آشنایی با انواع اسناد اندیشکده ای؛ سند ابتکار راهبردی
ابتکار راهبردی، سندی است که ضمن پرداختن مقدماتی به یک مشکل و ارائه سیاست ناظر به حل آن، به تفصیل وارد طراحی و اجرای سیاست پیشنهادی (به ویژه در سطح ملی) می‌شود.
اندیشکده ها، نتایج فعالیت های خود را در قالب های متنوعی ارائه می‌دهند: کتاب، مجله، سند سیاستی، ویدئو، پویانمایی، موشن گرافی، اینفوگرافی و غیره. از این میان «اسناد سیاستی»، پربسامدترین خروجی تولیدشده توسط اندیشکده ها هستند؛ که در ۱۹ نوع شناسایی و احصا شده‌اند. طبق اطلاعات پایگاه داده جامعه اندیشکده ها، از این میان، ۱۱ نوع سند اندیشکده ای در اندیشکده های ایرانی متداول است. در سلسله یادداشت های «آشنایی با انواع اسناد اندیشکده ای»، به تفکیک این اسناد معرفی می‌شوند. در پنجمین شماره از این مجموعه، «سند تحلیل مسئله» معرفی و توضیح داده شده است.
«طرح ابتکار راهبردی» عبارت است از سندی که در آن بعد از پرداختن مقدماتی به یک مشکل و ارائه سیاست ناظر به حل آن، به تفصیل به طراحی و اجرای سیاست پیشنهادی (به ویژه در سطح ملی) پرداخته می شود. شناسایی و بررسی تجربیات جهانی ، وضعیت فعلی کشور، ذینفعان و قوانین و ابعاد مالی و زمانی اجرای سیاست از جمله مسائلی است که در این اسناد به آن ها پرداخته می شود. در این سند یک راهبرد یا سیستم جدید، که تحولی بنیادین در وضع موجود ایجاد می کند، تعریف شده و شیوه اجرایی شدن آن با جزئیات بیان می شود. این سند بر خلاف سایر اسناد تولید شده که بیشتر به تبیین و تحلیل مسئله، تعیین دستورکار و ارائه گزینه های سیاستی مناسب می پردازند، بیشتر به نحوه اجرایی سازی سیاست ها و یا تغییر فرایندها و روندهای حاکم از طریق ارائه نقشه راه تفصیلی و اجرایی می‌پردازد.
یک سند ابتکار راهبردی به صورت کلی از بخش های زیر تشکیل شده است.
۱. عنوان
۲. خلاصه مدیریتی
۳.مقدمه
در مقدمه سند ابتکار راهبردی، تمامی مراحل تعریف و تحلیل مسئله، ارائه راه حل های مناسب و انتخاب راه حل نهایی انجام می ۲.پذیرد. در پایان بخش مقدمه مخاطب باید کاملا متوجه این نکته باشد که سند ابتکار راهبردی عملا به دنبال اجرایی کردن چه اهدافی بوده، راه حل ناظر به تحقق این اهداف چه بوده و دلیل انتخاب این راه حل چه بوده است.
۴. تجربیات جهانی
هدف از این بخش، شناسایی جنبه ها و وجوهی از مسئله است که معمولا در ابتدای امر از آن ها غفلت می شود. در پایان باید در قالب یک جمع بندی نکات راهبردی برداشت شده از تجربیات به مخاطب ارائه شود. این نکات راهبردی در ادامه سند مورد ارجاع خواهند بود.
۵. تحلیل وضعیت داخلی
در این بخش از سند در ابتدا باید تحلیلی جامع از نسبت محیط داخلی با طرح نظر، از منظرهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، امنیتی، فناوری و حقوقی ارائه شود. در ادامه، باید پروژه های مشابه پیشین مورد بررسی قرار گرفته و دلایل عدم توفیق (یا توفیق) آن ها مورد بررسی کامل قرار گیرد. در پایان این بخش باید همچنین به طرح های موازی یا رقیبی که به شکل همزمان در حال اجرا هستند توجه شده و میزان پیشرفت و عوارض احتمالی آن ها بر پیشرفت طرح مورد توجه قرار گیرد.
۶. تعریف کارکردی سیستم جدید
در این قسمت باید ارزش ها و ویژگی های جدید سیستم، محصولات و نحوه تاثیرگذاری این سیستم و بازخوردهای جامعه هدف از این سیستم ارائه شوند.
۷. تعریف ماهیتی سیستم جدید
در این بخش سیستم عامل از منظر درونی معرفی می شود. زیربخش های لازم در این سیستم و وظایف آن ها، نحوه ارتباط این زیربخش ها با یکدیگر، منابع مورد نیاز سیستم، ملاحضات خاص مدیریتی و نحوه مدیریت تصویر اجتماعی سیستم از جمله مواردی هستند که در این قسمت ارائه می شود
۸. الزامات اجرایی
در این بخش از سند، به نحوه مدیریت فرایند تاسیس سیستم جدید و همچنین نحوه اعمال
حاکمیت بر آن بعد از پایان این فرایند و عملیاتی شدن آن پرداخته می شود. مراحل سیر تطور سیستم جدید از بدو تاسیس تا مرحله عملیاتی شدن، چشم انداز آینده سیستم، اقدامات لازم توسط هر ذینفعان هر مرحله، سبد دانشی مورد نیاز جهت نیل به اهداف طرح و برآورد هزینه اقدامات طرح، باید در این قسمت ارائه شوند.
۹. تحلیل توانمندی ها
ارائه اطلاعاتی از سرمایه انسانی نخبگانی، سبد دانشی در دسترس و میزان آشنایی ذهنی ذینفعان با اقتضائات و ملاحظات طرح در این قسمت انجام می گیرد.
۱۰. نقشه اقدام
در این قسمت نحوه اجرایی شدن طرح با جزئیات بیان می شود. به همین منظور باید اقدامات لازم به همراه هزینه و زمانبندی اقدامات ارائه شود.
۱۱. مراجع
مثال ها:
در ادامه جهت آشنایی با طرح ابتکار راهبردی، چند مثال از پروژه های منتشر شده در سایت جامعه اندیشکده ها آمده است.
- پژوهش «ارائه الگوی بهینه ساختاری-کارکردی نهاد محلی مسکن در ایران» // اندیشکده پایا
- پژوهش «طرح نظام تنظیم گری درجه بندی سنی و ارزیابی محتوایی فیلم و سریال در فضای مجازی» // اندیشکده مسیر
پی نوشت: مطالعه جامعه اندیشکده ها درباره انواع اسناد اندیشکده ای، برگرفته از کتاب مهدی خراتیان است.
