معاونت عملیاتی)
• ساختار داخلی و اداره محور مرفوک ستاد.
• عدم وجود نظام پایش شبکه های اجتماعی.
• فقدان سیستم یکپارچه مدیریت سامانه های ناجا.

۳- آسیب های ناظر بر فناوری و زیرساخت های فنی:

• قدیمی بودن زیرساخت های نرم افزاری و سخت افزاری در جمع آوری و تحلیل اطلاعات.
• هوشمند نبودن فرایند تهیه نقشه های جغرافیایی جرم.
• عدم استفاده از سامانه های هشدار در ماموریت های انتظامی.
• عدم استفاده از سیستم موقعیت یابی برخط تماس گیرندگان و ماموران پلیس.
• بکارگیری غیرموثر ابزارهای پایش تصویری و خلا فناوری های جدید در مدیریت یکپارچه سامانه های تصویری.

پیشنهادات

با توجه به آسیب های ذکر شده با توجه به ظرفیت های داخلی کشور جهت ارتقا بهره وری مرفوک و همچنین با توجه به پایش سیستم ها و مدل های خارجی مشابه مرفوک، پیشنهادات زیر جهت ارتقا توان راهبردی و عملیاتی مرفوک ارائه می گردد.

۱- توسعه مبادی ورودی اطلاعات به مرفوک با جهت گیری تقویت رویکرد درونزا و کاهش وابستگی ناجا به مجموعه های بیرونی:

• توسعه رویکرد درونزا در تولید اطلاعات موردنیاز در جهت اتخاذ تصمیمات داده محور.
• در اختیار گرفتن مدیریت مجاری ورودی اطلاعات و بانک های اطلاعاتی.
• ارتقا نقش مرفوک در مدیریت سامانه های پایش تصویری.
• دسترسی سیستمی مرفوک به سامانه ها و بانک های اطلاعاتی.
• استفاده از الگو خدمت محور در فرایند جمع آوری و دسته بندی اطلاعات.
• طراحی و عرضه نرم افزار تعاملی مردم-پلیس با هدف جلب مشارکت مردم.
• طراحی و عرضه نرم افزار موقعیت های اضطراری.
• طراحی و استقرار سامانه های هشدار به ویژه در شهرهای بزرگ.
• استقرار سیستم موقعیت یابی برخط نیروهای گشتی و عملیاتی ناجا.
• استقرار سامانه های موقعیت یابی برخط تماس گیرندگان با سامانه فوریت ها.
• شهروندسپاری پایش دوربین های شهری.
• طراحی سازوکارهای انگیزشی در استفاده از مردم در حل مسائل انتظامی.
• طراحی سازوکارهای توزیع مسئولیت در ارائه اطلاعات از طرف مردم.

۲- اصلاحات ساختاری با هدف تقویت جایگاه مرفوک و نیز تسهیل اجرای ماموریت و وظایف محوله:

• بازگشت مجدد مرفوک به حوزه ریاست و فعالیت ذیل فرماندهی کل.
• ادغام اداره کل بهره دهی و اداره کل فوریت ها و تاسیس اداره کل توسعه اطلاعات.
• تاسیس اداره کل تحلیل و تصمیم سازی.
• تشکیل کارگروه ساماندهی سیستمی با همکاری فاوا در جهت کاهش یا حذف نقش عامل انسانی در فرایندها و سیستمی کردن رویه ها نظیر فرایند ورودی اطلاعات و غیره.

۳- احصا دقیق نیاز فرماندهان در سطوح مختلف و تعریف اهداف مشخص در حیطه وظایف و خروجی های مورد انتظار از مرفوک در سطح شهرستان، استان و کشور.

۴- تعدیل رویکرد حفاظت ناجا به عنوان پیش نیاز استفاده از بستر فناوری اطلاعات و افزایش مشارکت مردم در تحقق ماموریت مرکز:

• تغییر رویه و ارائه بدیل برای برخی از محدودیت های حفاظتی در جهت تحقق وظایف محوله.
• استثنا شدن برخی از رویه ها و قواعد حفاظتی در مرفوک متناسب با ماموریت محوله.

۵- ایجاد و تقویت زیرساخت تحلیلی توانمند با هدف استفاده بهینه و کارآمد از حجم بالای اطلاعات تولید شده:

• احصا و نمایش نقشه های جغرافیایی جرم به صورت برخط.
• یکپارچه سازی استانداردهای سامانه های رخداد و بهره دهی.
• استفاده از نرم افزارهای به روز و نوین در تحلیل و پالایش آماری اطلاعات.
• تسریع فرایند تجمیع مرکز فوریت های ۱۱۰ در مراکز استان ها.

۶- تغییر در رویکردهای مرتبط با مدیریت منابع انسانی:

• استفاده از تیم ها و شرکت های مجرب و جوان در بخش های تحلیلی، طراحی و مدلسازی.
• ایجاد بسترهای تحلیلی مناسب.
• تغییر نظام ارزیابی عملکرد منابع انسانی مبتنی بر ارزیابی خروجی محور.

جمع بندی

مرکز فرماندهی و کنترل (مرفوک) ناجا از لحاظ ساختاری، رویکردی و زیرساختی نقطه ضعف هایی دارد که به منظور مقابله با آن ها و ارتقا عملکرد این مرکز پیشنهاد می شود که زیرساخت تحلیلی توانمند در مرفوک ایجاد و تقویت شود تا امکان استفاده از روش ها و نرم افزارهای به روز در تحلیل داده های حجیم فراهم گردد. همچنین بازگشت مجدد مرفوک به حوزه ریاست می تواند بسیاری از مشکلات به وجود آمده را بهبود بخشد. و در آخر تغییر رویکرد مدیریت منابع انسانی، کاهش وابستگی به مجموعه های بیرونی و کاهش انزوا و استفاده از ظرفیت های مردی می تواند راهگشا باشد.

این مطالعه در اندیشکده محنّا با همکاری فرزاد حجتیان مقدم در سال ۱۳۹۶ انجام شده  است.