بررسی سیاست های حوزه باروری

حوزه باروری شامل سیاست‌ها، برنامه‌ها و تدابیری است که برای مدیریت و کنترل تولید و نسل‌ پروری در یک جامعه اجرا می‌شود. این سیاست ‌ها به منظور کاهش یا افزایش نرخ باروری، بهبود سلامت مادران و نوزادان و افزایش تعداد جمعیت اجرا می‌ شوند. در حوزه باروری، ایران به طور کلی در دو دهه اخیر پیشرفت‌ های قابل توجهی را به دست آورده است، اما با این حال، مشکلاتی نیز در این زمینه وجود دارد که می ‌تواند به علت ناکامی ‌هایی در سیاست ‌های حوزه باروری تلقی شود. برخی از این علت ها عبارتند از: عدم توانایی در جذب مشارکت جامعه، نبود برنامه ‌های کافی برای آموزش جمعیت و عدم دسترسی به روش ‌های کنترل باروری موثر.

ضرورت و اهداف پژوهش

یکی از انواع سیاستگذاریها در جهان کنونی سیاستگذاری جمعیتی است. این نوع سیاستگذاری ضمن بررسی جمعیت به عنوان هدف اصلی تحولات جمعیتی جوامع و ارتباط آن با موضوعات سطح کلان را نیز بررسی میکند. سیاست های مذکور علاوه بر کنترل جمعیت در جوامع، مسائل و مشکلات جمعیتی را نیز بررسی میکنند. این سیاست ها به دو دسته مستقیم (تشویق موالید جلوگیری از مرگ و میر و بسته های تشویقی و …) و غیر مستقیم (افزایش یا کاهش میزان مشارکت زنان در فعالیتهای اقتصادی جامعه و مانند آن) تقسیم بندی می شوند. در گزارش حاضر، شاخص شکاف جنسیتی سال ۲۰۱۷ از میان ۱۴۴ کشور مورد بررسی نشان می دهد که سه کشور اسکاندیناوی در رتبه اول تا سوم قرار دارند. مالزی در رده ۱۰۴، ترکیه ۱۳۱ و ایران در رده ۱۴۰ کشورهای اسلامی جای گرفته اند. از همین رو هدف این پژوهش بدست آوردن الگوی مناسبی برای افزایش فرزندآوری در کشور ایران با استفاده از روش سیاست پژوهی تطبیقی می باشد.

روش‌شناسی پژوهش

در این پژوهش از روش شناسی سیاست پژوهی تطبیقی استفاده شده است. سیاست پژوهی به عنوان علمی عقلانی و حرفه ای برای تعیین مسیر پیشبرد اهداف کلان در جوامع به کار می ‌رود. در این رویکرد، مشکلات اجتماعی سازمان یافته و نظام مند مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می‌ گیرند. روش تطبیقی به مقایسه جهت یافتن شباهت ‌ها و تفاوت ‌ها بین واحدهای اجتماعی مانند مناطق، ملت ‌ها، جوامع و فرهنگ ‌ها می ‌پردازد. این روش یکی از قدیمی ‌ترین روش‌ های علوم اجتماعی و جامعه ‌شناسی است و برای بیان و توصیف تفاوت‌ ها و شباهت ‌های شرایط یا پیامد در میان واحدهای اجتماعی دارای مقیاس بزرگ مفید است.

وضعیت جمعیت کشورهای منتخب و رویکرد آن ها به بارداری زنان

وضعیت جمعیت کشورها و بارداری زنان، نگاه و رویکرد آن ها به فرزند دار شدن در کشورهای سوئد، نروژ، ترکیه و ایران به شرح زیر می باشد:

سوئد

در تحقیقات جمعیتی، کشور سوئد به دلیل توسعه جنبه‌ های مهم رفتارهای جمعیت شناختی خانوادگی و داشتن بهترین داده‌ های جمعیتی در جهان به عنوان یک کشور مرجع شناخته می‌شود. یکی از سیاست ‌های سوئدی ‌ها، مرتبط‌ سازی حاصل‌ خیزی با تنظیم سیاست ‌ها و ویژگی‌ های رژیم رفاهی اسکاندیناوی است. بررسی‌ ها نشان می ‌دهد که زوجین سوئدی به طور متوسط ترجیح می دهند دو فرزند داشته باشند. مقامات سوئدی در دوره‌ هایی که باروری پایین بود، نگران تنوع فرزندآوری بودند و تحقیقاتی را در مورد عوامل تسهیل‌ کننده فرزندآوری در خانواده‌ های سوئدی آغاز کردند. در اواخر دهه ۱۹۷۰ تا ۱۹۹۰ مقامات سوئدی در مورد پویایی فرزندآوری در دوره باروری که بسیار کمتر از سطح جایگزینی جمعیت ۲.۱ کودک به ازای هر زن بود نگران شده بودند. باروری پایین در آن زمان باعث شد مقامات سوئدی تحقیقاتی را در مورد عوامل تسهیل کننده فرزندآوری در نگاه خانواده های سوئدی آغاز نمایند. برخی ویژگیهای فرهنگ سیاسی سوئد که برای زنان بسیار مطلوب است در ذیل ارائه شده است:

• در سوئد هر فرد بابت درآمد خود مالیات می پردازد و دارای پوشش تامین اجتماعی است؛
• سیستم سوئدی دیدگاه کودک محور روشنی دارد. این سیستم بر «حق برابر زنان کارگر برای بچه دار شدن» به جای حق اشتغال مادران تاکید دارد؛
• در سیستم سوئدی مراقبتهای روزانه به عنوان یک فرصت آموزشی قلمداد شده و کل سیستم به عنوان ابزاری برای ارتقا فرصت های برابر برای همه کودکان تلقی می شود.

نروژ

در نروژ از سال ۱۹۷۰ تا سال ۲۰۱۶ نرخ ثبت نام کودکان در مهد کودک ها به طور قابل توجهی افزایش یافته است و در سال ۲۰۱۶ به سطح بالای ۹۱ درصد رسیده است. همچنین، درصد کودکان ۱ ساله در مهد کودک از ۳۷ درصد در سال ۲۰۰۰ به بیش از ۸۰ درصد در سال ۲۰۱۶ افزایش یافته است. این افزایش نه تنها نشان دهنده رشد کیفیت مراقبت از کودکان پیش دبستانی در نروژ است، بلکه هزینه های مراقبت از کودکان نیز حدود ۱۰ درصد از حقوق متوسط را به خود اختصاص میدهد و خانواده های کم درآمد از شهرداری محل سکونت خود حمایت مالی بیشتری دریافت می کنند. نروژ در میان کشورهای اسکاندیناوی، پایین ترین آمار کاهش تولد را دارد. با این حال، نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که مردان با تحصیلات پایین تر در نروژ کمتر فرزند دار هستند که این ممکن است به دلیل درآمد کمتر آنها باشد. برای تقویت برابری جنسیتی یک سیاستگذاری متفاوت در حوزه خانواده مورد نیاز است، لذا دولت نروژ به منظور هماهنگ نمودن باروری و اشتغال زنان تدابیری برای مراقبتهای مردان از فرزندان و حضور بیشتر زنان در بازار کار اندیشیده است. اهداف این سیاست گذاری عبارتند از:

• افزایش استفاده پدران از مرخصی والدین؛
• فرهنگ سازی برای مشارکت بیشتر مردان در پروژه برابری جنسیتی؛
• افزایش آگاهی عمومی از وضعیت مردان و نقش های آنان.

ترکیه

در ترکیه، به دلیل نوع نگاه سنتی عوامل اجتماعی و اقتصادی سن ازدواج در گذشته به طور کلی پایین بود. آمارها نشان می دهد که تعداد تولدهای زنده در سال ۲۰۲۰ چند صد هزار نفر کاهش یافته است، اما هنوز هم در حدود ۱.۱ میلیون در سال است. یکی دیگر از شاخصهای مهم سلامت باروری، میزان باروری کل است. میزان باروری کل در سال ۲۰۰۱، ۲.۳۸ کودک بود. آمارها همچنین نشان می دهد که میانگین سن ازدواج اول که شاخص مهمی برای سلامت باروری است، در سال ۲۰۲۰ از ۲۴.۴ در سال قبل به ۲۵.۱ سال افزایش یافته است. سن تاثیر زیادی بر باروری دارد، زیرا ازدواج بعدی به طور مداوم منجر به باروری بعدی و کاهش مدت زمان بارداری می شود که به نوبه خود تعداد زایمان کمتری منجر می شود. سیاست های اخیر افزایش جمعیت دولت ترکیه عبارتند از:

• از سال ۲۰۱۵، دولت ترکیه پاداشهایی را برای فرزندآوری در نظر گرفته است؛ اولین فرزند هر خانواده ۳۰۰ لیره، برای فرزند دوم ۴۰۰ لیره و برای فرزند سوم ۶۰۰ لیره؛
• بهره مندی مادران شاغل در ادارات دولتی از ترفیع رتبه در زمان مرخصی بدون حقوق پس از زایمان؛
• اجازه کاهش ساعت کاری به مادرانی که از فرزندان خود تا رسیدن به سن مدرسه مراقبت می کنند تا ۳۰ ساعت در هفته.

 ایران

پس از دهه ۲۰ شمسی به دلیل بیماریهای فراوان و افزایش مرگها ایران با کاهش جمعیت مواجه شد، اما در سال های ۱۳۳۰ تا ۱۳۶۰ جمعیت پیشرفت چشمگیری را تجربه نمود. این افزایش به حدی بود که در خلال سال های ۱۳۳۵ تا ۱۳۶۵ جمعیت ایران از ۱۹ میلیون به ۵۰ میلیون نفر رسید. عوامل افزایش جمعیت در این سال ها را میتوان به این صورت بیان نمود: افزایش نرخ رشد اقتصادی افزایش سطح بهداشت عمومی و امید به زندگی در ایران و در نتیجه کاهش میزان مرگ نوزادان و اطفال. در این میان رشد جمعیت ۲ درصدی در سال منجر به این شد که جمعیت ایران در هر بیست سال ۲ برابر شود. اگر به همین منوال افزایش جمعیت ادامه می یافت باعث افزایش ۱۶ درصدی جمعیت طی یک قرن میشد. از مسائل مهمی که بیشترین تاثیر را بر باروری زنان در ایران گذاشته است، تغییر ارزش ها و نگرشها نسبت به مسائل فرزندآوری ازدواج و خانواده بوده است. یکی از مواردی که منجر به ارتقاء موقعیت اجتماعی و اقتصادی زنان میشود. افزایش سطح تحصیلات است. در سال های اخیر همین مسئله منجر به تمایل به ازدواج در سنین بالاتر شده همچنین در صورت ازدواج این مسئله یکی از دلایل اصلی تعویق بارداری یا تمایل به داشتن فرزندان کمتر است. لازم به ذکر است که ۲۱ درصد زوجهای ایرانی نابارور هستند که این آمار از متوسط جهانی (۱۵ درصد) بالاتر است.

برخی سیاست های کلی جمعیت ابلاغ شده توسط مقام معظم رهبری عبارتند از:

• رفع موانع ازدواج تسهیل و ترویج تشکیل خانواده و افزایش فرزند کاهش سن ازدواج و حمایت از زوجهای جوان و توانمندسازی آنان در تامین هزینه های زندگی و تربیت نسل صالح و کارآمد؛
• افزایش امید به زندگی تامین سلامت و تغذیه سالم جمعیت و پیشگیری از آسیبهای اجتماعی، به ویژه اعتیاد، سوانح آلودگی های زیست محیطی و بیماری ها؛
• توانمندسازی جمعیت در سن کار با فرهنگ سازی و اصلاح تقویت و سازگار کردن نظامات تربیتی و آموزش های عمومی کارآفرینی فنی حرفه ای و تخصصی با نیازهای جامعه و استعدادها و علایق آنان در جهت ایجاد اشتغال موثر و مولد.

جمع بندی

یکی از انواع سیاستگذاریها در جهان کنونی سیاستگذاری جمعیتی است. این نوع سیاستگذاری ضمن بررسی جمعیت به عنوان هدف اصلی تحولات جمعیتی جوامع و ارتباط آن با موضوعات سطح کلان را نیز بررسی میکند. پژوهش حاضر به بررسی وضعیت جمعیت کشورها و بارداری زنان، نگاه و رویکرد آن ها به فرزند دار شدن در کشورهای سوئد، نروژ، ترکیه و ایران می پردازد. نتایج حاکی از آن است که در تحقیقات جمعیتی سوئد به عنوان یک کشور مرجع شناخته میشود؛ زیرا از یک سو در توسعه جنبه های مهم رفتارهای جمعیت شناختی خانوادگی پیشرو بوده و از سوی دیگر از بهترین داده های جمعیتی در جهان برخوردار است. در ایران نیز نرخ جمعیت در حال کاهش است که از عوامل تاثیر گذار بر آن افزایش سطح تحصیلات می باشد.

این مطالعه در اندیشکده خرد جنسی با همکاری محسن بدره و زهرا آقایی انجام شده ‌است.