طراحی شاخص‌ های کلیدی موفقیت شتاب‌ دهنده‌ ها در ایران

شتاب‌ دهنده‌ ها یکی از نهادهای مهم اکوسیستم فضای کسب‌ و کار هستند که با کمک به کسب‌ و کارهای نوپا و رفع موانع پیش روی آن‌ ها، کسب‌ و کارها را برای رسیدن به اهدافشان حمایت می‌کنند. لازمه موفقیت شتاب‌ دهنده‌ ها برخورداری از پارامترهایی است که توسط شاخص‌ هایی قابل اندازه‌ گیری هستند. شاخص‌ های موجود قابلیت ارزیابی شتاب‌ دهنده‌ ها بر اساس حوزه فعالیت و نوع مالکیت و یا ارزیابی از منظر ذینفعان مختلف را دارند. دسته‌ بندی ارائه شده توسط این پژوهش، شتاب‌ دهنده‌ ها را از شش بعد «وضعیت مالی شتاب‌ دهنده»، «تاثیرگذاری شتاب‌ دهنده در اکوسیستم»، «شبکه و قدرت تعاملی شتاب‌ دهنده»، «سبد سرمایه‌ گذاری شتاب‌ دهنده»، «فرآیند شتاب‌ دهی» و «زیرساخت‌ های نرم و سخت» تحت ارزیابی قرار می‌ دهد.

ضرورت و اهداف پژوهش

پیشرفت‌ های حاصل‌ شده در فناوری‌ های دیجیتال در دو دهه اخیر منجر به کاهش عظیم هزینه‌ های راه‌ اندازی کسب و کار شده است. متناسب با این شرایط، نهادهای جدیدی ایجاد شده‌اند که یکی از مهم‌ترین این نهادها شتاب‌ دهنده‌ ها هستند که به کسب‌ و کارهای نوپا کمک نموده و موانع پیش روی فعالیت‌ های آن‌ها را برطرف می‌کنند. اثرگذاری این نهادها در اکوسیستم فضای کسب‌ و کار بسیار بالا است و در ایران نیز نهادهای اقتصادی بزرگ اهمیت فعالیت این نهادها را به خوبی درک کرده‌اند و به این فضا وارد شده‌اند. اما باید به این نکته توجه کرد که ورود به این فضا نیازمند شناخت مناسب اجزای این فضا، اصول و قواعد حاکم بر این فضا و همچنین شناخت نحوه عملکرد مناسب در این فضا است. در همین راستا این پژوهش به دنبال ارائه مجموعه‌ای از شاخص‌ های موفقیت شتاب‌ دهنده‌ ها است تا با کمک آن‌ها نهادهایی که قصد ورود به این فضا را دارند با درک بهتری از شاخص‌ های موفقیت در این حوزه، قدم پیش بگذارند و علاوه بر آن شتاب‌ دهنده‌ های فعال کنونی با کمک این شاخص‌ ها وضعیت خود را بهبود دهند.

شاخص‌ های موجود ارزیابی شتاب دهنده‌ ها

تاکنون شاخص‌ های بسیار زیادی در منابع مختلف و از ابعاد مختلف برای ارزیابی موفقیت شتاب‌ دهنده‌ ها ارائه شده است. در این بخش شاخص‌ های موجود ارزیابی شتاب‌ دهنده‌ ها بر اساس دسته‌بندی شتاب‌ دهنده‌ ها، دیدگاه ذینفعان و شاخص‌های موجود در مقالات معتبر ارائه خواهد شد.

شاخص‌ های ارزیابی بر اساس دسته‌بندی شتاب‌ دهنده‌ ها

با دسته‌ بندی شتاب‌ دهنده‌ ها بر اساس حوزه فعالیت و نوع مالکیت می‌توان برای هریک شاخص‌ های مربوط به خود را تعریف کرد.

• حوزه فعالیت: هر شتاب‌ دهنده بر اساس حوزه فعالیت با سه شاخص «خروجی‌ های موفق در حوزه فعالیت استارتاپ»، ‌«تخصص مشاوران و مربی‌ ها شتاب دهنده در حوزه فعالیت استارتاپ» و «شبکه فعلی و قدرت ایجاد شبکه در حوزه فعالیت استارتاپ» قابل ارزیابی است.
• مالکیت: شتاب‌ دهنده‌ های دولتی با دو شاخص «گستردگی خدمات ارائه شده» و «شبکه و تخصص کارکنان مجموعه»؛ شتاب‌ دهنده‌ های خصوصی با سه شاخص «میزان سرمایه‌ گذاری در برابر درصد سهام»، «شبکه مشاوران و سرمایه‌ گذاران» و «میزان موفقیت استارتاپ‌ های شرکت‌کننده در برنامه‌ های شتاب دهنده» و شتاب‌ دهنده‌ های شرکتی با شاخص‌ هایی نظیر «میزان تخصص مدیران اجرایی»، «میزان تداوم حمایت‌ ها» و «میزان جذابیت شرکت مربوطه برای سرمایه‌ گذاران» قابل ارزیابی هستند.

شاخص‌ های ارزیابی از دیدگاه ذینفعان

میزان مطلوبیت یک شتاب‌ دهنده از دیدگاه ذینفعان مختلف یک کسب‌ و کار متفاوت است و با شاخص‌ های مختلفی ارزیابی می‌شود. در این بخش شاخص‌ های ارزیابی از منظر سرمایه‌ گذار و کارآفرین ارائه می‌شوند.

• سرمایه‌ گذار: شاخص‌ های مالی، مهم‌ترین شاخص‌ هایی است که سرمایه‌ گذاران را تحریک می‌کند تا در شتاب دهنده سرمایه‌ گذاری کند. شاخص‌ هایی نظیر «درآمد و سود هر سهم»، «گردش دارایی و میزان نقدینگی شرکت»، «میزان سرمایه و دارایی‌های شرکت» و «توانایی‌ ها و سوابق مدیران» برای سرمایه‌ گذار مهم هستند.
• کارآفرین: سه شاخص مهم از دیدگاه کارآفرینان عبارتند از «گستردگی شبکه»، «توانایی مربی‌گری» و «در معرض سرمایه گذاران قرار گرفتن».

شاخص‌ های موجود در مقالات معتبر

بخش دیگری از منابع قابل استفاده برای استخراج شاخص‌ های موفقیت شتاب دهنده‌ ها، مقالات علمی مندرج در ژورنال‌ های معتبر علمی است. با بررسی ۱۵ مقاله معتبر، نزدیک به ۲۰۰ شاخص برای ارزیابی شتاب‌ دهنده‌ ها استخراج شده‌ است. در اینجا فقط ۵ شاخص استخراج شده از یکی از این مقالات ارائه می‌شود. این شاخص‌ ها عبارتند از: «اندازه کلاس‌ های آموزشی»، «میزان سهمی که شتاب‌ دهنده از تیم‌ های استارتاپی به تملک خود در می‌آورد»، «میزان اطلاعاتی که شتاب دهنده با سرمایه‌ گذار به اشتراک می‌گذارد»، «میزان سهولت دسترسی به سرمایه‌گذار» و «هزینه آموزش».

شاخص‌ های طراحی‌ شده جهت ارزیابی موفقیت شتاب‌ دهنده‌ ها

شاخص‌ های طراحی شده جهت ارزیابی موفقیت شتاب‌ دهنده‌ ها در شش بعد مختلف قرار می‌گیرند. با استفاده از این شاخص‌ ها مدیران رده‌ های مختلف شتاب‌ دهنده می‌توانند برنامه‌ های اجرایی خود را برای ارتقا میزان این شاخص‌ ها تنظیم نمایند تا به خروجی‌ های مطلوب دست یابند. در ادامه هریک از ابعاد شش‌ گانه و شاخص‌ های مربوط به هر دسته معرفی می‌شوند. برای هریک از شاخص‌ ها یک تعریف کامل، زیرشاخص‌ هایی برای اندازه‌گیری دقیق‌تر و بخشی جهت توجیه ضرورت استفاده از شاخص تدوین شده است؛ منتها در این بخش فقط به نام بردن شاخص‌ ها بسنده شده است.

۱. وضعیت مالی شتاب‌ دهنده

شاخص‌ های مالی یکی از مهم‌ترین ابعاد برای ارزیابی هر نهاد دارای کارکرد اقتصادی محسوب می‌شود. برای ارزیابی وضعیت مالی شتاب‌ دهنده بیشتر از ۶۰ شاخص مالی مورد بررسی قرار گرفته و از میان آن‌ها ۴ شاخص مالی انتخاب گردیده است. این شاخص‌ ها عبارتند از: «میزان بازدهی سبد سرمایه‌ گذاری شتاب‌ دهنده»، «وضعیت هزینه‌ های شتاب‌ دهنده»، «کیفیت و تنوع مدل‌ های مختلف درآمدی شتاب‌ دهنده» و «وضعیت سرمایه‌ گذاری‌ های شتاب دهنده بر روی استارتاپ‌ ها».

۲. تاثیرگذاری شتاب‌ دهنده در اکوسیستم

در اینجا بیشتر از ۳۰ شاخص مورد بررسی قرار گرفته و از میان آن‌ها ۶ شاخص برگزیده شده است. این شاخص‌ ها عبارتند از: «فعالیت‌ های ترویجی و تبلیغی داخلی و بین‌ المللی»، «وضعیت حضور شتاب‌ دهنده در شبکه‌ های اجتماعی»، «شاخص خالص مروجان (نرخ رضایت ذینفعان)»، «نرخ‌ های ورود و موفقیت استارتاپ‌ ها»، «میزان اشتغال‌زایی» و «حمایت از استارتاپ‌ های با مسئولیت‌ های اجتماعی».

۳. شبکه و قدرت تعاملی شتاب‌ دهنده

میزان گستردگی شبکه شتاب‌ دهنده نشان‌ دهنده ارتباطات قوی با سرمایه‌ گذاران، کارآفرینان، مربی‌ ها و … است و یکی از ابعاد ارزیابی بسیار مهم در رابطه با شتاب‌ دهنده‌ ها است. شاخص‌ های این بخش از بین بیش از ۸۰ شاخص انتخاب شده‌اند و عبارتند از نوع و میزان ارتباطات موثر با: «دانشگاه‌ ها، مراکز تحقیقاتی و مراکز رشد»، «علاقه‌مندان، فعالان و داوطلبان»، «سرمایه‌گذاران»، «مشاوران و مربیان»، «شرکت‌ های فناور و تجاری بزرگ»، «سایر شتاب‌ دهنده‌ ها» و «شرکت‌ های واسط و خدماتی تخصصی».

۴. سبد سرمایه‌ گذاری شتاب‌دهنده

شاخص‌ های این دسته می‌تواند به نوعی سرمایه‌ گذاری‌ های آینده شتاب‌ دهنده را به سمت مشخصی هدایت کند. در این بخش از بین حدود ۱۵ شاخص مختلف، ۲ شاخص اصلی انتخاب شده است. شاخص‌ های این بخش عبارتند از: «تطابق حوزه‌های سرمایه‌ گذاری با روندهای موجود» و «قابلیت تجاری‌ سازی ایده‌ ها و استارتاپ‌ ها».

۵. فرآیند شتاب‌ دهی

کیفیت فرآیند شتاب‌ دهی است که میزان موفقیت خروجی‌ های شتاب‌ دهنده را می‌سازد. این دسته از شاخص‌ ها به نوعی شاخص‌ های زیربنایی محسوب می‌شوند. برای بررسی کیفیت فرآیند شتاب‌دهی، بیشتر از ۱۲۰ شاخص مورد بررسی قرار گرفت و پس از بررسی توسط خبرگان این حوزه، ۲ شاخص اصلی انتخاب شد. این دو شاخص عبارتند از: «توانایی تشخیص شکست تیم‌ ها» و «میزان پذیرش استارتاپ‌ های شتاب‌ دهنده توسط سرمایه‌ گذاران و بازار».

۶. زیرساخت‌ های نرم و سخت

زیرساخت‌ ها نشان‌ دهنده توانمندی شتاب‌ دهنده‌ ها از نظر میزان امکانات زیرساختی برای فرآیند شتاب‌ دهی هستند. تعداد شاخص‌ هایی که ذیل این دسته قرار می‌گرفتند، بیشتر از ۱۰۰ عدد بودند که از این میان، ۳ شاخص انتخاب شده است. این شاخص‌ ها عبارتند از: «حرفه‌ای بودن تیم مدیریتی و اجرایی شتاب‌ دهنده»، «زیرساخت‌ های فنی» و «وجود موسسات تحقیقاتی در نزدیکی شتاب‌ دهنده».

جمع‌بندی

این پژوهش با هدف طراحی شاخص‌ هایی برای ارزیابی موفقیت شتاب‌ دهنده‌ ها انجام شد. در همین راستا شاخص‌ هایی ارائه شدند که از شش بعد «وضعیت مالی شتاب‌ دهنده»، «تاثیرگذاری شتاب‌ دهنده در اکوسیستم»، «شبکه و قدرت تعاملی شتاب‌ دهنده»، «سبد سرمایه‌ گذاری شتاب‌ دهنده»، «فرآیند شتاب‌ دهی» و «زیرساخت‌ های نرم و سخت» به ارزیابی شتاب‌دهنده‌ ها می‌پردازند. ذیل هریک از این ابعاد چندین شاخص قرار می‌گیرد که هریک از این شاخص‌ ها با مطالعات انجام شده و نظر نخبگان از میان تعداد زیادی شاخص دیگر انتخاب شده‌اند. در مجموع ۲۴ شاخص در ابعاد شش‌ گانه از میان بیش از ۴۰۰ شاخص اولیه، انتخاب شدند.

این مطالعه در شرکت تترا با همکاری امیر رودی و محمدرضا میر در سال ۱۳۹۷ انجام شده ‌است.

محصول مرتبط: