آشنایی با انواع اسناد اندیشکده ای؛ سند تحلیل مسئله
تحلیل مسئله، سند کوتاه مسئله محوری است که با نگاهی آینده پژوهانه به تجزیه و تحلیل عمیق تمامی ابعاد یک مسئله و ارائه نتایج به سیاستمداران و محققان می‌پردازد.
اندیشکده ها، نتایج فعالیت های خود را در قالب های متنوعی ارائه می‌دهند: کتاب، مجله، سند سیاستی، ویدئو، پویانمایی، موشن گرافی، اینفوگرافی و غیره. از این میان «اسناد سیاستی»، پربسامدترین خروجی تولیدشده توسط اندیشکده ها هستند؛ که در ۱۹ نوع شناسایی و احصا شده‌اند. طبق اطلاعات پایگاه داده جامعه اندیشکده ها، از این میان، ۱۱ نوع سند اندیشکده ای در اندیشکده های ایرانی متداول است. در سلسله یادداشت های «آشنایی با انواع اسناد اندیشکده ای»، به تفکیک این اسناد معرفی می‌شوند. در پنجمین شماره از این مجموعه، «سند تحلیل مسئله» معرفی و توضیح داده شده است.
«سند تحلیل مسئله» عبارت است از سندی مسئله محور و نسبتا کوتاه که با هدف تجزیه و تحلیل عمیق تمامی ابعاد یک مسئله و ارائه نتایج حاصله به سیاستمداران، مدیران، سیاست پژوهان و محققان انجام می پذیرد. در این نوع سند با نگاهی آینده نگر تلاش می شود تحلیلی عمیق از یک مسئله موجود و یا معرفی و تحلیل یک مسئله که در آینده ممکن است بروز نماید و اکنون ناشناخته است، به مدیران و سیاستمداران ارائه شود. سند تحلیل مسئله تلاش دارد به شکلی کوتاه و مختصر ابعاد پنهان و کمتر شناخته شده یک مسئله اجتماعی (معمولا پیچیده) را با کمترین کلمات به یک مخاطب پر مشغله معرفی نماید. در چنین سندی باید با استفاده از روش شناسی های سیستمی و تا حد امکان با اتکا به آمار و اطلاعات مستند، گزاره های تحلیلی مناسب برای تصمیم سازی در اختیار مخاطب قرار داد. در این سند به شکلی پیشرفته و با نگاهی آینده نگرانه به تحلیل مسئله پرداخته شده و در پایان ناظر به آینده به شکلی کلی به روش های مواجهه با آن اشاره می شود.
یک سند تحلیل مسئله به صورت کلی از بخش های زیر تشکیل شده است:
۱. عنوان
۲. مقدمه
در این بخش به اختصار دلایل شکل گیری سند را به مخاطب ارائه می کند.
۳. سابقه مسئله
در این بخش ریشه های تاریخی مسئله به صورت مختصر برای مخاطب برشمرده می شوند.
۴. ابعاد مسئله
این قسمت قلب سند تحلیل مسئله به شمار می رود و بیشتر حجم سند به آن اختصاص دارد. در این قسمت باید اولا به ریشه های عمیق مسئله (از منظر علی نه تاریخی) پرداخته شود. ثانیا عوارض مسئله و بخش های اجتماعی که تحت تاثیر قرار می گیرند، به دقت بررسی شوند. این بخش از سند باید از لحاظ کیفی بسیار پرمحتوا باشد و در عین حال لحن فنی و تخصصی آن تا حد امکان کمرنگ شود.
۵. آینده مسئله
بهتر است از ارائه نگاه قطعی نسبت به آینده خودداری شود تا در صورت عدم تحقق آن اعتبار این بخش زیر سوال نرود. لذا باید از ارائه گزاره های قطعی تا حد امکان پرهیز نمود.
۶. جمع بندی
در جمع بندی سند تحلیل مسئله، پس از ارائه یک خلاصه از مسائل مطرح شده در سند، پیشنهادهایی کلی جهت مواجهه با مسئله به مخاطب ارائه می شود.
مثال ها:
در ادامه جهت آشنایی با سند تحلیل مسئله، چند مثال از پروژه های منتشر شده در سایت جامعه اندیشکده ها آمده است.
- پژوهش «تحلیل کلان بودجه از جنبه مصارف بودجه در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱» // مرکز پژوهش های توسعه و آینده نگری
- پژوهش «فناوری های جدید و تامین اجتماعی دیجیتال» // موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی
پی نوشت: مطالعه جامعه اندیشکده ها درباره انواع اسناد اندیشکده ای، برگرفته از کتاب مهدی خراتیان است.
