بررسی فرصت ها و چالش های سرمایه گذاری بخش خصوصی در طرح های آب
بررسی وضعیت تامین مالی طرح‌های آب در کشور و شناسایی موانع موجود برای مشارکت سرمایه‌گذاری بخش خصوصی
پایین بودن حجم سرمایه گذاری خصوصی در حوزه صنعت آب کشور نشان می‌دهد که مشکلات و موانع بسیاری برای جذب سرمایه گذاران در این صنعت وجود دارد. از طرف دیگر، برآورد هزینه‌های ۲۵ سال آتی طرح های آب کشور، نشان دهنده نیاز به مشارکت و سرمایه گذاری بخش خصوصی در عملیاتی کردن این طرح ها است. با بررسی برخی از پروژه های موفق حوزه آب در کشورهای ترکیه، استرالیا و چین، مشخص می‌شود که بخش‌های خصوصی در تامین مالی طرح های آب نقش مؤثری داشته‌اند و دولت‌ها از سیاست ها و برنامه های مختلفی برای فراهم کردن زمینه مشارکت بخش خصوصی و جذب این سرمایه‌گذاری‌ها استفاده کرده‌اند.
ضرورت و اهداف پژوهش
مدیریت منابع آب کشور دارای مشکلات فراوانی از قبیل «محدودیت منابع آب»، «برداشت و توزیع نامناسب آب در بخش‌های مختلف» و «عدم بهره‌گیری از ظرفیت‌های بخش خصوصی در حوزه فعالیت‌های آب»، است. با وجود این مشکلات اتکای صرف به توان محدود دولت شرایط را برای مدیریت آب کشور پیچیده نموده است. در حال حاضر، به طور متوسط ۶۷ درصد از سرمایه‌گذاری‌های طرح‌های آبی در کشور به صورت دولتی صورت می‌پذیرد. در چنین شرایطی استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی در سرمایه‌گذاری و تامین مالی در حوزه آب و کمک به اصلاح رویکرد‌های مدیریتی بخش آب امری ضروری به نظر می‌رسد. لذا این پژوهش به بررسی زمینه‌ها، فرصت‌ها و چالش‌های توسعه مشارکت بخش خصوصی در سرمایه‌گذاری حوزه آب می‌پردازد.
برآورد منابع مالی موردنیاز برای سرمایه‌گذاری در صنعت آب در افق ۱۴۲۰
صنعت آب کشور را از جنبه نیاز به سرمایه‌گذاری می‌توان به چهار زیربخش شامل ایجاد و بازسازی تاسیسات تامین و انتقال آب، ایجاد و بازسازی تاسیسات توزیع آب کشاورزی، ایجاد و بازسازی تاسیسات فاضلاب شهری و روستایی و طرح‌های تعادل‌بخشی و کاهش هدررفت آب، تقسیم کرد. با برآورد حجم سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای تامین تقاضاهای ۲۵ سال آینده صنعت آب کشور در این زیربخش‌ها، به مبلغ ۲۷۰.۰۰۰ میلیارد تومان می‌رسیم. تامین مالی این مبلغ نیاز به مشارکت بخش خصوصی خواهد داشت. چنانچه با اتخاذ تدابیر مناسب بتوان حدود ۴۰% از مبلغ مذکور را از بخش غیردولتی تامین نمود، موفقیت بسیار ارزشمندی خواهد بود.
چالش‌ها و مسائل سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در صنعت آب کشور
علاوه بر چالش‌های عمومی سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در کشور مانند فضای نامناسب کسب‌وکار، تحریم‌های اقتصادی، کوتاه‌مدت بودن اعتبارات، موانع زیرساخت‌های قانونی و …، موانع و مشکلات دیگری نیز جهت سرمایه‌گذاری در طرح‌های بخش آب وجود دارد. برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- سرمایه‌بر و زمان‌بر بودن دوره اجرای طرح‌های آبی در مقایسه با سایر بخش‌های اقتصادی
- حساسیت‌ها و مشکلات قابل توجه زیست‌محیطی، اجتماعی، سیاسی و فنی در فرآیند اجرای این طرح‌ها
- حاکمیت دولت روی موضوعات آب و نظارت‌ها و دخالت‌های سیاسی بیشتر از بخش‌های دیگر
- عدم توان و رغبت موسسات مالی برای تامین منابع مالی به دلیل بالا بودن میزان سرمایه‌گذاری‌ها
- ابهام و پیچیدگی در فرآیندها، آیین‌نامه‌ها و ضوابط جذب سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی
- طولانی بودن دوره بازگشت سرمایه و پایین بودن نرخ بازده سرمایه‌گذاری در بخش آب
پیشنهادهای پژوهش به منظور بهبود شرایط سرمایه‌گذاری خصوصی در طرح‌های آب
بر اساس نتیجه مطالعات صورت گرفته در این پژوهش و تحلیل و ارزیابی وضعیت سرمایه‌گذاری خصوصی در کشور، مجموعه‌ای از الزامات به منظور بهبود شرایط سرمایه‌گذاری صنعت آب، تدوین شده است که به صورت زیر پیشنهاد می‌گردد.
اصلاح سیاست‌ها
در سیاست‌های کلی بخش منابع آب کشور، نه تنها سازوکار تحقق این سیاست‌ها روشن نیست، بلکه زمینه مشارکت و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در طرح‌ها و مدیریت آب به طور شفاف مشخص نشده است. به منظور ایجاد زمینه قانونی مشارکت بخش خصوصی، مجموعه‌ای از اصلاحات به شرح زیر پیشنهاد می‌شود:
- ایجاد نهادهای مردمی شامل تشکل‌ها و سندیکاها، به منظور تقویت مشارکت مردم در مراحل تصمیم‌سازی، مدیریت، بهره‌برداری و حفاظت منابع آب و تاسیسات موجود؛
- تدوین و اعمال مشوق‌های تاثیرگذار به منظور جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی؛
- واگذاری طراحی، ساخت، نگهداری و بهره‌برداری تاسیسات در طرح‌های آب به روش عمومی-خصوصی ؛
- اولویت‌بندی اجرای طرح‌های توسعه منابع آب و واگذاری طرح‌های سودآور به بخش خصوصی؛
- بازنگری در سیاست‌های مدیریت مصرف.
تقویت عوامل مؤثر بر جذابیت سرمایه‌گذاری بخش خصوصی
برای این کار پیشنهاد می‌شود که قوانین و مقررات شناسایی شده در این پژوهش که سرمایه‌گذاری در طرح‌های آبی را تسهیل می‌نماید، مورد توجه قرار گیرند و شرایط اجرا شدن آن‌ها فراهم شود.
ضرورت مقررات زدایی
یکی از راه‌های خروج از رکود، حذف یا اصلاح قوانین مزاحم، ازجمله ضرورت اخذ مجوزهای غیرضروری برای راه‌اندازی کسب‌وکار است.
ضرورت تجمیع قوانین
به منظور شکل‌گیری فعالیت‌های اقتصادی، علاوه بر صدور مجوز باید به عوامل و ابزارهای دیگری نیز مانند در دسترس قرار دادن مجموعه قوانین مرتبط با سرمایه‌گذاری در بخش آب، و ترکیب قانون تشویق سرمایه‌گذاری با بندها و موادی از قانون‌های دیگر، توجه شود.
اصلاح مقررات گمرکی و مالیاتی کشور
در زمینه واردات کالاها و تجهیزات موردنیاز برای اجرا و بهره‌برداری طرح‌های آب، نیاز به اعمال معافیت‌های گمرکی و ایجاد تعرفه‌های هوشمند و شناور است. همچنین پیشنهاد می‌شود که سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در بخش آب، مشابه فعالیت‌های بخش کشاورزی، از پرداخت مالیات معاف شود.
ظرفیت‌سازی و توانمندسازی ذینفعان در دو بخش دولتی و غیردولتی
مجموعه اقداماتی که به افزایش ظرفیت بخش‌های دولتی و غیردولتی در انجام مسئولیت‌هایشان منجر می‌شود، شامل موارد زیر است:
- افزایش توان در ایفای نقش متقابل بخش دولتی با بخش خصوصی،
- اجرا و پیاده‌سازی قوانین،
- ضفاف و پاسخگو بودن در ارتباط با مسائل مربوط به سرمایه‌گذاری بخش خصوصی،
- برگزاری دوره آموزشی برای شرکت‌های وابسته به وزارت نیرو در استانها، با هدف آشنایی با قوانین و روش‌های سرمایه‌گذاری
- ارتقاء توانایی‌ها در راستای ارزیابی روش‌های سرمایه‌گذاری
- برگزاری دوره آموزشی برای ذینفعان بخش غیردولتی صنعت آب در سراسر کشور
- برگزاری مستمر کارگاه‌های آموزشی تخصصی روش‌های مشارکت عمومی-خصوصی
ایجاد نهاد تنظیم مقررات
به منظور استقرار ضوابط انحصاری در جهت تسهیل سرمایه‌گذاری در صنعت آب، باید نهاد تنظیم مقررات با شرح وظایف حمایت از سرمایه‌گذاران در برابر اقدامات اختیاری دولت، تدوین شاخص‌های ارتقاء کارایی اقتصادی سرمایه‌گذاری در بخش آب، نظارت بر اجرای وظایف دولت و سرمایه‌گذار بخش خصوصی و رفع اختلافات احتمالی بین طرفین، و تعدیل و منطقی کردن تعرفه‌ها و استانداردهای خدمات، ایجاد گردد.
تامین مالی برای سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در طرح‌های آب
به منظور ایجاد انگیزه در سرمایه‌گذاران بخش خصوصی، پیشنهاد می‌شود که با استفاده از «قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور» سهم مناسبی از منابع اعتباری صندوق توسعه ملی به سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در طرح‌های آب اختصاص یابد.
فراهم کردن زمینه سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در طرح‌های آب
برخی از این طرح‌ها عبارتند از: تاسیسات نمک‌زدایی (آب شیرین‌کن‌ها)، تامین و انتقال بخشی از آب شرب شهر تهران، طرح فاضلاب منطقه ۲۲ تهران، طرح ساماندهی آب‌های سطحی جنوب تهران، تاسیسات جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب شهرها و استفاده از پساب حاصل از آن، تامین و انتقال و توزیع آب شرب شهرها و روستاها.
جمع‌بندی
سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در کشور با چالش‌های اساسی روبه‌رو است. علاوه بر چالش‌های عمومی مانند «فضای نامناسب کسب‌وکار»، «تحریم‌های اقتصادی»، «کوتاه‌مدت بودن اعتبارات» و «موانع زیرساخت‌های قانونی»، موانع و مشکلات دیگری نیز برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در طرح‌های آب وجود دارد. در این پژوهش، با شناسایی این عوامل و ریشه‌یابی تاثیر آن‌ها بر مشارکت بخش‌های خصوصی در سرمایه‌گذاری طرح‌های آب، مجموعه‌ای از پیشنهادات در قالب «اصلاح سیاست‌ها»، «تقویت از طریق قانون‌گذاری»، « تقویت از طریق مقررات‌زدایی»، «تجمیع قوانین» و … جهت مرتفع نمودن این چالش‌ها و بهبود شرایط سرمایه‌گذاری بخش خصوصی ارائه شد.
این مطالعه توسط مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب در سال ۱۳۹۴ انجام شده است.
محصول مرتبط:
