آیا ایران هم می‌تواند تحریم کند؟

جمهوری اسلامی ایران جزء کشورهایی است که سال های متمادی در تحریم به سر برده است و علیرغم اقتصاد بزرگی که دارد و به لحاظ تولید ناخالص داخلی جزء ۲۰ کشور برتر دنیاست؛ ولی همیشه تحت شدیدترین تحریم ها به ویژه از سوی آمریکا و کشورهای اروپایی بوده است. شاید همین بزرگ بودن اقتصاد ایران و ظرفیت های فوق العاده ای که در حوزه های مختلف اقتصادی دارد، مانع از این شده است که در شدیدترین تحریم ها هم از پا نیفتاده است.

حال سوالی که مطرح می شود، این است که آیا ایران با ظرفیت های بزرگ اقتصادی که دارد و همیشه هم تحریم شده است، آیا خودش می‌تواند تحریم کند؟ به عبارتی در صحنه جنگ اقتصادی معمولا در موضع تدافعی قرار داشته‌ایم، آیا می‌توانیم در موضع تهاجمی هم قرار بگیریم؟ با توجه به ظرفیت های گسترده‌ داخلی، امکان اقدامات پیش دستانه و تهاجمی اقتصاد ایران قابل بررسی است.

در ادامه برای بررسی این فرضیه به مرور روابط تجاری ایران با برخی کشورهای اروپایی خواهیم پرداخت. در یادداشت زیر به ابعاد مختلف مبادلات اقتصادی ایران و فرانسه در راستای راهبرد اشاره شده توجه شده و این مسئله بررسی شده است که آیا ایران می‌تواند فرانسه را تحریم کند؟

جمهوری اسلامی ایران و فرانسه از گذشته از روابط تجاری قابل توجهی برخوردار بوده‌اند. وجود خودروهای متعدد فرانسوی در ایران شاهدی بر این مدعاست. در سال های گذشته به دلایل مختلف این روابط دچار تغییرات و تحولات گوناگونی شده است اما آنچه در این روابط، ثابت مانده است غلبه قدرت اقتصادی فرانسه بوده است و ایران علیرغم این رابطه دوجانبه نابرابر همچنان به این همکاری ادامه داده است.

وابستگی ایران به کالاهای فرانسوی به خصوص در صنعت خودروسازی را می‌توان مهمترین دلیل ادامه همکاری ها دانست، اما شاید زمان آن رسیده باشد که ایران دست برتر در مبادلات تجاری را داشته باشد و با توجه به تحریم کالاهای فرانسوی از سوی کشورهای مسلمان به این رویا رنگ واقعیت ببخشد.

در این یادداشت سعی شده است با بررسی روابط تجاری ایران و فرانسه به تحریم کالاهای فرانسوی از سوی ایران و آثار آن پرداخته شود.

فرانسه ششمین اقتصاد برتر دنیا است (بر اساس GDP سال ۲۰۱۸). صادرات این کشور در سال ۲۰۱۸، ۵۶۳ میلیارد دلار و واردات آن ۶۵۷ میلیارد دلار است (oec.world). حجم تجارت این کشور با کشورهای اسلامی به بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار می‌رسد. آنچه در این تجارت رخ می‌دهد واردات مواد خام از کشورهای اسلامی است که با فرآوری آن در فرانسه، به کالاهای با ارزش افزوده برای فرانسه تبدیل می‌شوند که در نهایت به کشورهای اسلامی و سایر کشورها صادر می‌شوند.

تحریم کالاهای فرانسوی از سوی کشورهای اسلامی علاوه بر آسیبی که به صادرات فرانسه وارد می‌کند می‌تواند همکاری های اقتصادی کشورهای اسلامی را تقویت کند و به خودکفایی این کشورها در کالاهای وارداتی از فرانسه کمک کند. جمهوری اسلامی ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و تحریم کالاهای فرانسوی می‌تواند آثار مهمی در اقتصاد کشور بگذارد.

تجارت ایران و فرانسه

ارزش تجارت خارجی ایران با فرانسه به طور میانگین ۱ میلیارد دلار در سال است. حجم تجارت خارجی دو کشور در ده سال گذشته فراز و نشیب فراوانی داشته است، اما حجم صادرات جمهوری اسلامی ایران به طور پیوسته در حال کاهش است.

علت این فراز و نشیب را می‌توان در سیاست های دولت های مختلف جمهوری اسلامی ایران پیدا کرد. وابستگی ایران به واردات از فرانسه در دولت دهم در حال کاهش بوده است، در حالی که در دولت یازدهم حجم واردات افزایش چشمگیری داشته است. این موضوع به خوبی نشان می‌دهد که کشور می‌تواند واردات خود را از کشور فرانسه به حداقل ممکن کاهش دهد، اما سیاست کاهش واردات تا حد زیادی در گرو سیاست های دولت است.

نکته دیگری عدم تلاش دولت ها برای افزایش صادرات به کشور فرانسه است. در بهترین حالت ارزش صادرات ایران به پنج درصد ارزش واردات از فرانسه می‌رسد و این نکته بیانگر این است که شرکت های فرانسوی به راحتی به بازار ایران دسترسی دارند، اما بازارهای فرانسه به سختی در دسترس شرکت های ایرانی قرار دارند. نقش دیپلماسی اقتصادی ضعیف جمهوری اسلامی ایران را در این نابرابری از تجارت میان دو کشور می‌توان مشاهده کرد.

اصلی‌ترین بخش واردات از فرانسه را قطعات صنعت خودرو تشکیل می‌دهد. علت عدم خودکفایی در صنعت خودرو را می‌توان در واردات بی رویه قطعات خودرو از کشور فرانسه مشاهده کرد. واردات قطعاتی که اگر برای داخلی سازی آن تلاشی صورت نگیرد در صورت تحریم خودروسازی جمهوری اسلامی ایران از سوی ایالات متحده آمریکا، به مشکلی ملی تبدیل می‌شود و اقتصاد کشور را در بخش حمل و نقل با مشکلات عدیده مواجه می‌کند.

با تکیه بر توان داخلی و خودکفایی صددرصدی در صنعت خودرو و قطعات وابسته نه تنها می‌توان این مشکل را برطرف کرد بلکه می‌توان با برنامه ریزی صحیح، به صادرات خودرو و قطعات وابسته کمک کرد.

بخش عمده ای از صادرات ایران به فرانسه را مواد غذایی فرآوری نشده تشکیل می‌دهد. در صورتی که فرآوری این مواد در داخل کشور صورت بگیرد و سپس صادرات انجام شود ارز بیشتری وارد کشور خواهد شود.

صنایع دستی نیز از ظرفیت خوبی برای صادرات به فرانسه برخوردار هستند، اما حمایت های جدی از این بخش در داخل کشور صورت نگرفته است و راه طولانی برای صادرات این محصولات به اروپا و فرانسه در پیش است.

نتیجه گیری

تحریم کالاهای فرانسوی از راه‌هایی است که می‌توان با آن به اقدامات ضد ایرانی و اسلامی این کشور پاسخ داد. البته باید توجه داشت در دنیای امروز با توجه به روابط بین کشورها، تحریم دائمی کشورها امکان پذیر نیست؛ اما تحریم های مقطعی می‌تواند کشورهای اسلامی را از انفعال در برابر اقدامات توهین آمیز خارج کند.

جمهوری اسلامی ایران با واردات ۱ میلیارد دلاری از فرانسه، صادراتی کمتر از ۵۰ میلیون دلار به این کشور دارد. بنابراین تحریم فرانسه تاثیر به سزایی در صادرات ایران ندارد، اما واردات ایران را به طور چشمگیری کاهش می‌دهد. بخشی که از این تحریم بیشترین آسیب را می بیند صنعت خودرو سازی است؛ بنابراین باید توجه داشت اگرچه تحریم کالاهای فرانسوی ممکن است در کوتاه مدت به صنعت خودرو  ضربه کشور بزند، اما می‌تواند زمینه ساز خودکفایی در صنعت خودرو باشد.

پی‌نوشت: یادداشت حاضر به قلم محمد احمدی بنی، پژوهشگر دفتر مطالعات دیپلماسی دانشگاه امام صادق ع، تحریر شده است.