آینده پژوهی تاثیر جنگ تجاری چین و آمریکا بر تحریم های ایران

جنگ تجاری چین و آمریکا همیشه با پیچیدگی های اقتصادی همراه و بر اقتصاد جهانی تاثیرگذار بوده است. آینده روابط ایران با چین به این جنگ وابسته است و سناریوهای مختلفی برای آن وجود دارد. سناریوهایی که ایران با اتخاذ سیاست های مناسب می تواند از آن نفع برده و روابط خود را با چین  بهبود بخشد، دو سناریوی «قطع واردات نفت توسط چین از آمریکا» و «عدم توافق و کاهش رشد اقتصادی چین» است. در سناریو عدم توافق، شناسایی شرکت های چینی متضرر برای همکاری با شرکت های ایرانی، می تواند برای ایران اثر بخش باشد. در سناریو قطع واردات نفت از آمریکا، جذب چین به بازار انرژی ایران به اقتصاد کشور کمک شایانی خواهد کرد.

ضرورت و اهداف پژوهش

جنگ تجاری آمریکا و چین، مسائل و پرسش های مختلفی را تاکنون به همراه داشته و پیچیدگی تعاملات و کنش های اقتصادی بلندمدت چین و امریکا و تاثیر اقتصادی این دو کشور بر اقتصاد جهانی، آینده جنگ تجاری این دو قدرت جهانی را پر ابهام ساخته است و با ورود متغیر چانه زنی های اقتصادی و بده بستان های سیاسی، پیچیدگی مناسبات نیز بیشتر می شود. تاثیر احتمالی جنگ تجاری آمریکا و چین بر صادرات نفت ایران، مساله ای است که با اعلام قطع واردات نفت از آمریکا به چین، به شکل برجسته‌ای نزد نخبگان تصمیم ساز مطرح شده است. در جنگ تجاری چین و آمریکا مولفه های مداخله گر سیاسی مانند ابقای برجام با خرید مستمر نفت ایران توسط چین و همراهی چین با اتحادیه اروپا در نجات سیاسی برجام تاثیرگذار هستند. متغیر مداخله گر اقتصادی هم با تاثیرگذاری بیشتر در این منازعه حضور برجسته تری می یابد. در این پژوهش با بررسی وضعیت های اصلی پیش رو، سناریو احتمالی با ذکر دلایل آن معرفی می شود.

وضعیت اصلی پیش رو

وضعیت های اصلی و کلان با سناریوهای متنوع در هریک از دو وضعیت زیر قابل طرح است:

• انقباض یا کاهش و استمرار رشد اقتصادی؛
• چانه زنی سیاسی؛

این وضعیت ها به تفصیل در ادامه توضیح داده می شود.

انقباض و استمرار رشد اقتصادی

هریک از بخش های وضعیت انقباضی اقتصادی و استمرار رشد اقتصادی در مجموع شامل سه سناریو می شود.

• در سناریوی نخست «عدم توافق و کاهش رشد اقتصادی چین و آغاز فرایند انقباض اقتصادی چین» قرار دارد. در گزارش صندوق بین المللی پول، تاثیرات منفی ادامه تنش تجاری و وضع تعرفه های انتقام جویانه بین امریکا و چین در قالب کاهش اعتماد در بازار کسب و کار ذکر شده است که منجر به کاهش سرمایه گذاری و انقباض شرایط بازار مالی می شود. در صورت انقباض اقتصاد چین و کاهش رشد اقتصادی این کشور، احتمال کاهش واردات نفت این کشور از خاورمیانه روند کاهشی یافته، در ادامه فعالیت های شرکت های امریکایی در چین نیز کاهش پیدا خواهد کرد. شرکت های چینی که در زمینه همکاری با امریکا دچار مشکل شده‌اند، می توانند توسط بازاریابان و دیپلمات های اقتصادی شناسایی و برای همکاری با شرکت های ایرانی جذب شوند.
• سناریوی دوم «توافق امریکا و چین برای بازگشت به وضعیت پیش از جنگ تجاری» است که به دلیل وابستگی متقابل هر دو کشور به اقتصاد یکدیگر، این امر از احتمال بالایی برخوردار است. در این سناریو ممکن است چین برای حفظ رشد اقتصادی خود به امریکایی ها امتیازات تجاری اندکی بدهد. با توجه به آنکه بسیاری از شرکت ها و غول های تکنولوژی امریکایی در چین کارخانه داشته، با بسیاری از شرکت های چینی برای تولید و تامین قطعات مورد نیازشان قرارداد همکاری دارند، افزایش تعرفه وارداتی که سران امریکا و چین برای یکدیگر وضع کرده‌اند، می تواند تبعات منفی و مخربی را برای اقتصاد این دو کشور به همراه داشته باشد. اپل و فورد از مهم ترین شرکت هایی هستند که درباره آسیب پذیری بالای کاربران و شرکت های امریکایی به دولت امریکا هشدار داده‌اند. با عادی شدن روابط تجاری چین و امریکا فرصت اندکی برای بهره برداری اقتصادی برای ایران به وجود خواهد آمد.
• سناریوی سوم «قطع واردات نفت توسط چین از امریکا» است. در احتمال نخست این سناریو، امکان افزایش صادرات نفت ایران به چین وجود دارد. این احتمال در احتمال دوم با قطع واردات نفت از آمریکا، چین همین مقدار را از کانال هایی غیر از ایران از خاورمیانه و آفریقا تامین خواهد کرد.

وضعیت چانه زنی سیاسی

در وضعیت دوم، چانه زنی سیاسی قرار دارد که شامل سه سناریوی جداگانه است.

• در سناریوی نخست، در جریان چانه زنی توافقی مبنی بر حل منازعه تجاری به شرط قطع واردات نفت از ایران توسط چینی ها حاصل می شود. این سناریو با دادن امتیاز اقتصادی امریکا به چین و عبور از جنگ تجاری دوجانبه، واردات نفت چین از ایران را به کمترین حد خود می رساند. این سناریو سخت ترین سناریو برای آینده روابط اقتصادی ایران و چین است. تطمیع اقتصادی و سیاسی چین توسط آمریکا فرصت را برای همکاری اقتصادی چین و ایران کاهش می دهد.
• سناریوی دوم در قالب عدم توافق سیاسی بین چین و امریکا بر سر به صفر رساندن خرید نفت ایران توسط چین صورت بندی می شود. در این سناریو چینی ها در قالب سازوکارهای مذاکرات صرفا اقتصادی، در پی حل منازعه تجاری با آمریکا خواهند بود و امتیاز قطع همکاری های نفتی با ایران را به امریکایی ها نمی دهند. در صورت وقوع این سناریو وضعیت موجود استمرار پیدا خواهد کرد.
• سناریوی سوم، عدم بحث سیاسی بر سر نفت ایران در مذاکرات تجاری بین آمریکا و چین است. در این سناریو دو طرف تنها برای مذاکره بر سر اختلافات تجاری پشت میز مذاکره می نشینند و در صدد استفاده از کارت های سیاسی و کشورهای ثالث برای حل اختلاف خود برنمی آیند.

سناریوی احتمالی برای آینده نزدیک

 برخی از سناریوهای ارائه شده با احتمال وقوع بیشتری روبه رو هستند و برخی امکان وقوع کمتری دارند. سناریوهای افزایش خرید نفت ایران توسط چینی ها و استفاده از کارت سیاسی و اقتصادی ایران در مذاکرات با آمریکا، به علل چهارگانه زیر امکان وقوع اندکی دارند:

• چینی ها تمایلی به حضور پرچالش در خاورمیانه و رقابت شدید در خاورمیانه را با آمریکا ندارند. علی رغم حضور ایران در نقشه طرح کمربند جاده ابریشم، چینی ها هزینه طرح مذکور را از امتیازات موقعیت ژئواکونومیکی ایران بالاتر می دانند و تاکنون انگیزه‌ای برای سرمایه گذاری های هنگفت بلندمدت در صنعت انرژی ایران از خود نشان نداده‌اند.
• چینی ها از کانال های مختلف برای واردات و تامین نفت بهره می برند و با متنوع سازی کانال های انتقال نفت به داخل کشور، از آسیب پذیری کمتری برخوردارند. منابع نفتی در حاشیه جنوبی خلیج فارس، عراق و افریقا می توانند منابع جایگزین نفت ایران در شرایط بحرانی باشند.
• منافع حاصل از تعامل اقتصادی چین با بازارها و دلار امریکا بسیار بیشتر از منافع حاصل از صادرات کالا و واردات انرژی از ایران است. تجارت ۳۵ میلیارد دلاری چین با ایران، در مقایسه با سهم ۵۰۰ میلیارد دلاری تجارت این کشور با آمریکا اندک است. در صورت ادامه دار شدن جنگ تعرفه ای آمریکا و چین، اقتصاد چین با نیم درصد کاهش رشد رو به رو خواهد شد و فقط کشورهای همسایه و واقع در کریدور جاده ابریشم هستند که می توانند هزینه کاهش صادرات چین به آمریکا را برای چینی ها کاهش دهند.

جمع بندی

در بین سناریوهای موجود برای آینده جنگ اقتصادی چین و آمریکا بهترین سناریو برای ایران افزایش صادرات نفت از ایران کاهش واردات نفت از امریکا توسط چین است که با وجود تاثیرگذاری بسیار بالا برای جمهوری اسلامی امکان وقوع کمی دارد. طبق بررسی ها، سناریوی محتمل برای آینده نزدیک این است که چینی ها به مذاکره با آمریکایی ها ادامه خواهند داد تا به توافق تجاری مناسب برای جلوگیری از کاهش رشد اقتصادی دست یابند. از سرگیری واردات نفت از آمریکا به رفتار تجاری آمریکا بستگی دارد و جمهوری اسلامی می تواند از این فرصت برای افزایش صادرات نفت به چین استفاده کند.

این مطالعه در پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام در سال ۱۳۹۸ انجام شده  است.